Sylë Ukshini: Reagimi britanik ndaj spastrimit etnik të Toplicës dhe përpjekjeve pansllaviste ruse në Ballkan

Fuqitë evropiane në Kongresin e Berlinit 2i dhanë Serbisë rajonin e Toplicës, kurse Malit të Zi qyteti i Podgoricës dhe porti i Tivarit, të cilit, edhe një liman, ai i Ulqinit, iu shtua më 1889. Kur serbët i dëbuan dhjetëra e mijëra  shqiptarë nga Toplica dhe Vraja, më 1878, për t’u hapur rrugë kolonëve, përfaqësuesi i britanik në Serbi, Gerald Francis Gould, iu ankua sekretarit të jashtëm Lordit Salisbury, i cili luajti një rol udhëheqës në Kongresin e Berlinit, për brutalitetin serb. “Banorët paqësor dhe punëtorë të mbi 100 fshatrave shqiptare në Luginën e Toplicës dhe Vrajës u dëbuan dhunshëm nga shtëpitë e tyre nga serbët në pjesën e parë të këtij viti. Këta njerëz të përvuajtur që atëherë enden lart e poshtë në gjendje urie të thellë,” shkroi ai. Asgjë nuk i ndodhi Serbisë pas këtyre ankesave, dhe serbët me shpejtësi dhe efektshëm e ndërruan strukturën e popullsisë në atë trevë, shkruan ndër të tjera Marcus Tanner në librin e tij “Mbretëresha e Malësisës: Edith Druham dhe Ballkani.”

       Sipas tij, malazezët ishin pak të ashpër  në tokat që i fituan  në krah të shqiptarëve, më 1878, kryesisht për shkak se kishin më pak kolonë. Për pasojë, Ulqini-fillimisht qytet malazez, më pas jugosllav, e tash sërish malazez – mbetet  me shumicë shqiptare në kuptim të etnisë. Sidoqoftë, vendimi i shkujdesur i fuqive evropiane për t’ia dorëzuar një qytet të lashtë dhe të rëndësishëm pothuajse të tërë shqiptar Malit të Zi ishte shenjë se sa pak çonin peshë dëshirat e shqiptarëve te kryeqendrat evropiane. Kalimi i qytetit në duart e malazezëve nuk ishte aq i lehtë. Shqiptarët e Ulqinit i kishin rezistuar ushtrisë së Malit të Zi për shumë muaj, më 1880, pas së cilës fuqitë me hipokrizi u mbështetën otomanët, të cilët e dërguan një anije  luftarake për ta fuqizuar dorëzimin. Ky detyrim i dhunshëm bëri që disa politikanë e diplomatë britanikë të mos ndiheshin  mirë Lordi George Goschen, ambasadori britanik në Konstandinopojë, i  kishte thënë sekretarit të ri të Jashtëm, Lord Earl Granville, më 1880, se është keq që shqiptarëve u shpërfillen interesat legjitime në Ballkan. Nacionalizmi shqiptar, shkroi ai, mund të “përdorej me shumë dobi për interesat e përgjithshme, dhe do ta kundërshtojë çfarëdo  mase të pjesshme që do të mund të parandalonte krijimin e një krahine të madhe shqiptare (…) “Një Shqipëri të bashkuar”, vazhdoi ai, “do t’i mbyllte depërtimet nga veriu dhe Gadishulli Ballkanik do të mbetej në duart dhe nën sundimin e racave që tash e popullojnë.”

Zëri i Lordit Goschen ishte i rrallë dhe shkoi huq te Granvillei, i cili kishte shërbyer në Qeverinë Gladstone, adhuruesist të madh të Malit të Zi. Në korrik të 1880-të, Granville u kishte thënë ambasadorëve britanikë t’i injoronin ankesat e shqiptarëve në lidhje me humbjen e Ulqinit. Kundërshtimi për ta dorëzuar qytetin, shkruante ai “rrjedh vetëm nga Qeveria osmane, dhe (…) vërejtjet e shqiptarëve do të bëheshin simbolike njëherë që vullneti i Fuqive të Mëdha është shprehur qartë.”

Londra ishte kundër idesë serbe për në federatë ballkanike, pasi nga ky projekt fitonte Rusia

Përfaqësuesit britanikë në Beograd paralajmëruan se një ndryshim i sundimtarëve në Serbi dhe rritja e ndikimit të Rusisë në Ballkan mund të shkaktojnë pasoja të paparashikueshme për paqen në rajon. Një ndryshim në fronin serb do të shkaktonte gjithashtu një ndryshim në drejtimin e politikës së jashtme të Serbisë, e cila nuk ishte në interes të Britanisë së Madhe, dhe kjo është arsyeja pse ajo ndoqi nga afër të gjitha lajmet në lidhje me komplotet kundër mbretit Milan Obrenoviçit dhe zëvendësimin e tij eventual Karagjorgjeviçi, duke përdorur çdo moment për ta inkurajuar dhe detyruar atë të hiqte dorë nga synimi për të lënë fronin vullnetarisht.

Parimi i parandalimit të krijimit të një bashkimi më të gjerë të popujve të Ballkanit nisem nga  parimi i respektimit të situatës ekzistuese në Ballkan, respektivisht ruajtjen e status quo-së dhe parandalimin e zgjerimit rus. Qeveria britanike ndoqi idetë serbe për të formuar një federatë, konfederatë ose një konfederatë të shteteve të Ballkanit. Londra zyrtare ishte gjithmonë e rezervuar dhe shikonte përpjekjet për të lidhur popujt dhe shtetet e Ballkanit me mosbesim, pasi çdo bashkim mund të krijonte një ndryshim në ekuilibrin e vendosur të pushtetit në favor të Rusisë dhe të minonte interesat e Britanisë. Kjo është arsyeja pse emisarët britanikë në Beograd informojnë rregullisht eprorët e tyre për këtë çështje të ndjeshme.

Ky shqetësim britanik për respektimin e Traktatit të Berlinit u theksua veçanërisht në vitet e para pas përfundimit të Kongresit, dhe shembulli më i dukshëm i shqetësimit të tij në lidhje me këtë janë raportet e nënkonsullit të tij Augustus Becker për pozicionin e vështirë të pakicave, veçanërisht hebrenjve dhe myslimanëve në Nish. Në bazë të raporteve mund të konkludohet se Serbia nuk respektoi angazhimet e bëra në Kongres në lidhje me mbrojtjen e të drejtave të pakicave.

Në vitet që pasuan, diplomatët britanikë vazhduan të ndiqnin aktivitetet pan-sllave. Më shkurt I888, emisari George Hughes Wyndham shkroi se shtypja e gazetës pan-sllave “Velika Srbija” (Serbia e Madhe) filloi në Beograd, botimi i së cilës u mbështet nga ambasada ruse në Beograd dhe komitetet pan-sllave.’° Përveç qeverisë që ishte e shqetësuar për ripërtëritjen e pan-sllavizmit, shtypi britanik shpesh shkruante për lëvizjen e fortë pan-sllave në Serbi.