Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Jetëgjatësia mesatare e amerikanëve është në rënie. Nuk ka asnjë pushtim nga jashtë. Nuk ka luftë brenda kufijve amerikanë. Ne nuk kemi askënd tjetër për ta fajësuar, përveç veten tonë. Atëherë, si i vret Amerika amerikanët?
Shumica e raporteve tregojnë se amerikanët i vret droga alkooli, armët dëshpërimi, si dhe mbipesha. Sipas statistikave ky faktor është shumë i shprehur, por çuditërisht nuk bëhet shumë fjalë kur flitet për shkurtimin e kohëzgjatjes së jetës. Rënia e fundit është nga mosha 78.7 në 78.6 vjeç. Kjo nuk tingëllon tmerrësisht frikësuese. Një e dhjeta e një viti. Një muaj e një javë më pak për të jetuar. Sidoqoftë, kjo ka ndodhur për tre vjet me radhë, dhe nuk ka ndodhur në 100 vitet e fundit. Ishte hera e fundit që jetëgjatësia mesatare u shkurtua gjatë Luftës së Parë Botërore, kur përveç vdekjeve në front, Shtetet e Bashkuara u goditën nga një epidemi e gripit që vrau 675,000 njerëz.
Një artikull i BMJ (i njohur dikur si British Media Journal) përfshinte 18 vende me të ardhura të larta: Japoni, Zvicër, Spanjë, Australi, Itali, Norvegji, Suedi, Francë, Kanada, Hollandë, Finlandë, Austri, Portugali, Mbretëria e Bashkuar, Belgjikë, Danimarkë, Gjermani dhe Shtetet e Bashkuara. Gjatë tremujorit të fundit të një shekulli, jetëgjatësia mesatare në të gjitha vendet e tjera, është rritur. Njerëzit jetojnë katër deri në pesë vjet më gjatë, përveç në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku rënia është 3.7 vjet. Në fakt, Shtetet e Bashkuara kanë ranë në vendin e fundit midis këtyre vendeve në vitin 2001, dhe që nga atëherë hendeku vetëm sa është rritur. Gjermanët, të cilët janë në vendin e parafundit, jetojnë pothuajse dy vjet më shumë se amerikanët. Japonezët jetojnë mesatarisht 84 vjet – ose gjashtë vjet më shumë se amerikanët.
Amerikanët janë njëri ndër kombet më me mbipeshë në botë
Mbidoza e drogës vrau më shumë se 70. 000 amerikanë në vitin 2017 – një rritje prej 95 për qind gjatë 10 viteve të fundit (në vitin 2007, shifra ishte 36.000). Përafërsisht 40. 000 amerikanë u vranë me armë zjarri në vitin 2017, sipas statistikave zyrtare, të cilat trajtojnë raste vetëm kur një armë është “shkaku kryesor” i vdekjes, jo kur ajo është faktor kryesor në vdekje; kjo është 4.43 vdekje për 100,000 prej tyre. Nga ana tjetër, niveli i vdekjes nga armët në Japoni dhe Angli është përkatësisht 0.04 dhe 0. 06. Rreth dy të tretat e të gjitha vdekjeve me armë në SHBA janë vetëvrasje. Kjo na tregon se ka shumë njerëz të dëshpëruar atje. Shifra është rritur me 33 për qind në dy dekadat e fundit, ndërsa shkalla e vetëvrasjeve globale ka rënë me 30 për qind për të njëjtën kohë.
Amerika është një nga kombet më të trasha në botë, vetëm pas disa shteteve të Ishullit dhe Kuvajtit. Thuhet se Shtetet e Bashkuara kanë një normë trashje prej 36.2 për qind. Shumica e vendeve të tjera të Evropës Perëndimore kanë një normë prej 20-25 për qind. Obeziteti është një problem relativisht i ri, dhe studimet mbi të janë edhe më të reja. Statistikat po ndryshojnë me shpejtësi dhe përkeqësohen. Fillimisht, historia ishte se vetëm më e rëndësishme është mbipesha dhe si mund të shkurtojë jetën me rreth dhjetë vjet. Obeziteti ka të ngjarë të jetë i moderuar atëherë, por studimet e reja thonë se mund të shkurtojë jetën e një personi në tre vjet.
A kanë këto të katër element diçka të përbashkët? Po. Ekonomia e tregut të lirë është në thelb të gjithçkaje. Amerika ka një sistem shëndetësor të nxitur nga fitimi. Jo vetëm që është më e shtrenjta në botë, por ai krijon joefikasitet dhe shtrembërime të veçanta. Qëllimi i tyre është që gjithmonë të shesin diçka, pavarësisht nëse është ilaç apo shërbim. Atëherë, si mund t’i adresojë shkaqet e dukshme të epidemisë së obezitetit – dieta e dobët, mungesa e stërvitjes dhe një mënyrë jetese e ulur? Për pjesën më të madhe, nuk mund dhe nuk funksionon.
Kontribuesi më i fshehtë në gjerësinë dhe zbutjen e Amerikës është industria ushqimore, e cila konsumon sasi të tepërt sheqeri, yndyre dhe kripe për të siguruar që ushqimi shkakton varësi. Industria farmaceutike gjithashtu luan një rol të madh në këtë. Statusi i saj i mbrojtur i lejon asaj të përhapet nga varësia ndaj ilaçeve të ndryshme, duke shkaktuar më shumë dëm sesa mafia, kartelet kolumbiane të drogës dhe Meksika së bashku, duke akuzuar Presidentin e SHBA Donald Trump për sjelljen e drogave përtej kufirit.
Ku një përqindëshi i “thith” jetën 99 përqindëshit
Ndërkohë, paratë nga prodhimi i armëve dhe NRA – një kompani që kërkon fitime – bëjnë të mundur që amerikanët të qëllojnë ndaj vetes dhe të tjerëve. Hartat e vetëvrasjeve dhe shkalla e varësisë janë harta të dëshpërimit. Ato më së shumti përkojnë me zhdukjen e prodhimit amerikan. Këtë rënie mund ta lidhim me politikat ekonomike të Presidentit Ronald Reagan në vitet 1980. Ata shkatërruan zonat industriale, sindikatat, të cilat e lanë të majtën tradicionale të punëtorëve të varfër dhe të shpërndarë. Disa prej tyre iu drejtuan alkoolizmit, varësisë dhe vetëvrasjeve.
Ka gjëra të tjera që nuk mund të zgjidhen nga sistemi shëndetësor amerikan dhe që ekonomia e tregut të lirë nuk i konsideron të rëndësishme: sikur janë vetëvlerësimi, mbështetja e komunitetit, pritjet pozitive për të ardhmen, veçanërisht për fëmijët, të cilat dukshëm ndikojnë në një mënyrë jetese të shëndetshme dhe jetëgjatësi. Ekonomia e tregut të lirë insiston që fakti që ne paguajmë për gjërat është masa më e mirë dhe e vetmja e vlerave të tyre. Kështu, rritet pabarazia , dhe bashkë me të edhe ndjenjën se duhet të jetë e vërtetë. Dikur vlerësohej si një profesion i vlerësuar, shumë i vlerësuar. Mësuesit kanë punuar për të mirën e publikut. Ata kishin diploma të përparuara dhe universitare. Por tani pagat e tyre janë shumë afër kufirit të varfërisë, më afër sesa në klasën e mesme. Sa të vlefshëm mund të jenë ata?
Ndërsa një për qind e popullsisë vazhdon të grumbullojë pasuri, pjesa tjetër prej nesh arrijnë në një pikë ku ata po thithin jetën nga 99 për qindëshi i mbetur. Kjo është mënyra se si Amerika vret amerikanët.
(Al Xhazira – RKL)
