Ahmet Qeriqi: Studime gjuhësore dhe onomastike I

04/02/2020 Fejton

Tema të tjera...

Disa antroponime dhe patronime arkaike që kanë mbijetuar deri në kohën tonë

Në gjuhën shqipe, gjatë zhvillimit të saj nëpër shekuj janë ruajtur edhe një mori antroponime e patronime, të cilat paraqesin interes për gjuhësinë përgjithësisht, albanologjinë, historinë e kulturën tonë.

Shqiptarët kanë ruajtur disa patronime të kohës antike greke, të kohës romake dhe asaj të Bizantit. Ndër antroponimet e patronimet që paraqesin interes në këtë drejtim dhe të cilat nuk janë studiuar sa duhet janë patronimet:

Mëziu nga Mezia e lashtë.

Daka-dakaj nga Dacia, Dacium. Dakomezia.

Dukaj nga dukë, duka, pastaj edhe Duka i Gjinajve, Dukagjini.

Elshan nga Eleusian

Zogian nga Zogianos

Qeriqi nga Qiriakos, Qiriazi,

Antroponimi dhe patronimi analog, Elshan, Alushan, Helshan është i përhapur ndër shqiptare dhe pa dyshin se këto tri trajta të së njëjtës rrënjë, i përkasin periudhës antike të dyndjes së popujve. Baza e emrit të këtij fisi mendojmë se i takon fjalës së gjuhës antike greke, apo paragreke “Eleusian”, shih në Wikipedia te misteret Eleusian (në greqisht e lashtë: Ἐλευσίνια Μυστήρια, latinisht, I misteri degli eleusini )

Ky emër i lashtë i fisit lidhej me misteret e riteve fetare që festoheshin çdo vit në nderim të shenjtërores, Demetra, në qytetin e lashtë grek, Eleusis. Ato ishin “më të famshmet rite sekrete fetare të Greqisë së lashtë”. Në bazën e tyre ishte një kult i lashtë bujqësor dhe janë të njohura disa prova që vijnë nga praktikat fetare të periudhës së Mikenës.

Misteret, përfaqësonin mitin e rrëmbimit të Persefonës bijës së Demetres nga Mbreti i Hadit i botës nëntokësore. Është ky një cikël lidhur me prejardhjen, humbjen, kërkimin dhe ngritjen. Temë kryesore ishte ngritja (άνοδος) e Persefonës dhe takimi i saj me nënën, Demetrën. Në këtë rast kemi të bëjmë me një festival të madh gjatë epokës antike i cili më vonë u përhap edhe në Romë.

Ritet e ngjashme fetare shfaqeshin edhe në shoqëritë bujqësore të Lindjes së Afërt dhe në Kretën Minoreane. Misteret e Eleusinëve, të tilla si ato tp Orphisit dhe misteret e Dionisit i kanë rrënjët në historinë e hershme të largët, nga traditat e Kretës, ato aziatike, trake, të cilat ishin pasuruar dhe integruar në një horizont të ri fetar.

Ritet, ceremonitë dhe besimet mbaheshin të fshehta dhe ruheshin vazhdimisht, që nga antikiteti. Për të iniciuar, rilindjen e Persefones, që simbolizon përjetësinë e jetës që rrjedh nga brezi në brez, ata besonin se do ta kishin një shpërblim në botën tjetër.

Janë zbuluar shumë piktura dhe copa qeramike që përfaqësojnë aspekte të ndryshme të atyre mistereve. Disa studiues besojnë se fuqia dhe jetëgjatësia te “Misteret Eleusiane”, (një grup koherent e ritualeve, i ceremonive dhe përvojave) kaloi dy mijëvjeçarët. Fillimisht erdhi nga emri i qytetit, Eleusis, një trajtë emër-vendi, që mund të jetë edhe i periudhës para-greke dhe është i njëjtë me fisin Elusian dhe perëndeshën, Ilizia.

Nuk ka asnjë dyshim se prejardhja e antroponimit, Elusian ka dhënë formën shqipe të antroponimit dhe patronimit Elshan, mbase qysh në kohën e Ilirisë dhe Dardanisë së mëvonshme dhe në përputhje me fonetikën historike shqipe. Në rastet kur një bashkëtingëllorja “s” ndodhet mes dy zanoreve, ajo shqiptohet si “sh”, Elusian=Elshan, Rasian=Rashjan, … Liusus, Leshjanë, apo lezhjanë,

(Burimi në gjuhën italiane)

(I misteri eleusini (in greco antico: Ἐλευσίνια Μυστήρια) erano riti religiosi misterici che si celebravano ogni anno nel santuario di Demetra nell’antica città greca di Eleusi. Sono il “più famoso dei riti religiosi segreti dell’antica Grecia”.[1] Alla loro base vi era un antico culto agrario,[2] e ci sono alcune prove che derivavano dalle pratiche religiose del periodo miceneo.[3][4] I misteri rappresentavano il mito del rapimento di Persefone dalla madre Demetra da parte del re degli inferi Ade, in un ciclo a tre fasi; la discesa (perdita), la ricerca e l’ascesa, con il tema principale che è l’ascesa (άνοδος) di Persefone e la riunione con sua madre. Era un grande festival durante l’epoca ellenica e in seguito si diffuse a Roma.[5] Riti religiosi simili appaiono nelle società agricole del Vicino Oriente e nella Creta minoica. I misteri eleusini, come l’orfismo e i misteri dionisiaci, hanno le loro remote radici nella protostoria, da tradizioni cretesi, asiatiche, traci, arricchite ed integrate in un nuovo orizzonte religioso.[6]

I riti, le cerimonie e le credenze furono tenuti segreti e costantemente preservati dall’antichità. Per gli iniziati, la rinascita di Persefone simboleggiava l’eternità della vita che scorre di generazione in generazione, e credevano che avrebbero avuto una ricompensa nell’aldilà.[7] Ci sono molti dipinti e pezzi di ceramica che rappresentano vari aspetti dei Misteri. Poiché i Misteri coinvolgevano le visioni e l’evocazione di un aldilà, alcuni studiosi ritengono che il potere e la longevità dei Misteri Eleusini, un insieme coerente di riti, cerimonie ed esperienze che attraversavano due millenni, provenivano da droghe psichedeliche.[8] Il nome della città, Eleusís, sembra essere pre-greco ed è probabilmente una controparte dei Campi elisi i elisi e la dea Ilizia.)

Elshanët, Helshanët, Alushanët mendoj se i përkasin të njëjtës gjenezë dha pa dyshim se krahas Gallurëve ( mbase Allurëve) dhe Qeriqve, qirijaqve, qiriazve janë tri ndër patronimet më të vjetrat të kohës antike, të cilat i gjejmë kudo në trojet shqiptare, veçmas në Drenicë por edhe në Anadrin e në vende të tjera.

Hierofonti (në greqishten e lashtë: ἱεροφάντης) në kulturën fetare greke, përfaqësonte udhëheqja e misterit të kultit të Eleusianëve dhe ai ishte kryeprifti më i rëndësishëm i Atikës.

Kjo fjalë rrjedhë greqishtja “Hierophantes”, që fjalë për fjalë do të thotë “ai që shpjegon gjërat e shenjta”. Ai që zbulon mësimet e shenjta, Shefi i Iniciatorëve. Ishte ky një titull që përfaqësonte tempujt në lashtësi, të cilët ishin edhe instruktorë dhe ekspozues të mistereve si dhe nismëtarët e mistereve më të mëdha përfundimtare. Hierophanti ishte përfaqësuar si Zot pagan, dhe shpjegonte postulatet për fillimin e fenomeneve të ndryshme të krijimit, që ishin ofruar për arsimimin e tyre. “Ai ishte i vetmi përkthyes nga doktrinat dhe sekretet ezoterike. Ishte e ndaluar të shpallej emrin e tij përpara një personi të paarsimuar që nuk kishte përvetësuar ndonjë lëndë të diturisë po nuk kishte treguar aftësi në këtë drejtim. Hierophanti ishte ulur në Lindje dhe mbante një glob të artë rreth qafës së tij, një simbol i autoritetit të tij, i quajtur edhe Mistagogo.

Në hebraisht dhe në gjuhën Kaldease, ishte Pjetri, ai që shpërfaqte zbulimin, kjo është arsyeja pse Papa, si pasardhës i Hierophantit në Misteret e lashta, ulet në karrige e Shën Pjetrit pagan. Të Hierophanti ishin priftërinjt e tempujve ata që kishin në posedim gjuhën e Mistereve. Hierofantët hebrenj kishin tërhequr njohuritë e tyre nga Hierophants kaldeas.

Profeti, Moisi, ( Musa) ishte një Hierophant dhe i përkiste zinxhirit vertikal përmes të cilit këta Masters dhanë njohuri okulte. Ata shpesh u cilësuan si bijë të Dragoit dhe Gjarpërinj, terma me të cilët tregoheshin mbajtësit e Doktrinës Sekrete. Misteret përbënin tërë dijen e fshehtë dhe ishin në duar ekskluzive të Hierophantit. Mënyra e veshjes ishte gjithashtu e rëndësishme. Hierophanti egjiptian, për shembull, kishte një kuti katrore që ai gjithmonë e mbante veshur gjatë ceremonive. Sot veshjet e njëjta mbulohen nga priftërinjtë armenë. Në misteret e Eleusianëve, Hierophanti ishte prift i shkallës më të lartë, zyra e të cilit ishte trashëgimi i trashëguar nga familja priftërore e Eleusis Eumolpidae, dhe i cili ishte një “Ceryx” vartës, një Herald, i cili nga ana e tij rrjedh nga familja priftërore athinase, Qeriqi. Sot, me termin Hierophant, kuptojmë një person me autoritet të madh fetar dhe që zotëron një shkalle të lartë të doktrinës fetare.

(Lo Ierofante o gerofante (in greco antico: ἱεροϕάντης) è nella cultura religiosa greca la guida del culto misterico di Eleusi e il sacerdote più importante dell’Attica.

Dal greco “Hierophantes”, che letteralmente significa “colui che spiega le cose sacre”. Colui che dischiude gli insegnamenti sacri, il Capo degli Iniziati. Un titolo che nei templi dell’antichità spettava ai più alti Adepti, che erano gli Istruttori e gli espositori dei Misteri nonché gli Iniziatori ai grandi Misteri finali. Lo Ierofante rappresentava il Demiurgo e spiegava ai postulanti alla Iniziazione i vari fenomeni della Creazione che venivano offerti per la loro istruzione”. Egli era l’unico interprete delle dottrine e dei segreti esoterici. Era proibito perfino pronunciare il suo nome davanti ad un non iniziato. Sedeva ad Oriente e portava appeso al collo un globo d’oro, come simbolo della sua autorità. Lo si chiamava anche Mistagogo. [1].

In Ebraico ed in lingua Caldea il termine era Peter, colui che apre, il rivelatore; ecco perché il Papa, in qualità di successore degli Ierofanti degli antichi Misteri, siede sulla sedia Pagana di San Pietro.[senza fonte] Gli Ierofanti erano i Sacerdoti dei Templi, Saggi e Grandi Iniziati, in possesso del linguaggio dei Misteri. Gli Ierofanti ebraici avevano tratto le loro conoscenze dagli Ierofanti Caldei.

Mosè era uno Ierofante ed apparteneva alla catena verticale attraverso la quale questi Maestri si tramandavano la conoscenza occulta. Spesso si qualificavano Figli del Drago e Serpenti, termini con i quali venivano indicati i possessori della Dottrina Segreta. I Misteri costituivano l’insieme delle conoscenze segrete ed erano nelle mani esclusive degli Ierofanti. Era importante anche il modo di vestire; lo Ierofante egizio, per esempio, aveva un copricapo quadrato che doveva sempre portare durante le funzioni. Oggi, lo stesso copricapo è indossato dai sacerdoti armeni. Nei Misteri di Eleusi, lo Ierofante era il sacerdote di grado più elevato, la cui carica era patrimonio ereditario della famiglia sacerdotale eleusina degli Eumolpidi, ed a cui era subordinato un ceryx, araldo, proveniente a sua volta dalla famiglia sacerdotale ateniese dei Cerici.

Oggi, con il termine Ierofante, si intende una persona di grande autorità religiosa ed in possesso di alta dottrina.)

Familja priftërore antike e Eleusianëve (si dhe ajo tjetra, Qeriqi) që e konsideronte veten pasardhës të Eumolpusit (dhe i cili për më shumë se një shekull mbante përgjegjësinë e Hierophant në “Misteret e eluesianëve”, Daduco, apo Daduku ka kryer ceremoninë me pishtar të shenjtë të Demetres. … “ceryx, «herald», që vjen nga ana e familjes priftërore athiniane të Qeriqit.

(Antica famiglia sacerdotale di Eleusi (come l’altra dei Cerici) che si considerava discendente da Eumolpo e a cui spettò per più secoli la carica di ierofante nei misteri … Il daduco portava la sacra fiaccola di Demetra nelle cerimonie. … il ceryx, l’«araldo», proveniente a sua volta dalla famiglia sacerdotale ateniese dei Cerici.)

Familja Qeriqi është familja më e vjetër e fshatit Krojmir, mbase familja më e vjetër në Drenicë. Gjurmët e qeriqëve në Athinë, në shekullin 4 të epokës. Në këtë përfundim mund të vihet duke u mbështetur në këto dokumente të kohës antike.

Familje priftërore, komentatorë të “Mistereve të Eleusinëve” “I misteri degli eleusini” ishin Eleusinët apo Elshanët e mëvonshëm.

( Nga kronika romake internet, kërko!

google “Famiglia cerici” )

Qeriqët në periudhën antike “Famiglia Ateniese Cerici”

Familja “Cerici” e Athinës

Però molti si dichiaravano contrari sul problema del governo democratico, e, inoltre, gli avversari di Alcibiade gridavano che sarebbe stata una cosa eccezionalmente grave se egli, dopo aver violato le leggi, fosse rientrato dall’esilio; e gli Eumolpidi e i Cerici proclamavano solennemente che Alcibiade era andato in esilio per la violazione dei misteri e chiedevano, invocando gli dei, che non si procedesse al suo richiamo;

Mirëpo shumë nga kundërshtarët e deklaruar për problemet e shtetit demokratik, dhe veç tjerash, kundërshtarët e Alkibiadit grindeshin se do të duhej të ishte një gjë esencialisht e vështirë për ta, pasi që kishin shkelur ligjet, mbase duke u kthyer nga mërgimi. Edhe Eumolpidët e Qeriqët kishin proklamuar solemnisht se Alkibiadi kishte shkuar në mërgim, dhe nuk do të procedonte në thirrjen e tij: (pastaj Pisandri do të përshpejtonte bërjen e një opozite shumë ankuese dhe do të kërkonte nga kundërshtarët t’i bënte që të shkonin para një kohe, për të pasur pak shpresë për ta shpëtuar qytetin, sepse Peleponezët në det kishin një numër më të madh të anijeve, sesa që kishte qyteti i aleatëve dhe mbreti në Tisafernem, të cilët i furnizonin me monedhat e tyre, përderisa ata nuk ishin të pajisur….)

Così veniva chiamato il principale sacerdote che celebrava i Misteri Eleusini. Araldo sacro della famiglia dei Cerici.
Në parim quheshin priftërinj që celebronin misteriet e Eleusinëve.

( Elshanët, Helshanët???) Lajmëtari i shenjtë i familjes së Qeriqve.

scelto di generazione in generazione nella famiglia ateniese sacerdotale dei Cerici. Portava la fiacciola di Demetra …
E zgjedhur nga brezi në brez nga familja priftërore athinase e Qeriqve. E prejardhur nga bija e Demetrës.

famiglia degli Eumolpidi d’Atene ha una parte eminente nel riordinamento della festa d’Eleusi sotto Marco Aurelio; il cui successore, Commodo, conferì al capo di quella dei Cerici …
Familja e Eumolpidve të Athinës ka një pjesë të paharrueshme( të përmendur) në përkujtim të festës së Eleusinëve në kohën e Mark Aurielit, në të cilët sukcesor, qe konfirmuar Komodi, kreu i atyre Qeriqve.

San Philippo Aparcarello et Guassalotto cominciorno e la famiglia del iudice di Galluri e Vesconti si levorno da … se no la decima de cerici della sua terra per anni V …
Shën Filip Aparqelari dhe Guasaloti, filluan me familjen gjyqtare Galluri, ( Alluri) dhe Veskonti të cilët u ngritën … nëse jo në dhjetëshet e Qeriqve në tokën e tyre në vitin V…

Et quando lo re intese come lo Papa no lo havea così raccolto come a lui piacea et che non li havea dato se no la decima de cerici della sua terra per …
Dhe kur mbreti nuk e mori vesh se Papa kishte treguar aq shumë që atij i pëlqente dhe nuk i kishte dhënë Qeriqve më shumë se dhjetë për tokën e tyre…

La legge impone che i sacerdoti e le sacerdotesse debbano rendere conto del proprio operato, sia tutti insieme che ciascuno per la sua parte individualmente, anche se si limitano soltanto a ricevere le offerte sacrificali e a levare preghiere agli Dei a vostro vantaggio. E ciò vale non solo per gli individui, ma pure per le famiglie gentilizie, come gli Eumolpidi e i Cerici e tutti gli altri.” Tratto da “Le Religioni dei Misteri” a cura di Paolo Scarpa ed L.V.
Ligjet përcaktojnë që priftërinjtë dhe priftëreshat të merren vetëm me rregullat dhe punët e tyre, duke qenë të gjithë së bashku, gjithsecili individualisht i angazhuar për pjesën e vet, ata janë të kufizuar vetëm për të kërkuar ofertat e sakrificës dhe marrin nga Zoti meritat për punën e tyre. Dhe kjo vlen jo vetëm për individët, por mbi të gjitha për familjet meritore sikur janë Eumolpidët, Qeriqët dhe të gjitha si këto. Traktati “Fetë dhe misteriet” Paolo Skarpa dhe L.V.

Nuk dihet se në cilën kohë Qeriqet kanë ngulur në Krojmir apo në treva të tjera.

Besohet se shumica dërrmuese e Qeriqve janë larguar nga fshati në vitin 1690, me rastin e dyndjes së të krishterëve, pas humbjes së betejës së gjeneralit austriak, Eneo Pikolomini, në Shkup dhe në Kaçanik ku dihet se kanë marrë pjesë rreth 6000 ushtarë nga Drenica.

Disa nga banorët e lagjes së tashme Qeriqi mbajnë prejardhje nga Puka e Shkodrës, ashtu sikur thuhet edhe për një pjesë të lagjes Alluri. Nuk dihet me saktësi koha kur kanë ardhur nga Puka apo edhe nga Bushati i Shkodrës. Nuk ekziston asnjë e dhënë që dokumenton këtë ardhje, përveç gojëdhënave të përcjella nga brezi në brez.

Patronime të lashta ndër shqiptarë emra popujsh, fisesh të vjetra dhe emra krahinash

Dakaj, Dukaj Mëziu, Magjari, Allamani, Rusi, Frangu apo Franca, Boshnjaku, Arapi, Shkjau, Turku, Bullgari, Armeni, Vllahu, Vllasi (trajta serbe) Cincari, Ballazhi, Rasha Rashjani, Çerkezi, Maqedoni, Llatini e të tjera janë partonime mjaft heterogjene në pikëpamje të përmbajtje, shtrirjes në kohë e hapësirë dhe mbijetesës së gjatë historike të këtyre patronimeve. Me sa dimë ne te popujt e tjerë të Ballkanit e më gjerë nuk kemi një shumësi të tillë patronimesh kaq heterogjene për nga prejardhja.

I vetmi shpjegim racional, për mendimin tim, është përzierja e popullatës në kohën e kryqëzatave, kur luftëtarët e vende të Evropës depërtonin për në Bizant dhe në vendet arabe e turke nëpër trojet e vendeve të Ballkanit e më së shumti në trojet e Iliro-Dardanisë së të kohës.