Prof. dr. Sabit Syla: DISA DOKUMENTE PËR KOSOVËN DHE VISET TJERA SHQIPTARE NGA ARKIVI I MINISTRISË PËR EVROPËN DHE PUNË TË JASHTME DHE MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME TË SHQIPËRISË - I

Prof. dr. Sabit Syla: DISA DOKUMENTE PËR KOSOVËN DHE VISET TJERA SHQIPTARE NGA ARKIVI I MINISTRISË PËR EVROPËN DHE PUNË TË JASHTME DHE MINISTRISË SË PUNËVE TË BRENDSHME TË SHQIPËRISË – X

18/02/2024 Tema Historike

Pjesa e dhjetë

-34-

Informacion nga Tirana Legatës së saj në Beograd për vizitën e albanologëve nga Kosova në Krujë

            Në manifestimet që u bënë në Krujë, shoku Enver pati një bisedë interesante me albanologët kosovarë. Midis të tjerash shoku Enver iu foli se ne jemi bijtë e një nëne e babe, se ne gëzohemi që ju të fitoni sa më shumë të drejta dhe që ju kemi midis nesh dhe se ne do t’u ndihmojmë me libra e literaturë tjetër që keni kërkuar. Për marrëdhëniet me Jugosllavinë, shoku Enver demaskoi titistët duke iu thënë se ne nuk pajtohemi me ata. Në fund të bisedës shoku Enver i këshilloi ata që të bëjnë një vizitë nëpër vendin tonë. Kosovarët gjatë bisedës vetëm dëgjonin. Në fund, Mark Krasniqi falënderoi për ftesën e bërë për të marrë pjesë në konferencën albanologjike.

 

                                                                       -35-

Informacion nga Legata e Beogradit dërguar Ministrisë së Jashtme në Tiranë për statusin politik të Kosovës

            Në takimin që ka pasur shoku Bujar Hoxha me disa anëtarë të Komisionit për ndryshimin e statutit të Kosovës ka mësuar: 1) Kosova nuk do të shpallet republikë, por autonomia e saj do të forcohet dhe për shumicën e problemeve ajo do të ketë lidhje me Federatën dhe jo me Republikën e Serbisë. Udhëheqja e Kosovës nuk ka propozuar vetë për krijimin e republikës së Kosovës, mbasi një propozim i tillë sipas mendimit të tyre nuk është oportune për situatën e tanishme.

-36-

Legation

De la Republique Populaire D’Albanie

Belgrade                                            Beograd, më 10.07.1968

Nr. 40 Sekret

Ministrisë së Punëve të Jashtme

               (Drejtorisë Parë)              Tiranë

Relacion “mbi reagimin e masave kosovare dhe kundërreagimi i serbëve dhe kombësive tjera që banojnë në Kosovë, lidhur me kërkesat e bëra nga ana e Komisionit Krahinor për një autonomi Kosovës”

Menjëherë pas botimit në shtyp të kërkesave nga ana e Komisionit Krahinor për një “autonomi” më të plotë të Krahinës së Kosovës, pati reagime, kundërreagime të ndryshme, të cilat nxorën në shesh akoma më qartë si para opinionit të brendshëm dhe të jashtëm, kontradiktat e mëdha nacionale që ekzistojnë në Republikën Serbe.

Kërkesat e bëra përmblidhen në këto çështje:

1)         Në dhomën e kombeve të ketë përfaqësues direkt nga krahina, dhe jo si është tani që përfaqësimi i krahinës të bëhet nga ana e Republikës.

2)         Kombet dhe kombësitë në krahinë t’i rregullojnë marrëdhëniet ashtu si ju intereson më mirë atyre, domethënë pa ndërhyrje të jashtme. Vetëm në këtë mënyrë realizohet pavarësia ekonomike e Krahinës së Kosovës.

3)         Në të ardhmen Kosova të quhet nga Krahinë Autonome e Kosovë-Metohisë në “Krahinë Socialiste Autonome e Kosovës” .

4)         Për një autonomi të plotë të gjyqeve.

5)         Krahina të ketë si bazë të saj juridike “Kushtetutën” dhe jo “Statute” sikundër e ka tani.

6)         Se territori i Krahinës nuk duhet të ndryshoj pa pëlqimin e saj.

7)         Se tani e tutje me akte kushtetuese të njihet e drejta e kombësisë shqiptare që të përdorë edhe ajo simbolet kombëtare, siç janë: flamuri kombëtar shqiptar, si dhe stemat dhe festat e ndryshme.

Përveç kërkesave të mësipërme, të cilat u botuan në gazetën “Rilindja”, datë 24 prill 1968, kohët e fundit na del se në Komisionin Krahinor janë diskutuar edhe një sërë çështjesh të tjera, siç është për shembull ndryshimi i ligjit ekzistues që pengon kthimin e kosovarëve në vendin e tyre, që siç dihet janë shpërngulur me forcë nga ana e regjimit titist për në Turqi dhe gjetiu; problemi i përdorimit të dy gjuhëve në administratë dhe në jetën e vendit (të shqipes dhe serbo-kroatishtes).

Edhe këto diskutime të formuluara më vonë në kërkesa i janë paraqitur Komisionit Republikan të Serbisë për shqyrtim dhe aprovim. Këto dhe kërkesat tjera, të cilat po diskutohen nga masat kosovare dhe të shqiptarëve në përgjithësi që banojnë në Jugosllavi, nuk i ka botuar shtypi për shkaqe të ndryshme sepse botimi i të gjitha kërkesave dhe të diskreditonte më shumë regjimin në fuqi.

            Nga të dhënat që kemi kohët e fundit, rezulton se për disa nga kërkesat e mësipërme, Komisioni Krahinor ka marrë aprovimin e Kryesisë së Komitetit Krahinor të “Lidhjes Komuniste”, siç është për shembull ajo që Krahina “Autonome” e Kosovë-Metohisë të quhet “Krahina Autonome Socialiste e Kosovës”.

  1. Reagimi i masave kosovare dhe nuancat e ndryshme lidhur me këto çështje

Kosovarët dhe në përgjithësi shqiptarët që banojnë në Jugosllavi, gjithashtu nga sa na del ditët e fundit, edhe kosovarët që janë jashtë Jugosllavisë si në Turqi dhe gjetkë, kërkesat e mësipërme i kanë pritur shumë mirë, por me nuanca të ndryshme. Sipas mendimit tonë, ato konsistojnë në mendime dhe qëndrime të ndryshme që kanë shfaqur dhe vazhdojnë të shfaqin shtresat e gjera të krahinës. Masat e thjeshta kosovare të qytetit dhe fshatit, si dhe rinia studentore, nuk kanë qenë dhe akoma s’janë të bindur që klika titiste mund aprovojë kërkesat e bëra me anë lutjesh. Sipas tyre, ato mund të sigurohen me forcë. Kjo kategori njerëzish në kontakte me neve, na kanë folur për mosbesimin e madh që ata kanë ndaj klikës që është në fuqi dhe sidomos na kanë shfaqur urrejtjen e tyre shumë të madhe ndaj elementit serb. Funksionarët serbë, masa kosovare i konsideron si armiqtë më të rrezikshëm jo vetëm ndaj pakicave shqiptare në Jugosllavi, por edhe ndaj Republikës Popullore të Shqipërisë. Ata sjellin në biseda me neve një seri faktesh të reja e të vjetra se, serbët janë shovinistë të mëdhenj gjë që u vërtetua edhe njëherë në Plenumin e 14 të KQ të LK të Serbisë, që u bë më 30 qershor të këtij viti.

            Porsa i përket inteligjencës jo vetëm që i mirëpriti kërkesat e mësipërme, por edhe i popullarizoi ato në masën e nevojshme me shtyp dhe verbalisht në masat e thjeshta kosovare. Në këtë drejtim, duhet thënë se një punë mjaft të mirë kanë bërë dhe vazhdojnë të bëjnë arsimtarët si në qytet e në mënyrë të veçantë në fshat. Por, në këtë rast, vlen të përmendet se në radhët e kësaj ka shtresa prej atyre që ushqejnë iluzione të mëdha ndaj demagogjisë titiste, si të tillë bëhen dhe zëdhënës të kësaj propagande.

            Ndryshe pra nga shtresat e varfra dhe studentët që thamë më lart, të cilët shfaqin si mosbesimin ndaj demagogjisë titiste dhe në të njëjtën kohë shprehin urrejtjen e tyre ndaj elementit serb, ku një pjesë e intelektualëve e për më tepër ata që kanë funksione politike në krahinë dhe komunë mbështesin demagogjinë titiste dhe e konsiderojë Titon si “shpëtimtar” të kosovarëve nga planet rankoviqiane për shkombëtarizimin e Kosovës. Ka prej këtyre që e konsiderojnë Titon “viktimë” të Rankoviqit, por sigurisht ky është një numër i vogël, të cilët pa Titon nuk mund t’i mbajnë ato ofiqe dhe privilegje që kanë tani. Në këtë kategori hyjnë krerët titistë të Kosovës, duke filluar nga ata që janë sot në krye të vendit dhe ata që kanë qenë më përpara, por që aktualisht janë me shërbim në Beograd. Këta shërbëtorë besnikë të Titos, siç mund të përmendim: Xhavit Nimani, Ali Shukria, Fadil Hoxha, Veli Deva, Mahmut Bakalli, Xhevdet Hamza, Ilaz Kurteshi e të tjerë, gjatë mbledhjeve që bënë me studentët e Prishtinës, në rangun e demonstratave të Beogradit, ju thanë atyre se: “Ideologët për ngritjen e studentëve të Beogradit, në revoltë kundër regjimit në fuqi, qenë rankoviqianët dhe në rast se do të përkrahet kjo revoltë, atëherë ka për të ardhur në fuqi Rankoviqi. Ardhja e në fuqi e Rankoviçit, shpjegonin ata, do të jetë fundi katastrofik i Kosovës dhe kosovarëve.

            Me këtë shpjegim të çështjes masat kosovare mund të gënjehen kollaj, sepse puna e bërë deri tani nga propaganda titiste ka mundur të mashtrojë një pjesë të kosovarëve, se krimet e bëra në Kosovë deri në kohën që ishte në fuqi Rankoviçi, janë bërë pa dijeninë e Titos dhe kundër “dëshirës” së tij. Në këtë situatë, ashtu si deri tani, propaganda jonë të intensifikojë luftën e saj kundër Titos, këtij agjenti të regjur dhe të rafinuar të imperializmit amerikan, i cili ka për qëllim që të zhdukë çdo iluzion në kosovarë, se Titoja gjoja është shpëtimtari i tyre nga Rankoviqi dhe rankoviqianët. Për t’i bërë sa më të njoftuara kërkesat e mësipërme, persona të ndryshëm kanë filluar t’i shprehin mendimet e tyre të favorshme në shtyp, ndër mbledhje dhe në botime librash. Deri tani, janë shkruar artikuj interesant, si për shembull ai i Esat Stavilecit në “Rilindja” ku midis tjerave thotë se “kërkesat për një autonomi më të plotë të Kosovës, nuk duhet të mbeten pronë e disa teoricienëve, por ato duhet të bëhen të njohura masave të gjera kosovare dhe të japin mendimin e tyre”. Artikulli i Nebil Durakut, botuar në gazetën “Vjesnik i Srejedu” të Kroacisë, i cili pasi denoncon marrëveshjet e vjetra të borgjezisë serbe me Qeverinë e Turqisë, lidhur me shpërnguljen e kosovarëve dhe të shqiptarëve që banojnë në Jugosllavi për në Turqi, ngre me të madhe se si kjo marrëveshje është përtërirë nga dy qeveritë në fjalë dhe si rrjedhim i kësaj shpërnguljet e kosovarëve për në Turqi vazhdojnë edhe tani, herë me forcë e herë me demagogji. Ndërsa, Vehap Shita në artikullin e tij të botuar në revistën “Zëri i rinisë”, mes tjerave shkruan: “Lidhur me barazinë e gjuhëve, shtrohet nevoja e ndryshimit të disa normativave kushtetuese-juridike. Në qoftë se përdorimi i shqipes dhe hungarishtes, për shembull në Kuvendin Federativ dhe atë Republikan, mund të duket dhe si çështje pak a shumë formaliste, përdorimi i shqipes në administratën e krahinës, në jetën shoqërore dhe politike, sigurimi i kushteve për përdorimin e saj, sidomos në shkolla, duke filluar nga ato fillore e më gjerë tek shkollat e larta dhe fakultetet, është nevojë e domosdoshme, që duhet të sigurohet edhe me dispozitat kushtetuese, juridike t’u caktohen obligime të posaçme bashkësive shoqërore politike, organizatave punuese dhe institucioneve. Vetëm në këtë mënyrë mund të sigurohet inkuadrimi i tyre aktiv dhe më i plotë në jetën shoqërore e publike të vendit dhe të realizohen të drejtat e tyre të barabarta nacionale”. Më interesant është artikulli i Tihomir Leshiqit, botuar në revistën “NIN” dhe ribotuar në “Rilindje”, me titull: “Letra të hapura nëpër Kosovë”, ku në mes të tjerave thekson: “Pse të mësojmë shqip, s’është kjo gjuhë botërore mbrohen dhe sulmojnë disa, e kurrkush asnjë fjalë për atë se kjo është e udhës e njerëzishme, e domosdoshme me i thënë fqinjit “Mirëdita”, sikundër është rend dhe zakon që prej ekziston kjo botë. Gjuha serbokroate, po ashtu (e dimë) nuk është gjuhë botërore, por që të gjithë e mësojnë, dhe askush nuk e kundërshton, kjo punë fare e qartë dhe e nevojshme. Po qe se thirrni në telefon numrin 98 (informacionin) dhe pyetni për ndonjë gjë për t’u informuar, telefonistja e shkathët aty për aty, po sa e dikton se nuk po flisni shqip (e ku shumica dërmuese flasin kështu) do t’u përgjigjet në gjuhën serbokroate. Kjo gjë konsiderohet e logjikshme, edhe është e logjikshme. Por, po qe se i ndodh ndonjë shqiptari të vijë para gjyqit, atëherë ai duke u përgjigj sipas ligjeve të këtij vendi, mund të mbrohet në gjuhë të vet, por vendimin do ta marrë në gjuhën serbokroate. Mirëpo, në kohën e fundit, askush nuk po kundërshton që vendimi të merret në gjuhën shqipe. Kjo është çështje të cilën e ka sjellë jeta për të korrigjuar një histori të padrejtë.

            Si mund të shpjegohet fakti kur Vllada Kovaçeviq, drejtor i industrisë se tekstilit “Kosovska”, përveç rrogës 250 mijë dinarë të vjetra dhe banesës që ka në Kosovë, i ofrojnë edhe tri dhoma në Beograd. A është kjo çështje nacionale, apo ndoshta diçka tjetër? A është kjo çështje nacionale apo ndoshta diçka tjetër kur fshatari i pashkolluar shqiptar merr sëpatën e sharrën e niset për Beograd për të fjetur nëpër bodrume dhe për t’u ngarkuar me qymyr, a e merr kush në gojë atë, a i kujtohet edhe ai ndokujt kur flet për migrimin nga rrafshi i Kosovës, ku i këndojnë zogjtë e Kosovës. Cilët zogj të mirë vallë i këndojnë atij, a çel, a rritet edhe për të lulëkuqja e Kosovës: atëherë kur niset, merr botën në sy, kur len gruan dhe fëmijët e vet, shtyhet me mish nder dhëmbë nëpër botë. Atij askush nuk i ofron banesë tridhomëshe dhe krejt rrallë mbahen fjalime dhe shkruhen vështrime. Ky konsiderohet si fat, ky është kobi i tij.

            Statistikat jozyrtare përafërsisht tregojnë së në mbarë botën jetojnë nja tre milionë shqiptarë. Në Jugosllavi jetojnë gati një milion e ca (Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni). Në Kosovë shqiptarët përbëjnë shumicën absolute. Është fare e natyrshme që në kuadrin e sistemit të vetëqeverisjes, shqiptarët edhe në organet dhe forumet përfaqësuese të paraqesin shumicën. Mirëpo, kjo nuk po ju pëlqen disave! Me këtë rast, po ashtu mohojnë, harrojnë shënimin se nëpër fakultetet e Prishtinës studiojnë 5 000 studentë, prej të cilëve vetëm 2 000 janë shqiptarë. Janë habitë, tmerruar, kur kanë dëgjuar se po flitet për atë që të legalizohen disa simbole nacionale. Bie fjala, flamuri. Jo asisoj që të bëhet “Flamur shtetëror”, as që i shkon ndërmend ndokujt për këtë, por që për shkak të atij flamurit mos shkohet më në burg”.

            Duhet theksuar se nga kërkesat e mësipërme ato që ngjallin më shumë interesim në masat kosovare dhe kundërreagim në elementin serb për të cilët do të flasim më poshtë, qenë kërkesat për flamurin dhe emblemat kombëtare. Nga masat kosovare, kjo kërkesë u prit me entuziazëm jashtëzakonisht të madh. Kështu që, pas botimit të këtyre kërkesave në gazetën “Rilindja”, datë 24 prill 1968, masat kosovare të qytetit dhe fshatit e sidomos rinia filluan të përgatiteshin të ngrinin flamurin shqiptar me rastin e 1 Majit si dhe më 9 maj, ditën që zhvillonte punimet simpoziumi i Prishtinës, me rastin e 500-vjetorit të Skënderbeut. Një manifestim i tillë u bë problem për organet titiste të Krahinës dhe të Republikës, të cilat nëpërmjet mbledhjeve të shumta dhe bisedave në rrethe të ngushta ju luteshin atyre që të mos marrin hapa të tillë para kohe, sepse do ta komplikonin situatën më shumë se sa është në fakt. Megjithatë gjatë këtyre dy evenimenteve, flamujt në mënyrë masive nuk u ngritën, por tek-tuk u ngritën aq sa u bë problem për UDB-në e Krahinës.

            Gjithashtu, duhet përmendur se masa kosovare në mënyrë të veçantë rinia studentore e përkrahur nga intelektualë me ndjenja patriotike të mira, shfrytëzuan në maksimum punimet e simpoziumit të Prishtinës, i cili u bë në prag të këtyre kërkesave. Në mënyrë të veçantë, kjo masë i dha popullaritet të madh grupit shkencor të universitetit tonë, i cili merrte pjesë në këtë simpozium, i ftuar nga një grup shkencëtarësh të Kosovës. Ata e shfrytëzuan popullaritetin e këtij grupi më qëllim që të fitonin edhe më shumë dashurinë e masave kosovare për vendin dhe udhëheqjen tonë. Nga më karakteristike mund të shënohen këto: a) Gjatë manifestimeve të ndryshme një pjesë e të rinjve dhe të rejave kosovare si dhe fëmijëve të vegjël, u veshën me rroba kuq e zi, që sipas tyre simbolizonin flamurin kombëtar. b) Të gjitha buqetat me lule dhe këto ishin me shumicë që iu dhuroheshin anëtarëve të grupit shkencor të Universitetit, i kishin të lidhura me shirit kuq e zi. c) Karakteristikë dhe shumë kuptimplotë qe manifestimi folkloristik që dha grupi Rugovës me rastin e vizitës që bënë në këtë zonë grupet e huaja që morën pjesë në simpoziumin e Prishtinës, të cilët nëpërmjet veshjeve dhe banderolave kuq e zi që ata mbanin, ishte një kërkesë e hapur për përdorimin e flamurit kombëtar.

            Duhet përmend se ditët e fundit çështja e flamurit dhe emblemave kombëtare po diskutohet edhe në forumet e larta të Krahinës. Kështu për shembull, në Plenumin XV, të Komitetit Krahinor të LK për Kosovën, midis të tjerave u theksua: “se së shpejti pritet edhe zgjidhja e çështjes së përdorimit të lirë të simboleve nacionale”. Është për t’u theksuar se në këtë forum në mënyrë të hapur për flamurin dhe stemat kombëtare, foli deputeti Ukë Gashi, i cili duke sjellë zërin e masave kosovare, tha: “Veç të tjerave, pyet masa kosovare se si po zgjidhet çështja e përdorimit të simboleve kombëtare dhe të flamurit. Nëse është çështja që duhet ta zgjidhin organet e Kuvendit Federativ, le ta zgjidhin. Nëse është fjala se duhet marrë vendim nga forumi më i lartë i LK të Jugosllavisë, le të merret sa më shpejtë – sepse për një gjë të tillë masat kosovare janë përgatitur”. Më poshtë ai vuri në dukje fjalët e titistit Tempo, i cili në mitingun e mbajtur në vitin 1943 në Dibër, me flamurin e Skënderbeut në dorë, në mes të tjerave paska thënë: “Shokë shqiptarë, ju që nën këtë flamur keni luftuar për të drejtat gjate historisë tuaj, ju që me flamurin e Skënderbeut gjithmonë keni qenë adhurues të lirisë, sot, në këtë periudhë të rëndësishme historike, ju fton Partia dhe shoku Tito, që të inkuadroheni në radhët e partizanëve. Dhe ashtu u bë”. Në fund të fjalës së tij, Uka theksoi edhe këto: “Për të gjitha diskutimet e zhvilluara rreth problemeve të Kushtetutës për Krahinën tonë, sot populli kosovar është shumë i interesuar, prandaj të gjitha kërkesat e parashtruara në Beograd nga komisioni krahinor duhet të aprovohen”.

  1. Qëndrimi i serbëve dhe malazezve që banojnë në Kosovë, lidhur me kërkesat për një autonomi më të plotë të Krahinës.

Serbët dhe malazezët që banojnë në Kosovë, kërkesat e mësipërme dhe sidomos ato që bënin fjalë për flamurin dhe emblemat, i pritën me reaksion të madh. Nga sa doli në Plenumin e XIV të KQ të Serbisë, serbët e Kosovës për këtë reaksion që shfaqin ndaj këtyre kërkesave mbështetjen e kishin edhe nga funksionarë politikë që shërbejnë në Beograd. Në këtë rast vlen të përmendet fakti se kërkesa e më sipërme si dhe përvjetori i 500-të i Skënderbeut, nxorën në shesh kalbëzimin e parullës “bashkim-vëllazërim” për të cilën titistët po bëjnë aq zhurmë sa kjo çështje është zgjidhur në mënyrë “ideale” në Krahinën e Kosovës dhe mbi bazën e kësaj zgjidhjeje do të korrin “fitore” të reja. Por, sikundër do të shikojmë edhe më poshtë, kontradiktat nacionale në mes të kombësive që banojnë në Kosovë, janë acaruar aq shumë si asnjëherë tjetër.

            Për të vetëtuar këtë konkluzion veç fakteve të mësipërme po sjellim edhe këto: a) Pothuaj se në të gjitha konferencat përkujtimore që u bënë më rastin e 500-vjetorit të Skënderbeut në të gjitha komunat e Krahinës së Kosovës, si dhe në disa komuna të Maqedonisë, ku shumica e popullsisë janë shqiptarë si për shembull: në Dibër, Tetovë, Gostivar dhe Strugë, me përjashtme të rralla për të mos thënë fare, nuk morën pjesë nga kombësitë e tjera qofshin ato serbe, malazeze dhe maqedonase. Bile edhe aty ku shkuan, siç ndodhi në Gjilan të Kosovës dhe Tetovë të Maqedonisë, pati përleshje midis shqiptarëve dhe atyre të shkaktuara nga vetë ata. Shfaqje të tilla përleshjesh pati gati në të gjitha vendet që u zhvilluan në këto konferenca dhe kjo vinte si rrjedhim i egoizmit të serbëve dhe malazezve për të qenë gjithnjë sundues ndaj kombësisë shqiptare. Mirëpo, edhe shqiptarët e sidomos rinia studentore, gjatë këtyre konferencave sidomos gjatë punimeve të simpoziumit në Prishtinë, gjerë në orët pas mesnate qëndronin të organizuar në grupe duke kënduar këngë lufte dhe pune, të heronjve dhe për udhëheqjen tonë. Ky manifestim i hapët i rinisë kosovare ishte një shprehje e qartë e dashurisë së tyre për vendin dhe udhëheqësin tonë të madh, shokun Enver Hoxha. Po në këtë kohë, rinia serbe dhe ajo malazeze, në shenjë hakmarrje ndaj veprimeve të rinisë kosovare, këndonin edhe këta këngë me përmbajtje shoviniste dhe ofenduese ndaj popullit kosovar, por edhe atij shqiptar në përgjithësi. Të gjitha këto bëheshin shkak për acarimin e tyre dhe puna përfundonte në përleshje. b) Grindje të tilla u vërtetuan më vonë në sferat e larta të këtyre kombësive, të këtij “bashkim-vëllazërimi” që propagandonte me të madhe klika titiste. Në fillim ato u panë forumet e ndryshme të krahinës dhe më vonë në mënyrë të hapët u shfaqen gjatë zhvillimit të Plenumit XIV të KQ të Serbisë. Në këtë Plenum Marianoviqi dhe Qosiqi si zëdhënës të shovinizmit serbomadh, u ngritën në një urrejtje shumë të madhe kundër kosovarëve të cilët sipas tyre u frymëzuakan nga Shqipëria për të copëtuar Serbinë. Ata dhe gjithë Plenumi, në fakt, duke qenë të pakënaqur nga dashuria e madhe që populli kosovar dhe gjithë shqiptarët që banojnë në Jugosllavi ushqejnë për Republikën Popullore të Shqipërisë dhe udhëheqjen tonë, u ngritën kundër rrezikut “nacionalist” si më i rrezikshmi që aktualisht paraqitet në Kosovë. Në këtë Plenum, Marijanoviqi me Qosiqin, shkuan aq larg sa që akuzuan krerët e Krahinës së Kosovës, e sidomos ata me prejardhje shqiptare, se gjoja gjithë kujdesin e tyre e paskan drejtuar në sigurimin e flamurit dhe të elementeve kombëtare se sa në forcimin e “bashkim-vëllazërimit”. Krerët e Kosovës, të dëshpëruar nga kjo akuzë, ankohen te padroni i tyre Tito dhe ky demagog me dhelpëritë e tija të njohura, i qetëson titistët e vegjël duke ju thënë se, “akuzat e ngritura nga Marjanoviqi dhe Qosiqi në radhë të parë dhe kryesisht janë ndaj vijës së përgjithshme të LKJ, Komitetit Qendror të saj dhe ndaj meje”.

Pas Plenumit XIV KQ të Serbisë, i cili u zhvillua në prag të demonstratave që përgatiteshin studentët e Beogradit, në Krahinën e Kosovës filluan të bëhen një serë mbledhjesh në rang krahine, komunë dhe qendra pune. Ashtu siç thamë edhe më lart, karakteristike qe se, në këto mbledhje, të deleguarit e Titos, theksin kryesor e vunë në qarqet “nacionaliste”, sidomos në fushën e kulturës, ku veç “rrezikshmërisë” që paraqiste kjo shfaqje për titizmin, ata murrën edhe një seri masash të tjera. Dhe një nga masat që u mor ato ditë qe vendosja e një kontrolli më të fortë në materialet që boton gazeta “Fjala”, për faktin se sipas tyre faqet e saja të mbushën me shkrime të autorëve shqiptarë të rilindjes dhe të pushtetit tonë popullor. Gjithashtu u vendos që kjo gazetë të dal nën kontrollin e redaksisë së “Rilindjes” dhe kryeredaktori i deritanishëm, Ali Sutaj, të shkarkohet nga ky funksion, sepse dyshohej për shkarje në nacionalizëm. Vlen të vihet në dukje se masat kundër “rrezikut nacionalist” merreshin në një kohë kur në Kosovë dihet se serbët në forma të hapura dhe të maskuara, armatoseshin dhe vazhdojnë të armatosen nga forcat rankoviqiane dhe kush zyrtarisht nga ana e UDB-së së Krahinës, më qëllim për të qenë të gatshëm ndaj rrezikut në fjalë, domethënë ndaj nacionalizmit.

III.       Preokupimi i rretheve diplomatike këtu për këto çështje

Ngjarjet e fundit në Kosovë, sidomos që nga koha kur masat kosovare dhe në përgjithësi shqiptare që janë në Jugosllavi, përkujtuan jubileun e Skënderbeut, si dhe njoftimi në shtyp i kërkesave për një autonomi të plotë të Kosovës, ka tërhequr vëmendjen e rretheve diplomatike të akredituara në Beograd e sidomos atyre të vendeve revizioniste. Në këtë drejtim më të interesuar kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë diplomatët bullgarë, të cilët në takimin me neve kanë pyetur dhe kërkuar mendimin nga ana jonë mbi gjendjen aktuale në këtë krahinë dhe qëndrimi i vendit tonë ndaj këtyre ngjarjeve. Jo kaq sa bullgarët, por deri në njëfarë mase qenë të interesuara të mësonin ndaj neve mbi ngjarjet aktuale në Kosovë dhe diplomatët e Ambasadës hungareze, të Kubës dhe të disa vendeve arabe. Duhet thënë se interesimi i diplomatëve arabë ka qenë me qëllim të mirë, ndërsa i të parëve e sidomos bullgarëve dhe hungarezëve, me qëllime të caktuara, sepse siç dihet, si njeri vend ashtu edhe tjetri, kanë kontradiktat e veta me regjimin titist në fushën nacionale. Ndërsa, diplomatët hrushovianë, nga të dhënat tona del se këto çështje i kanë studiuar në Kosovë nëpërmjet takimeve dhe vizitave të ndryshme që kanë bërë atje. Jo pa qëllim hrushovianët dërguan albanologen Irena Senkeviq në simpoziumin e Prishtinës, mbajtur me rastin e 500-vjetorit të Skënderbeut, e cila pasi bëri të qartë entuziazmin e masave kosovare në përkrahje të vendit tonë, shkoi në Kosovë menjëherë për një vizitë “protokollare”, ambasadori sovjetik, Bedenikov. Sipas shtypit të krahinës edhe nga të dhëna të tjera, autoritetet e vendit, si: Fadil Hoxha, Veli Deva dhe Ilia Vakiq, të dërguarit e klikës Brezhnjev-Kosigin, i rezervuan një pritje të ngrohtë dhe vizitës së tij i dhanë popullaritet.

      Pyetjeve dhe interesimeve të diplomatëve të ndryshëm lidhur me çështjet e mësipërme, në të gjitha rastet u është bërë e qartë politika e qeverisë sonë si dhe qëndrimi i njohur marksist-leninist i partisë sonë në zgjedhjen e çështjes nacionale.

      Përfundimisht, lidhur me kërkesat e mësipërme, ditët e fundit, ashtu siç është zakon në regjimin titist u bënë përsëri disa mbledhje në shkallë republike dhe krahine për të marrë edhe njëherë në diskutim këto kërkesa. Kështu për shembull, më datën 29 qershor 1968, u mblodh Komisioni Kushtetues për Republikën e Serbisë, dhe i propozon Dhomës së popujve që pritet të mblidhet nga mesi i korrikut, çështjet e mëposhtme:

1)         Kushtetuta Federative duhet të precizojë karakterin dhe rolin e Krahinës Autonome, në kushtetutën e republikane duhet përshkruhet më mirë roli i autonomisë.

2)         Që statutet e krahinave të quhen ligje kryesore, megjithëse theksohet në propozime se ka mendime që këto të quhen si dhe më parë, dhe se nuk është aprovuar propozimi që këto statute të quhen kushtetuta.

3)         Që krahinat autonome duhet të kenë burimet e tyre të të ardhurave dhe këto t’i përdorin si duan vetë.

4)         Se kufijtë e krahinave autonome mund të ndryshojnë vetëm me pëlqimin e organeve të Krahinës.

5)         Që krahinat autonome të kenë delegacione të veçanta në Dhomën e popujve.

6)         Propozohet që në nenin dy të kushtetutës federative ku thuhet se Jugosllavia përbëhet nga 6 republika të bëhet shtesa me këtë mbishkrim se në përbërjen e Republikës së Serbisë bëjnë pjesë edhe dy krahina Vojvodina dhe Kosova e Metohia.

Sikundër shikohet, Komisioni Republikan jo të gjitha çështjet e parashtruara nga Komisioni Krahinor ia paraqet Dhomës së popujve. Ndërsa, Plenumi XV i Komitetit Krahinor të Kosovës që mblidhet disa ditë më vonë, nga komisioni republikan njofton se “nuk ka kurrfarë mospajtimesh lidhur me diskutimet e kushtetuese. Në këtë drejtim, së shpejti pritet edhe zgjidhja e çështjes së përdorimit të lirë të simboleve nacionale”. Dy forume të së njëjtës Republikë, dalin përsëri me pikëpamje të kundërta. Kjo tregon edhe njëherë kontradiktat e mëdha midis tyre për çështjet nacionale në Republikën e Serbisë, e si rrjedhim e njëjta situatë është edhe në republikat tjera të Jugosllavisë titiste.

Lidhur me sa më sipër, organet e propagandës së vendit tonë, ashtu si deri më tani, të vazhdojnë demaskimin e Titos, sidomos në fushën nacionale dhe konkretisht mbi planet e tija shkombëtarizuese të Kosovës. Një demaskim i tillë nuk do të lejoj që të gënjehen masat kosovare nga demagogjia titiste, se krimet dhe padrejtësitë e bëra deri më tani në kurriz të kosovarëve janë vetëm të Rankoviqit dhe grupit të tij.

                           I ngarkuari më punë a. i.

                              (Lik Seiti)

 

-37-

Drejtoria IV

            Informacion ditor i datës 30/09/1968

  1. Legata jonë në Beograd na njofton më 19/09/1968, se u paraqiten shpesh kosovarë, të cilët kërkojnë që, “duke përfituar nga situata aktuale e RPSH-së, t’u japë kosovarëve ndihmë të gjithanshme për të realizuar aspiratat për shkëputje nga Jugosllavia e bashkimin me Shqipërinë. Legata thotë se nuk dyshon tek këta njerëz dhe kërkon që “Ministria ta udhëzojë përfaqësinë mbi qëndrimin që duhet t’u japë kosovarëve sepse “nuk ka udhëzime precize”. Ne mendojmë se shokët e përfaqësisë nuk kanë të drejtë që t’u besojnë apriori kosovarëve që u paraqiten me kërkesa të kësaj natyre. Prandaj, mendojmë t’u japim këto porosi: 1) Të jenë vigjilentë ndaj atyre që u ngrenë të tilla kërkesa. 2) Të mbajnë parasysh se neve nuk ngremë pretendime territoriale zyrtare ndaj Jugosllavisë, sepse zgjedhjen e problemit të Kosovës nuk e ndajmë nga zgjedhja e problemit të përgjithshëm të Jugosllavisë d.m.th. nga rrëzimi i klikës së Titos dhe ardhja në fuqi e një udhëheqje marksiste-leniniste në vend të saj, e cila në kuadrin e zgjidhjes së çështjeve nacionale në Jugosllavi, do t’i jepte popullsisë shqiptare të drejtën për vetëvendosje me plebishit. Në këtë kuptim, popullsia shqiptare duhet të mbështesë forcat eventuale marksiste-leniniste jugosllave për realizimin e synimeve të tyre. 3) Qëndrimi ynë ndaj Jugosllavisë dhe çështjes së Kosovës në këtë situatë, nuk ka ndryshuar. Ne këshillojmë kosovarët që të luftojnë si edhe deri tani për të fituar sa më shumë të drejta në të gjitha drejtimet, duke synuar që të arrijnë të gëzojnë po ato të drejta që gëzojnë edhe kombësitë e tjera në Jugosllavi. 4) Për sa i përket çështjes nëse jemi për republikën apo për krahinën autonome, juve i kini udhëzimet. Përsërisim se ne nuk jemi për krijimin e republikës, sepse kjo nuk do ta zgjidhte problemin. Ajo do të zgjidhet vetëm ashtu sikurse thuhet në pikën 2. 5) Kur vizitorët, cilëtdo qofshin ata, kërkojnë mendimin tonë për çështjen e krijimit ose jo, të republikës së Kosovës, e nga ana e juaj të mos u jepet të kuptojnë qëndrimin tonë, por t’u thuhet se kjo çështje ju takon juve vetë ta vendosni. Në vazhdim të kësaj t’u thuhet: E rëndësishme për mendimin tonë është që të gëzoni po ato të drejta që gëzojnë edhe kombësitë e tjera në Jugosllavi. Për këtë ju kini pasur dhe do të kini përkrahjen e RPSH-së etj.
  2. Këshilli Ekzekutiv i lidhjes së futbollit të Krahinës së Kosovës i është drejtuar Legatës sonë në Beograd dhe fton vendin tonë për të marrë pjesë me një skuadër futbolli me rastin e 20-vjetorit të themelimit të lidhjes së futbollit të Kosovës. Mendojmë që të mos merret pjesë dhe të mos u jepet asnjë përgjigje.

III.       Mbështetur në Protokollin përfundimtar të Komisionit të Piramidave bërë, më 7 dhjetor 1967, më 9 tetor 1968, në Beograd do të mbahet mbledhja e Komisionit të Piramidave, e cila është vazhdim i mbledhjes së kaluar. Nga ana e palës sonë të këtij Komisioni janë bërë gjithë përgatitjet e nevojshme.

Bashkangjitur po ju përcjellim promemorien e kësaj mbledhjeje.

  1. Më datën 27/09/1968, u thirr në Ministri, sekretari i dytë i Legatës jugosllave, Jovan Kostiq, të cilit ju komunikua se pala jonë e Komisionit për ekonominë ujore nuk mund të shkojë në Beograd, më 1 tetor, sikurse ishte rënë dakord paraprakisht.

                           Bashkëngjitur informacionin.

 

 

-38-

 

Informacion mbi demonstratat e 27 nëntorit në Kosovë

                          

Tiranë, më 04.12.1968

Në vigjilje të festës së 28 Nëntorit, më datë 27 nëntor 1968, në qytetin e Prishtinës, Ferizajt, Gjilanit dhe Podujevës, u zhvilluan demonstrata të studentëve dhe nxënësve të shkollave të mesme. Në demonstratat e Prishtinës morën pjesë disa qindra studentë dhe nxënës të shkollave të mesme të kombësisë shqiptare. Demonstruesit u nisën nga fakulteti i filozofisë, duke mbajtur flamurin kombëtar shqiptar, për në qendër të qytetit. Sipas shtypit jugosllav dhe agjencive të huaja, demonstruesit kanë hedhur parulla të tilla si “Rroftë Enver Hoxha”, “Duam republikën”, “Duam bashkimin me Shqipërinë” dhe kanë vërshëllyer Veli Devën. Në bazë të këtyre burimeve, demonstruesit kanë thyer vitrinat e dyqaneve, kanë përmbysur makina dhe kanë tentuar të hynë në ndërtesën e Kuvendit Krahinor dhe të UDB-së. Policia ka ndërhyrë dhe ka përdorur edhe armët e zjarrit. Si rezultat i përleshjes midis policisë dhe demonstruesve, një student 16-vjeçar është vrarë dhe janë plagosur 41 vetë, nga të cilët 27 demonstrues dhe 14 policë. Demonstratat vazhduan pesë orë. Menjëherë është mbledhur Komiteti Krahinor i LK, për Kosovën dhe ka botuar një deklaratë, ku dënohen këto demonstrata dhe cilësohen si shkaktare nga elemente “shoviniste”, “antijugosllave”, dhe të “drejtuara kundër rendit në Jugosllavi, kundër Kushtetutës dhe vetë administrimit”. Në këtë deklaratë dhe deklaratat e tjera, thuhet se në organizimin e këtyre demonstratave kanë ndikuar edhe agjentët e zbulimeve të huaja.

Janë komunikuar edhe masat administrative që janë marrë. Sipas njoftimeve, janë arrestuar 15, dhe po zhvillohen hetime për nxjerrjen e tyre para gjyqit. Kundër studentëve që kanë marrë pjesë në të, do të merren masa për prerjen e bursës, kurse ndaj arsimtarëve që i kanë frymëzuar, do të merren masa deri në pushimin e tyre nga puna. Për gjendjen e krijuar në Kosovë kanë diskutuar edhe aktivi i LK për Serbinë dhe ka folur edhe vetë Titoja. Këto demonstrata janë vazhdim i manifestimeve të inteligjencës dhe rinisë patriotike shqiptare për të shprehur ndjenjat e tyre kombëtare dhe të luftës për të fituar sa më shumë të drejta sidomos të drejtën e vetëvendosjes dhe të shkëputjes nga federata. Ata treguan gjithashtu se inteligjenca dhe rinia patriotike kosovare është vënë në krye të luftës për fitimin e të drejtave të plota kombëtare, krijuar bindjen se vetëm nëpërmjet një lufte të vendosur mund t’ia arrihet këtij qëllimi dhe aktualisht po shfrytëzon momentin e tanishëm, kur ndryshimet për Kushtetutën po diskutohen dhe do të sprovohen nga organet federative, për të bërë presion mbi krerët kosovarë që të luftojnë për realizimin e kërkesave.

            Meqenëse propaganda jugosllave po përpiqet të implikojë vendin tonë në këto demonstrata, me qëllim që të përgënjeshtrohen pretendimet e saj dhe të inkurajohet inteligjenca dhe rinia patriotike kosovare, propozojmë që shtypi dhe radio jonë të japin këtë njoftim: “Policia titiste shtypi me gjak manifestimet e rinisë kosovare që po kremtonte 28 Nëntorin, Ditën e Flamurit kombëtar”.

Sipas agjencive të huaja, më 27 nëntor 1968, studentët dhe nxënësit e shkollave të Prishtinës dhe qyteteve tjera të Kosovës dhe të Rrafshit të Dukagjinit, duke mbajtur në duar flamurin kombëtar shqiptar, në mënyrë të organizuar dëshironin të kremtonin 28 Nëntorin, Ditën e Flamurit. Policia titiste përdori shkopinjtë dhe armët e zjarrit për t’i shpërndarë ata dhe si rezultat i sulmit brutal të saj u vra një student dhe u plagosën 40 të tjerë. Para do kohësh Kryesia e Lidhjes Socialiste për Kosovën shpalli vendimin se kombësisë shqiptare në Jugosllavi, i lejohet përdorimi i flamurit kombëtar”.

Mbi demonstratat e shqiptarëve në Tetovë

Mbas demonstratave në Kosovë, më 22 dhjetor 1968, në qytetin e Tetovës shpërthyen demonstratat e reja të nxënësve dhe intelektualëve shqiptarë, të cilët propaganda titiste i quajti si “shkelje të rendit publik e prishjes së qetësisë nga elementë reaksionarë e nacionalistë shqiptarë”.

            Në mbrëmjen e 22 dhjetorit, një grup shqiptarësh të indinjuar nga akti i fotografit maqedonas, Greçko Fanevski, i cili hapi me forcë flamurin shqiptar nga dyqani i rrobaqepësit Ismail Ejupi, u grumbulluan në sheshin kryesor të qytetit ku shprehën indinjatën ndaj këtij akti. Sipas komunikatës së sekretariatit të P. të Brendshme të Maqedonisë, demonstruesit kërkuan prej këtyre organeve të ndërhyjnë kundër atyre që nuk lejojnë të ngritin flamujt shqiptar që ishin ngritur në xhamitë e katundeve Radivoc, Reçicë dhe 3 dyqane zanatçinjsh shqiptarë. Ndërkohë, organizuesit e demonstratave dërguan njerëz të posaçëm në katunde për t’i ftuar fshatarët që të nesërmen të dalin në demonstrata në qytet.

            Në mëngjesin e datës 23 dhjetor, disa qindra nxënës dhe intelektualë shqiptarë në mënyrë të organizuar, u drejtuan për në ndërtesën e Komitetit Komunal të L. Komuniste dhe komitetit Komunal. Rreth 100 prej tyre hynë në ndërtesën e Komitetit, në zyrën e kryetarit dhe nga dritarja e kësaj zyre ngritën dy flamuj shqiptarë.

            Gjatë rrugës demonstruesit hodhën parulla të tilla si Tito, Fadil “duam bashkimin me Shqipërinë” etj. Si rezultat i përleshjes me milicinë, u plagosën 5 veta nga të cilët 4 milicë, u përmbys një makinë e milicisë dhe u dëmtua rëndë ndërtesa e Komitetit të LK.

            Kryetari i Komitetit Ekzekutiv, lëshoi një urdhër që të shpallet gjendje e jashtëzakonshme në qytet dhe ndalimin e qarkullimit të popullatës.

            Në demonstratat e Tetovës që vazhduan deri vonë natën, morën pjesë përveç nxënësve të shkollave të mesme dhe të larta, edhe arsimtarët, mjekët dhe intelektualët e kombësisë shqiptare. Sikurse del nga pohimet e vetë propagandës titiste, këto demonstrata nuk kanë qenë spontane, por të përgatitura me kujdes dhe kanë pasur lidhje me demonstratat e Kosovës. Është pikërisht kjo arsyeja që organet titiste lidhur me ngjarjet në Tetovë, mbajtën një qëndrim më të ashpër dhe armiqësor ndaj kombësisë shqiptare. Klika titiste në akuzat e saj, si reaksionarë i quajti të gjithë kombësinë shqiptare, dhe kërkesat e saj për shkollën shqipe, tekste shkollore, trajtim të barabartë të gjuhës shqipe dhe flamurin shqiptar etj.

            Ky qëndrim i ashpër u duk edhe nga masat policore dhe administrative që u morën pas demonstratave, kështu menjëherë pas tyre u zhvilluan mbledhje në shkollat dhe qendrat e punës, u mblodh KE i QK të LK Maqedonisë, kurse kundër 77 pjesëmarrësve të demonstratave, u morën masa burgimi, u përjashtuan nga puna një numër arsimtarësh dhe mjekësh.

            Mendojmë që qëndrimi ynë ndaj këtyre demonstratave të jetë ai që kemi mbajtur edhe për ngjarjet në Kosovë.

 

-39-

Buletin i Ministrisë së Punëve të Jashtme, nr. 23 dhe 24

Mbi demonstratat në Kosovë

Më 27 nëntor 1968, në Prishtinë, Ferizaj, Gjilan dhe Podujevë u zhvilluan demonstrata të studentëve dhe nxënësve të shkollave të mesme. Në Prishtinë, demonstrata ishte më e organizuar. Pjesëmarrja arrinte deri në 2 000 veta. Si rezultat i përleshjeve me policinë, u vra një i ri shqiptar dhe u plagosen 41 persona të tjerë, nga këta 14 milicë dhe 27 persona të tjerë. Këto demonstrata ishin vazhdim i atyre të tetorit, në Pejë, Prizren e Suharekë, të organizuara dhe të përgatitura me kujdes. Sipas të dhënave, Veli Deva, në tetor të këtij viti, i ka dërguar një letër Titos, ku gjendjen në Kosovë e paraqet shumë të acaruar si shkak i ekstremizmit e nacionalizmit të një pjese të popullsisë sidomos të inteligjencës shqiptare që e akuzonte lidhur me RPSH.

Nga shovinistët serbo-malazezë, janë bërë provokacione të organizuara ndaj popullsisë shqiptare, e midis tyre ishin: a) Në forma të organizuara kanë hequr nga ndërtesat flamurin e Shqipërisë. b) Muajt e fundit UDB-në e kanë vizituar shumë kuadro të saj nga Beogradi. Kjo shkaktoi panik te shqiptarët. c) Letrat që i kanë shkruar “Rilindjes”, kanë akuzuar RPSH-në, se po ndërhynë në punët e brendshme të Jugosllavisë. ç) Pas demonstratave në Pejë, Prizren e Suharekë, nga Serbia janë sjellë në Kosovë përforcime forcash të policisë, në Gjakovë UDB-ja arrestoi 30 veta dhe pengoi demonstratën këtu, më 27 nëntor.

Në këtë atmosferë të elektrizuar shpërthyen, demonstratat e 27 nëntorit të cilat ishin planifikuar të bëheshin më 28 nëntor, Komiteti Organizativ bashkë me demonstruesit do ta dorëzonte në Kuvendin Krahinor një rezolutë proteste, ku do të kërkohej e drejta e vetëvendosjes, trajtimi i barabartë i flamurit shqiptar me atë jugosllav dhe krijimi i Republikës të Kosovës që do të ishte edhe qëllimi i demonstratave. UDB-ja e vënë në dijeni, për këtë mori masa për të ndaluar, prandaj ata e filluan një ditë më përpara prej orës 16:00 deri 21:00.

Të parët në demonstrata ishin nxënësit e shkollave të mesme, ku sipas planit do të bëhej një parakalim me flamurin shqiptar dhe do të dorëzohej rezoluta e protestës. Në fillim kanë hedhur parulla “Rroftë Tito”, Kosova të shpallet Republikë, të jepet e drejta për vetëvendosje dhe krahina duhet të ketë kushtetutën e saj. Duke kaluar rrugës demonstratën e qëlluan me vazo lulesh, armë etj., ku ata të revoltuar pastaj hodhën parulla “Rroftë Enver Hoxha”, “Rroftë RPSH”, “Rroftë PPSH”, kanë thyer vitrinat e dyqaneve ku nuk ka pasur mbishkrime në gjuhen shqipe dhe ku nuk ishte flamuri shqiptar. Kur demonstruesit iu afruan ndërtesës së Kuvendit Krahinor, ka ndërhy milicia, e cila përdori shkopinjtë, gazlotsjellës dhe armë zjarri. Pas 5 orësh, demonstruesit u kthyen në Fakultetin e Filozofisë.

Në të gjitha mbledhjet që u bënë më vonë, si shkaqe të demonstratës cilësohen: 1) Veprimtaria e elementëve shovinistë, nacionalistë e irredentistë, nga radhët e kombësisë shqiptare. 2) Veprimtaria e elementëve shovinistë serbo-malazezë, që është drejtuar kundër sistemit të vet administrimit dhe dhënies së të drejtave të kombësisë shqiptare. 3) Veprimtaria e agjenturave të huaja në Kosovë. 4) Intensifikimi dhe influenca e propaganda nga RPSH.

Më 27 nëntor, janë arrestuar 60 veta dhe po marrin masa spastrimi nga elementët që i quajnë të rrezikshëm, prerje bursash, përjashtim nga LKJ etj. Gjatë kësaj kohe u dërguan forca të mëdha ushtarake e policore. Kanë rrethuar qytetin e Prishtinës e qytete tjera – Xhevdet Hamza shpall shtetrrethim deri më 11 dhjetor. Ndaj përfaqësuesit tonë në Beograd u shtuan masat e kontrollit. Organet e UDB-së janë urdhëruar të bëjnë të gjitha përpjekjet për të zbuluar “dorën e Shqipërisë” në organizimin e demonstratave. Nga analiza bazë e gjendjes, mund të arrihet në këto konkluzione. 1) Demonstratat janë rezultat i luftës që bënë inteligjenca për të fituar sa më shumë të drejta në kuadrin e Federatës, sidomos të drejtën e vetëvendosjes dhe krijimin e Republikës. 2) Demonstratat kishin karakter paqësor, por u bënë të përgjakshme nga ndërhyrja dhe provokacionet. 3) Organizatoret e demonstratave nuk janë të formuar ideologjikisht dhe nuk manovruan në mënyrën e parashtrimit të kërkesave, duke lejuar edhe hedhjen e parullave mbi vendin tonë, që do të ekzaltonin demonstruesit edhe do të shkaktonin reagimin e UDB-së. 4) Demonstratat shkaktuan në klikën e Titos shqetësim të madh për këto arsye: a) Nga frika e aktivizimit më të madh në këtë momente të korrentit serbo-malazez të Rankoviqit, i cili mbështetet me kujdes si nga revizionistë sovjetikë, bullgarë dhe agjenturat e tyre në Kosovë. b) Nga frika e humbjes së kontrollit ndaj zhvillimit të gjendjes në Kosovë. c) Nga frika e influencës gjithmonë në vërejtje e RPSH tek shqiptarët në Jugosllavi.

Detyra e jonë mbetet: 1) Ndjekim me kujdes zhvillimin e situatës në Kosovë. 2) Pa bujë, por aktivisht ta vëmë në roje elementin patriot kosovar, që të mos bjeri në provokacione të UDB-së e serbomëdhenjve të cilët synojnë të kufizojnë më tej të drejtat nacionale për shqiptarët në Jugosllavi. 3) Të bëjmë të qartë te kosovarët qëndrimin dhe politikën e Partisë e të Qeverisë ndaj Jugosllavisë në përgjithësi dhe ndaj Kosovës e shqiptarëve në Jugosllavi në veçanti. 4) Në të gjitha format e kanalet, qoftë edhe nëpërmjet bisedave me diplomatët jugosllavë, ta bëjmë të ditur se nuk ndërhyjmë me punët e brendshme të Jugosllavisë, për ky parim i drejtë nuk na ndalon të kujdesemi për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve të Jugosllavisë. Të influencojmë kështu që organet jugosllave të mos hidhen në reprezalje e masa të ndryshme kundër kosovarëve dhe të drejtave të tyre nacionale brenda dispozitave të kushtetutës për të cilat duhet të luftojnë me maturi që t’i shtojnë.

                   Buletini nr. 24 i Ministrisë së Punëve të Jashtme

Demonstratat në Kosove e Metohi

Të rralla kanë qenë ato gazeta e revista që nuk kanë komentuar ngjarjet e zhvilluara në qytetet e Kosovës e Metohisë, më 28 e 29 nëntor 1968. Ato vërtetuan edhe një herë se antititizmi i populli shqiptar po rritet, urrejtja po shtohet dhe e drejta për të kërkuar të drejta po zgjerohet. Titizmi do të mundohet të shfrytëzoi këto në interes të tij në forcimin e masave në drejtim të shkombëtarizimit. Për titistët, shkaqet e këtyre manifestimeve janë nacionalizmi dhe shovinizëm shqiptar. Për titistët jugosllavë (“Borba”, datë 05. XII. 1968), ngjarjet në Kosovë e Metohi janë dëshmi që kanë komunistët “për ngritjen e flamurit nacional”….flamurin e kuq me shqiponjën dykrenare dhe yllin me pesë copa, simbol i regjimit të Enver Hoxhës, i cili ka qenë i predispozuar në mënyrë armiqësore ndaj Jugosllavisë… që akoma nuk janë marrë vendimet e këtyre akteve ligjore… nga organet ligjvënëse….”. Këto dëshmi të K. e frytëzuan në mënyrë shumë të shkathët ekstremistët… të nxitur e ndihmuar direkt nga agjenturat e huaja… 3 ditë më parë, nga ngjarjet gazetat e Tiranës “Zëri i popullit”, mbi këtë tezë, ndërtoi një kryeartikull të saj të fortë e famëkeqe…”.

Titoja u përpoq të zvogëlojë rëndësinë e ngjarjeve të Kosovës (30.XI.1968) se demonstratat e studentëve shqiptarë …u dramatizuan shumë… ka pasur njëfarë agjitacioni nga jashtë, por në përgjithësi, këto ngjarje nuk duhet të quhen si të rëndësishme”. Titistët për opinion e jashtëm kanë organizuar mbledhje aktive të ndryshme protestash dhe në të njëjtën kohë po shpejtohen proceset hetimore kundër shkaktareve kryesorë.

 

-40-

Informacion ditor. Vazhdojnë reprezaljet titiste kundër pjesëmarrësve të demonstratave në Kosovë

Sipas një dokumenti nga mbledhja e Konferencës komunale të LK të Prishtinës, i cili është njoftuar nga “Tanjug “, më 17 shkurt, del se kohët e fundit janë arrestuar 6 studentë, një gazetar i “Rilindjes”, i quajtur Adil Pireva si dhe një teknik i Kombinatit “Kosova” dhe një mësues. Të gjithë këta persona janë akuzuar si organizatorë të demonstratave në Prishtinë. Për kundërvajtje janë dënuar 22 vetë. Janë përjashtuar nga LK 2 anëtarë të kombësisë shqiptare, me motivacione se kanë qenë dakord me pikëpamjet e Lidhjes së Komunistëve në vlerësimin e demonstratave. Janë përjashtuar gjithashtu edhe 8 anëtarë të tjerë të LK për pjesëmarrje në demonstrata. Në dokument thuhet se janë pushuar nga puna 9 persona dhe do të përjashtohen nga fakultetet edhe 5 punëtorë e 8 studentë shqiptarë.

Sipas njoftimeve nga Legata jonë në Beograd, numri i të arrestuarve të akuzuar për pjesëmarrje në demonstrata në Kosovë ka arritur mbi 60 persona, të gjithë të kombësisë shqiptare. Organet titiste jugosllave vazhdojnë një propagandë të madhe në masat e popullit të Kosovës që të dënojnë demonstratat e muajit nëntor, duke i quajtur ato si “forca armiqësore të mbështetura në primitivizëm, në ndjenjën e nacionalizmit të ngushtë dhe në shovinizmin shqiptar…”. Ata kanë organizuar mbledhje të gjera në organizatat e ndryshme në të cilat janë fabrikuar deklarata në emër të punonjësve, ku hidhen poshtë këto demonstrata dhe kërkohet dënimi i pjesëmarrësve në to. Reprezalje të kësaj kategorie po ndërmerren edhe kundër popullsisë shqiptare dhe të pjesëmarrësve të demonstratave në Tetovë të Maqedonisë00.

Gjendja e keqe shëndetësore në Kosovë

Çështja e shëndetësisë në Kosovë është problem i madh. Mungesa e pranisë së shtesave financiare në shëndetësi në Kosovë dhe zvogëlimi i pjesëmarrjes së Federatës në financimin e mbrojtjes shëndetësore sipas projektligjit të ri të kohëve të fundit, vështirëson në një shkallë akoma më të madhe çështjen e shërbimeve shëndetësore në Krahinën e Kosovës që është e prapambetur. Siç njoftonte Radio Prishtina, më 24 janar, në komunën e Rahovecit, Deçanit dhe Vitisë, një mjeku i takojnë 10 000 banorë. Në Suharekë, Ferizaj dhe Kamenicë një mjek është deri 20 000 banorë.

Sipas njoftimeve nga Legata jonë në Beograd, më datën 9 shkurt, një dasmë që bëhej në Ulqin (Mal i Zi), krushqit mbanin me vete në këtë rast vetëm flamurin kombëtar shqiptar.

Njoftohet gjithashtu se duke filluar nga data 12 shkurt, gazeta “Rilindja”, do t, botohet në tërësi në gjuhën zyrtare të vendit tonë.

20.02.1969

 

-41-

Disa të dhëna mbi gjendjen e arsimit në Kosovë

Një nga aspektet e politikës shoviniste të shkombëtarizimit dhe serbizimit të popullsisë shqiptare të Jugosllavisë është edhe ai në fushën e arsimit. Ngritja e nivelit arsimor e kulturor të shqiptarëve të Jugosllavisë, shqipja padyshim në rritjen e ndjenjës kombëtare, forcon luftën për të drejta të plota në të gjitha fushat e jetës së tyre, si komb dhe si popull, njëkohësisht kjo përbën një rrezik të madh për politikën serbomadhe të regjimit titist. Popullsia shqiptare e Kosovës dhe e rajoneve të tjera të Jugosllavisë, ka bërë dhe vazhdon të bëjë një luftë këmbëngulëse dhe të vazhdueshme për barazinë e gjuhës shqipe, për të pasur shkollat e veta në gjuhën amtare dhe për të siguruar mundësitë reale për zbatimin e atyre të drejtave që ka fituar në këtë drejtim. Kjo u manifestua edhe gjatë përgatitjes dhe diskutimit të projektligjit të Kushtetutës së Kosovës, në vitin e kaluar dhe prillin e këtij viti.

            Nga disa të dhëna zyrtare dhe nga shtypi i Krahinës, gjendja e arsimit në Kosovë paraqitet si më poshtë:

  1. Arsimi parashkollor. Në gjithë Krahinën e Kosovës, në maj të vitit të kaluar ka pasur gjithsejtë 27 institucione parashkollore me 1 807 fëmijë të moshës përkatëse, ose 1.6% të gjithë fëmijëve të kësaj moshe. Po të krahasojmë sasinë e institucioneve parashkollore të Kosovës me atë të Serbisë, duke pasur parasysh numrin e popullsisë, del se në Serbi ky numër është 5 herë më i madh se në Kosovë. Enti Krahinor i Kosovës për planifikimin shoqëror, pranon se: “Baza materiale e këtij numri të vogël të këtyre institucioneve në Krahinë, nuk është e kënaqshme. Këto institucione nuk kanë as kuadër përkatës edukativ të mjaftueshëm, lokal të nevojshëm dhe pajisje si dhe mjete të mjaftueshme për mirëmbajtjen e rregullt.
  2. Arsimi fillor. Në vitin shkollor 1967-1968, në Kosovë ka pasur gjithsejtë 782 shkolla fillore, nga të cilat vetëm 257 shkolla të plota 8-vjeçare, ose 32.8% e tyre, kurse 67.2% kanë qenë shkolla fillore jo të plota (katër klasëshe) me gjithë se titistët thonë se arsimi 8-vjeçar në Kosovë është i detyrueshëm. Më keq akoma është gjendja e ndjekjes së shkollave: në vitin 1966-1967, vetëm 35% e nxënësve të moshës përkatëse i kanë ndjekur shkollat fillore. Për lokalet shkollore thuhet se vetëm 50% e tyre janë të papërshtatshme për mësim, por dhe këto që konsiderohen si të tilla, kanë nevojë për riparime. Kryetari i Dhomës së shërbimeve shoqërore të Komunës së Prishtinës, më 9 shkurt të këtij viti, njoftonte se në këtë komunë ka vështirësi të mëdha për lokale shkollore, 12 shkolla të plota fillore punojnë me nga tre turne, kurse vitin e kaluar në Kosovë 3 milionë dinarë të rinj të caktuara për arsim, u përdorën për qëllime të tjera. Ka shumë fshatra që shkollat më të afërta 8-vjeçare i kanë mbi 12 km larg. Në një njoftim nga Komuna e Prizrenit, në muajin janar, ndërmjet të tjerave thuhej: “….Ka ngushticë të madhe në lokalet shkollore, një nxënësi i takojnë 0.39 m2 nga 2m2 që është normativa. Situata më e vështirë në pikëpamje të mungesës së lokalit shkollor është nëpër shkolla në fshat, në një numër të madh shkollash në një bankë ulen 3 nxënës, bile edhe 5…. Inventari është shumë i vjetër dhe nuk ka mjete për zëvendësimin e tyre”.

            Agjencia “Tanjug”, më 25 shkurt, në një lajm nga Kosova njoftonte: “Për shkak të zhvillimit të pamjaftueshëm të rrjetit të shkollave fillore, mbesin jashtë shkollës çdo vit 43 000 fëmijë të shkollës fillore… llogaritet se në Krahinën e Kosovës ka mbi 100 000 analfabetë deri në moshën 35-vjeçare, kështu që numri i analfabetëve rritet. Kosova sot ka përqindjen më të madhe të analfabetëve në Jugosllavi dhe në gjithë Evropën.

  1. Arsimi i mesëm. Krahina e Kosovës ka 51 shkolla të mesme, të ndara si më poshtë: 11 gjimnaze, 10 shkolla për kualifikim punëtoresh, 6 shkolla teknike, 7 shkolla ekonomike, 3 shkolla të mjekësisë, 3 shkolla të muzikës, 7 shkolla normale dhe 5 shkolla bujqësore. Nxënësit e kombësisë shqiptare, në të gjitha këto shkolla përbëjnë 49.1% të numrit të përgjithshëm dhe kjo përbërje nacionale konsiderohet jo e kënaqshme plotësisht “nga Enti Krahinor për Arsimin”. Nga nxënësit preferohen më shumë gjimnazet, shkollat për kualifikim punëtorësh dhe ato normale, ndërsa shkollat ekonomike megjithëse numri i tyre është i madh nxënësit nuk dëshirojnë të vazhdojnë këto shkolla, sepse, sikurse pranohet nga vet “pasi një numër mjaft i madh i nxënësve që kanë kryer këto shkolla kanë mbetur pa punë”.

            Gjendja e lokaleve të shkollave të mesme dhe baza materiale e tyre është e keqe dhe nuk ka perspektivë për t’u përmirësuar në të ardhmen. Sipas te dhënave të Entit Krahinor të Planifikimit Shoqëror të Kosovës, del se për ndërtimin e lokaleve shkollore fillore e të mesme sipas planit deri në vitin 1970, nevojiten 260 milionë dinarë të rinj, por deri në këtë vit mund të sigurohen mjete financiare afro 100 milionë dinarë. Nga Enti i mësipërm pranohet gjithashtu, “edhe sistemi i ri i financimit që nuk do ta ndryshojë shumë pozitën e institucioneve të arsimit”.

             Niveli arsimor i kuadrove për kategorinë e shkollave të mesme është shumë i ulët. Pranohet fakti se në shumë shkolla dhe veçanërisht në ato profesionale, 77.1% e mësuesve nuk kanë arsimin përkatës. Arsimtarët punojnë në kondita jashtëzakonisht të vështira. Ata nuk janë siguruar me ndërtesa të përshtatshme për banim dhe paga e tyre është shumë e ulët në krahasim me punonjësit e administratës shtetërore dhe shpeshherë për mungesë fondesh nuk paguhen për muaj më radhë. Në një letër të Kuvendit të Komunës së Klinës, dërguar Dhomës Ekzekutive të Kosovës, në shkurt të këtij viti, për gjendjen e keqe të arsimit në komunë, ndërmjet të tjerave thuhet se ajo “Nuk është në gjendje të mbajë përgjegjësinë në qoftë se në institucionet shkollore të kësaj Krahine ndodhë çdo gjë e padëshiruar”. Ajo njoftonte gjithashtu se, bashkësia e arsimit u ka borxh shkollave për vitin e kaluar 660 000 dinarë, se për shkak të mungesës së të hollave, punonjësit e arsimit nuk marrin as shtesat për vështirësi në terren, nuk shfrytëzojnë as të drejtën për shpenzimit të udhëtimit me rastin e dhënies së provimeve për ngritjen profesionale të tyre, se punonjësit e Kuvendit Komunal dhe pse kanë vetëm shkollë fillore, marrin pothuajse të njëjtën rrogë si punonjësit e arsimit në shkolla të larta pedagogjike. Një problem tjetër që del nga të dhënat për gjendjen e arsimit në Kosovë, është edhe pjesëmarrja shumë e vogël e vajzave të kombësive shqiptare në të gjitha kategoritë e shkollave, kështu p.sh. në shkollat për punëtorë të kualifikuar përbërja në numrin e përgjithshëm të nxënësve dhe të ndara sipas kombësive është si më poshtë: vajzat përbëjnë vetëm 12.9% të të gjithë nxënësve, por nga kjo shifër 74.1% janë serbë, 2.7% janë turq dhe vetëm 23.2% janë vajza të kombësisë shqiptare, dhe kjo pjesëmarrje shumë e kufizuar e vajzave të kombësisë shqiptare në shkolla shpjegohet me fanatizmin që ekziston në Kosovë.

Arsimi i lartë. Në Kosovë tani ka 6 shkolla të larta dhe 3 fakultete, tri nga të cilat janë shkolla të larta pedagogjike (një shkollë e lartë teknike në Prishtinë u suprimua në 24 shkurt. Arsyet nuk jepen). Nga të dhënat del se gjatë vitit shkollor 1967-1968, në këto shkolla kanë vazhduar studimet 8 690 studentë të rregullt dhe me korrespodencë, por nga kjo shifër vetëm 5 373 janë të Krahinës së Kosovës, kurse 3 327 studentë janë nga radhët e kombësive jashtë Krahinës. Deri në vitin 1967, në shkollat e larta dhe në fakultete, ishin diplomuar gjithsejtë 2 047 studentë. Nga studentët e regjistruar në 7 shkollat e larta shqiptarët zënë 40.7%, kurse në fakultete akoma më pak, 35.5% të tyre. Gjer në vitin 1967, mësimet në këtë kategori shkollash janë zhvilluar në gjuhën serbokroate, përveç në grupet në gjuhën shqipe dhe letërsinë, por dhe pas këtij viti, edhe pse është e vendosur që mësimet të jepen edhe në gjuhën shqipe gjendja nuk ka ndryshuar shumë dhe kjo shpjegohet me mungesë kuadrosh të kombësisë shqiptare. Për shkollat e larta dhe fakultetet në Kosovë ka mungesë kuadrosh edhe nga kombësitë tjera. Për këtë arsye 495 pedagogë që japin mësim në këto shkolla, 207 prej tyre punojnë me honorar, ku vijnë për të dhënë mësim në Kosovë nga Beogradi, Nishi e Shkupi.

            Në vitin e kaluar në shkollat e larta dhe në fakultete, 426 studentë kanë qenë bursistë, por bursa në Kosovë është më e vogël se sa bursat në këtë kategori të shkollave në Jugosllavi. Në Kosovë bursa për një student është 193 dinarë, ndërsa në Jugosllavi mesatarja është 222 dinarë. Një problem tjetër shumë i rëndësishëm për nxënësit dhe studentët e kombësisë shqiptare në Kosovë, është edhe mungesa e madhe për tekste mësimore në gjuhën shqipe. Nga një mbledhje në Prishtinë, e udhëheqësve të organizatave politike të shkollave të larta dhe fakulteteve, është kërkuar që Krahina, republikat dhe Federata, duhet të sigurojnë mjete më të mëdha për botimin e teksteve mësimore në gjuhën shqipe, “aq më tepër kur dihet se mjetet e caktuara deri më tash ishin mjaft modeste dhe të pamjaftueshme, gjë që nuk siguron aplikimin e dygjuhësisë”.

             Në Krahinën e Kosovës nga i gjithë fondi i librave, 70% e tyre janë në gjuhën serbokroate dhe 30% janë në gjuhën shqipe. Gjatë vitit 1965, dega e botimeve të Prishtinës botoi gjithsejtë 73 tekste mësimore, nga këto vetëm 9 në gjuhën shqipe, kurse në vitin 1967 nga 68, vetëm 18 në gjuhën shqipe. Për shkollat e larta e fakultet, deri në fund të vitit shkollor që kaloi, nuk është botuar asnjë tekst në gjuhën shqipe. Realizimi i botimeve të teksteve mësimore për shkollat shqipe shpjegohet edhe me “shtrenjtimin e shërbimeve të shtypjes”. Për këtë vit mësimor është planëzuar që të botohen për shkollat e larta 10 tekste mësimore në gjuhën shqipe.

             Duke parë nevojën e madhe për tekste mësimore, për nxënësit dhe studentët e kombësisë shqiptare të Kosovës, agjencia “Tanjug”, më 24 janar, në një lajm nga Prishtina thoshte: “Edhe importimi i teksteve vlerësohet si një mundësi e mirë për lehtësimin e këtij problemi. Ndërmarrja e botimit “Rilindja” e ka marrë pakon e parë për shkencat e sakta nga Tirana”, kurse në një mbledhje të Entit për botim të Prishtinës, u tha se ekziston mundësia që disa tekste shkollore për lëndët e shkencave ekzakte, të përdoren edhe tekstet e shkollave të larta të fakulteteve të Shqipërisë. Këto janë përparësitë dhe kontingjenti i parë ka arritur, ku disa prej tyre mund të përdorën drejtpërsëdrejti për mësim, kurse disa të tjera duhet t’i përshtaten programeve dhe planeve të shkollave tona. Për këtë do të krijohet një komision për rishikimin e këtyre teksteve.

            Gjendja e arsimit dhe në mënyrë të veçantë, marrja e arsimit në gjuhën amtare është veçanërisht e rëndë për popullsinë shqiptare që jeton jashtë territorit të Krahinës së Kosovës si në Maqedoni, Serbi dhe Mal të Zi, të cilës me përjashtime të rralla i është mohuar e drejta për të pasur shkolla shqipe, kështu p.sh. rajone të tëra të banuara nga shqiptarë, si: Tivari, Plava, Gucia, Tutini, Rroshja, Ohri etj., nuk kanë shkolla shqipe, dhe disa shkolla aty këtu që kanë ekzistuar më parë nën pretekste të ndryshme ose janë mbyllur, ose janë zëvendësuar në shkolla turke ose serbe. Në gjithë komunën e Ulqinit, në Mal të Zi, ka vetëm dy shkolla shqipe. Në Kërçovën e Maqedonisë sikurse shkruan në një artikull “Flaka e vllaznimit” të 17 tetorit 1968, gjuha maqedonishte shërben si hakmarrje ndaj nxënësve të kombësisë shqiptare, atyre u vihen nota të dobëta dhe lihen nga një klasë për të vetmen arsye se kanë kërkuar që në shkollë të hapet edhe një paralele në gjuhën shqipe.

             Nga të dhënat e mësipërme, mund të bëhen këto konkluzione të përgjithshme:

  1. Lufta e popullsisë shqiptare e Kosovës për të fituar një të drejtë të saj të ligjshme për të pasur dhe shkollat e saj në gjuhën amtare ka detyruar klikën e Titos që të bëjë disa lëshime në këtë drejtim, që ajo të hapë në Kosovë, kundra vullnetit të saj, një numër shkollash shqipe të kategorive të ndryshme, por ato janë të pamjaftueshme dhe gjysmake.
  2. Shkollat shqipe në Kosovë janë në një gjendje jashtëzakonisht të vështirë, si në pikëpamje të lokaleve dhe mjeteve mësimore, ashtu dhe për mungesë të kuadrove të nevojshme të kombësisë shqiptare. Këto vështirësi u krijohen shkollave shqipe në Kosovë nga regjimi titist me qëllime të caktuara, i cili në drejtim të të drejtave të popullsisë shqiptare të Jugosllavisë ka ndryshuar nga krajlët e mëparshëm, vetëm taktikën, por qëllimi mbetet po ai, të mbeten shqiptarët e Jugosllavisë në errësirë e prapambetje brez pas brezi.

            Për organet e shtypit dhe të propagandës mendojmë:

  1. a) Duke pasur gjithmonë parasysh qëndrimin e drejtë marksist-leninist të Partisë dhe të Qeverisë sonë ndaj problemit të popullsisë shqiptare në Jugosllavi, Radio Tirana dhe shtypi janë për qëndruar ashtu si në të kaluarën, per ti ndihmuar ata dhe qe te mos mashtrohen nga propaganda titiste dhe nga këto lëshime taktike, po të luftoi me me me vendosmëri për të fituar të drejta të plota dhe të siguruara nga çdo pikëpamje, për të marrë arsim e kulturë në gjuhën amtare dhe njëkohësisht ajo të bëhet pishtare në këtë drejtim dhe për ata shqiptarë në Jugosllavi qe jetojnë jashtë territorit të Kosovës si në Maqedoni, Serbi e Mal të Zi e kudo që jetojnë grupe shqiptarësh në Jugosllavi. b) Mendojme se eshtë e nevojshme që të shqyrtohen me vëmendje të gjitha kërkesat që kanë bërë entet e ndryshme arsimore dhe institucionet shkollore të Kosovës, veçanërisht për tekste mësimore dhe duke pasur parasysh mundësitë e vendit tonë të plotësohen ato.

18.3.1969

 

-42-

Mbi ligjin e ri kushtetues të Kosovës

 

             Më 24 shkurt të këtij viti, në një mbledhje të pesë dhomave të Kuvendit Krahinor të Kosovës, nën kryesinë e Fadil Hoxhës, u aprovua Kushtetuta e re dhe e parë e Krahinës së Kosovës. Deri në këtë kohë, Kosova ka pasur një statut i cili ishte përgatitur në bazë të kushtetutës së Serbisë, në të cilën bënë pjesë Kosova si Krahinë Autonome. Kushtetuta e Kosovës u përgatit, u diskutua dhe u aprovua në disa rrethana të veçanta të gjendjes së brendshme dhe të jashtme të Jugosllavisë dhe të Kosovës në veçanti.

            Në Plenumin e Brionit të LKJ-së, në vitin 1966, ra hegjemonia serbomadhe e Rankoviqit, pozitat e Serbisë u lëkunden shumë, u ndryshua raporti i forcave brenda vendit, të gjithë popujt dhe kombësitë e Jugosllavisë, ndërmjet tyre edhe popullsia shqiptare në Jugosllavi e cila në mënyrë të egër është shtypur dhe shfrytëzuar nga regjimi titist e kryesisht nga Republika serbe, u ngritën dhe secili kërkonte të përfitonte nga kjo situatë, për të përmirësuar pozitën e vet si politiko-shoqërore, ashtu edhe ekonomike. Titoja dhe përkrahësit e tij ishin të interesuar për të organizuar nga kombësi të tjera një front antiserb, sepse kjo i lehtësonte luftën për eliminimin e grupit të Rankoviqit. Popullariteti i madh që mori Plenumi i Brionit, si brenda ashtu edhe jashtë Jugosllavisë, kërkonte që ai të shoqërohej edhe me disa masa të rëndësishme. Prandaj, në këtë drejtim, përveç masave të tjera u pa e nevojshme që të bëhej edhe rishikimi i Kushtetutës së Federatës të atyre republikave dhe e statuteve të krahinave autonome, dhe në kuadrin e politikës së vetadministrimit të bëheshin ndryshime në to. Në Federatë, republika dhe në krahina autonome u krijuan komisione kushtetuese.

            Popullsia shqiptare e Kosovës shfrytëzoi këtë situatë për të fituar të drejta sa më të gjera dhe me të plota. Parulla kryesore në Kosovë u bë kërkesa për shkëputje të plotë nga varësia serbe dhe krijimi i një republike autonome me bashkimin e të gjitha tokave shqiptare të Jugosllavisë. Me realizimin e kësaj kërkese, shqiptarët e Kosovës mendonin se do t’i zgjidhshin një sërë problemesh të tjera si ato politiko-shoqërore, ekonomike, kulturoro-arsimore etj.

            Kërkesa për një republikë autonome të Kosovës, filloi të gjej vend edhe në shtypin e krahinës ku argumentohet plotësisht kjo kërkesë. Në shumë shkrime që botohen për këtë qëllim, jepen të dhëna e shifra të popullsisë së republikave të Jugosllavisë, të përbërjes nacionale të tyre, etj., dhe indirekt del pyetja pse p.sh. Mali i Zi ose Maqedonia që kanë respektivisht 2.8% dhe 5.6% të popullsisë së përgjithshme të Jugosllavisë dhe përbërja e popullsisë së tyre kombëtare është 72% dhe 71% janë republika, kurse Kosova që ka 5.2% të popullsisë së përgjithshme të Jugosllavisë dhe 74% të popullsisë së saj janë shqiptarë, nuk është republikë, por krahinë autonome. Këto kërkesa të popullit shqiptar të Kosovës prekin jovetëm interesat e tri republikave të Jugosllavisë me të cilat kufizohet Krahina e Kosovës, të cilat kanë brenda kufijve të tyre territore të gjera me popullsi shqiptare, por ato përbënin edhe një rrezik për të gjithë sistemin federativ jugosllav, prandaj Titoja me gjithë premtimet e mëdha që kishte dhënë për Kosovën, mori masa për t’u prerë hovin këtyre kërkesave, sepse realiteti i tyre rrezikonte edhe pozitën e vet Titos. Komisioni Kushtetues për Kosovën, në fazën e parë të punës së tij, u mor me njohjen dhe studimin e një sërë problemesh që kishin të bënin me ndryshimin e disa dispozitave të Kushtetutës së Federatës dhe të Serbisë dhe që kishin lidhje me Krahinën e Kosovës dhe pastaj përgatiti projekt kushtetutën e Krahinës.

             Gjatë përgatitjes dhe diskutimit të projektligjit kushtetues, u zhvillua një luftë e gjerë politike ndërmjet rrymave dhe tendencave të ndryshme, si brenda në Kosovë, ashtu edhe jashtë saj. Mund të thuhet se tri ishin rrymat kryesore që morën pjesë në këtë luftë politike. E para, forcat e shëndosha patriotike të shqiptarëve të Kosovës, duke e parë se në kushtet konkrete të gjendjes në Jugosllavi, kërkesa e tyre për krijimin e një republike më vete dhe bashkimi brenda saj i të gjitha tokave shqiptare nuk mund të realizohej u munduan dhe bënë të gjitha përpjekjet që me Kushtetutën e re, të fitohen sa më shumë të drejta për barazi kombëtare dhe të shkëputshin sa më shumë nga varësia serbe. Me këto forca u bashkuan edhe udhëheqësit e sotëm të Kosovës, që i shërbejnë me besnikëri Titos. E dyta, forcat shoviniste serbo-malazeze në Kosovë dhe jashtë saj, interesat e tyre prekeshin direkt nga realizimi i kërkesave të shqiptarëve, kërkuan dhe luftuan që krahinës së Kosovës të mos i jepeshin më tepër të drejta se sa ajo që kishte më parë. Rryma e tretë përfaqësohej nga ata shqiptarë, të cilët u shfaqen hapur kundër platformës së Lidhjes Komuniste dhe i konsideruan si fare të pakta të pamjaftueshme ato të drejta që i jepte Kushtetuta e re popullsisë shqiptare të Kosovës. Pikëpamjet e këtij grupi u dënuan nga udhëheqësit e Kosovës dhe kërkesat e tyre u quajtën joreale dhe të bëra me qëllime tendencioze. Kështu, tre studentë nga komuna e Suharekës, u dënuan më 16 janar, me nga 3 muaj burg, u akuzuan me rastin e diskutimit të projekt-kushtetutës dhe kishin shkruar parulla në kundërshtim me orientimet e Komitetit Krahinor.

             Mbas një periudhe pune prej më shumë se një viti, Komisioni Kushtetues përgatiti projektligjin – Kushtetutën e Krahinës së Kosovës, i cili mbas një diskutimi të përgjithshëm njëmujor, u aprovua. Nga një shikim i parë i ligjit të kushtetutës së Kosovës, del se të drejtat kryesore që ka fituar popullsia shqiptare e Kosovës me aprovimin e këtij dokumenti, mund të përmblidhen si më poshtë: 1) Nga një krahinë autonome, që më parë varej plotësisht dhe tërësisht nga Serbia, tani “populli punues i Kosovës sikurse thuhet në Kushtetutë – siguron dhe realizon të gjitha të drejtat e veta në Krahinën Socialiste Autonome të Kosovës, me përjashtim të atyre të cilat me interes të përbashkët, janë përcaktuar si të drejta të Federatës dhe të Republikës”. 2) Krahina fiton të drejtën të ketë ligjin e saj kushtetues në vend të statutit që ka pasur më parë. 3) Fiton të drejtën që të caktojë te deputetët e saj për në dhomën e kombeve të RSFJ-së. Më parë, krahinat autonome zgjidhnin nga 5 deputetë për në Dhomën e Kombeve, por ata hynin në përbërjen e deputetëve të Republikës së Serbisë, tani zgjedhën nga 10 deputetë dhe nuk hyjnë në grupin e deputetëve të Serbisë, kurse republikat zgjedhnin nga 20 deputetë. 4) Kushtetuta e re konkretizon dhe zhvillon konceptin themelor kushtetues mbi krahinën autonome si bashkësi shoqërore politike, demokratike, socialiste të pavarur në realizimin e të gjitha punëve në kuadrin e të drejtave e detyrave të saja dhe se funksionet e krahinës janë caktuar në mënyrë të njëllojtë si dhe funksionet e republikës. 5) Fiton të drejtën që në kuadrin e të drejtave dhe detyrave të veta të marr masa për realizimin e një sistemi unik të ekonomisë, ajo ka të drejtë të planifikojë zhvillimin ekomomik dhe të bazës materiale të arsimit, kulturës, shëndetësisë, mbrojtjes sociale dhe aprovon plane përkatëse. 6) Krahina ka të drejtë të nxjerr ligje e akte tjera normative, lidhur me interesat dhe nevojat e krahinës. 7) Gjuha shqipe vihet në pozitë të barabartë më gjuhët e tjera që fliten në Kosovë. Në të kaluarën, serbokroatishtja ka qenë gjuhë e detyruar për të gjithë popullsinë e krahinës, tani nuk është më e këtillë. 8) Krahina fiton të drejtën të bëjë vetë organizimin e organeve të pushtetit. Më parë këtë të drejtë e kishte Republika serbe. 9) Territori i krahinës nuk mund të ndryshohet pa pëlqimin e Kuvendit Krahinor. 10) Në Kosovë krijohet Gjyqi Suprem i Krahinës me pozitën, të drejtat dhe detyrat e Gjyqit Suprem Republikan. 11) Sanksionohet e drejta e flamurit kombëtar, e drejtë që më parë ka qenë mohuar për popullsinë shqiptare të Kosovës.

            Gjatë përgatitjes dhe diskutimit të projektkushtetutës popullsia shqiptare e Kosovës ka treguar interesim të veçantë për këto çështje kryesore: barazim kombëtar, autonominë ekonomike, barazinë e gjuhës dhe precizime e formulime sa më të sakta për të drejtat e tyre si komb dhe si popull: janë bërë kërkesa për zgjedhje direket të deputetëve të Kuvendit të Krahinës, është kërkuar që mbi ndryshimet territoriale të Krahinës të vendosë referendumi i qytetarëve dhe jo Kuvendi Krahinor, është propozuar që të caktohet stema e krahinës, të përcaktohet më qartë detyrimi i arsimit tetëvjeçar, të hiqet me ligje kufizimi i tanishëm, sipas të cilit flamujt kombëtarë nuk mund të ngrihen në ndërtesat e organeve shtetërore dhe organizatave politiko-shoqërore etj.

            Forcat shoviniste serbo-malazeze kanë bërë presion të vazhdueshëm mbi shqiptarët e Kosovës; largimi i specialistëve serbë dhe malazezë në formë demonstrative nga ndërmarrjet ekonomike të Kosovës është një tregues në këtë drejtim.

Disa çështje kryesore të përmbajtjes së ligjit, Kushtetutës

            Kushtetuta, në fillim ka një hyrje ku përshkruhen parimet themelore të ndara në gjashtë pjesë. Në pjesën e parë flitet për konditat dhe rrethanat në të cilat u krijua Krahina Autonome e Kosovës, dhe se ajo është bashkuar me BS të Serbisë në kuadër të RSFJ të Jugosllavisë. Në pjesën e dytë bëhet fjalë mbi sistemin shoqëroro-ekonomik e politik të Jugosllavisë dhe se nëpërmjet këtij sistemi populli i Kosovës realizon të drejtat e veta. Në pjesën e tretë flitet mbi rolin e organizatave politike, siç janë: Lidhja Socialiste, Lidhja Komuniste, sindikatat, Lidhja e Rinisë. Pjesa e katërt i kushtohet faktorëve që përbëjnë bazën e barazisë; në këtë numër futën sistemi i marrëdhënieve në prodhim, sistemi shoqëroro-politik dhe solidariteti. Pjesa e pestë përmban detyrat dhe të drejtat e popullsisë së krahinës për të siguruar zbatimin e kërkesave në drejtim të bashkim-vëllazërimit, zhvillimit dhe forcimit të bazës materiale, krijimit të kushteve për eliminimin e diferencave shoqëroro-ekonomike, zgjerimit dhe zhvillimit të forcave të vëllazëris, realizimit të lirive dhe të drejtave njerëzore etj. Në pjesën e fundit, parimet e shprehura më lart konsiderohen si pjesë përbërëse e Kushtetutës dhe si bazë për interpretimin e saj dhe të ligjeve krahinore. Prandaj, Kushtetuta është e ndarë në 7 kapituj. Në kapitullin e parë, që ka 13 nene, jepen dispozitat e përgjithshme. Krahina Autonome e Kosovës konsiderohet si bashkësi demokratike vetëqeverisëse dhe hynë në përbërjen e RS Serbe në kuadrin e RSFJ të Jugosllavisë. Bëhet fjalë për të drejtat dhe detyrat e popullit punues dhe të krahinës; vihet detyrë mbrojtja e territorit të krahinës dhe e tërësisë territoriale të RSF të Jugosllavisë, flitet për të drejtat dhe barazinë e shqiptarëve, turqve dhe pjesëtarëve të kombësive të tjera, për garantimin e të drejtës së zhvillimit të lirë dhe shprehjes së veçorive kombëtare: të gjuhës, kulturës, historisë, letërsisë, artit etj. Thuhet se në Kosovë sigurohet barazia e gjuhës shqipe, serbokroate e turqishte dhe e shkrimit të tyre etj. Prishtina caktohet si kryeqytet i Krahinës së Kosovës

             Kapitulli i dytë, që përbëhet nga 59 nene, përmban detyrat dhe të drejtat e krahinës: flitet mbi marrëdhëniet shoqërore e ekomomike; mbi rregullimin shoqëroro-politik; mbi rregullimin e marrëdhënieve ndërmjet krahinës e komunave; mbi kompetencat e krahinës në fushën e legjislaturës; dhe mbi konstitucionalizmin dhe ligjshmërinë. Mjetet e reproduksionit shoqëror që realizohen në territorin e krahinës shfrytëzohen në përpjesëtim me pjesëmarrje të njerëzve punues në krijimin e tyre. Thuhet se krahina rregullon çështjen e organizimit të shkollave. Bashkësitë shoqëroro-politike në krahinë janë komunat dhe krahinat, dhe ato kanë cilësinë e personit juridik. Organi më i lartë i pushtetit dhe i vetëqeverisjes shoqërore është Kuvendi Krahinor, ndërsa organi politik ekzekutiv i Kuvendit Krahinor është Këshilli Ekzekutiv Krahinor. Krahina rregullon me ligje krahinore çështjen me interes të përbashkët të jetës shoqëroro-ekonomike, politike e kulturore dhe zhvillimin e krahinës. Kurse, për çështjet për të cilat Federata nxjerrë ligje themelore si dhe për çështjet e mbrojtjes popullore dhe të sigurimit politik, krahina rregullon çështjet dhe marrëdhëniet të cilat nuk janë të rregulluara me ligjet federative. Thuhet se në Krahinë është i barabartë aplikimi i gjuhës shqipe e serbokroate dhe shkrimet e tyre, kurse në vendet ku jetojnë edhe turqit, është i barabartë edhe aplikimi i gjuhës shqipe, serbokroate, turqisht si dhe shkrimi i tyre. Në kapitullin e tretë, në 41 nene bëhet fjalë për pozitën dhe kompetencat e Kuvendit të Krahinës dhe zgjedhjen e tij. Kuvendi përbëhet nga 5 dhoma: Dhoma Krahinore me 70 deputetë, Dhoma Ekonomike, Dhoma Arsimore-Kulturore, Dhoma Social-Shëndetësore dhe Dhoma Organizativo-Politike me nga 50 deputetë secila, dhe të gjithë deputet janë delegat të komunave. Kapitulli i katërt përmban detyra dhe të drejtat e Këshillit Ekzekutiv Krahinor, i cili si organ i Kuvendit Krahinor ushtron funksionin politiko-ekzekutiv në kuadrin e të drejtave dhe detyrave të Krahinës. Në kapitullin e pestë, flitet për administratën e Krahinës mbi krijimin e sekretariateve dhe organeve të tjera të administratës krahinore: mbi detyrat dhe të drejtat e tyre. Kapitulli i gjashtë, i kushtohet Gjyqit Suprem të krahinës. Në kapitullin e fundit, mbi dispozitat përfundimtare, thuhet se Ligji Kushtetues hynë në fuqi ditën e shpalljes së Kuvendit Krahinor.

            Nga sa u tha më lart, mund të bëhen këto konkluzione të përgjithshme: 1) Lufta e vazhdueshme dhe këmbëngulëse e popullsisë shqiptare të Kosovës për të fituar dhe mbrojtur të drejtat e saja të ligjshme, ndihma e PPSH-së në këtë drejtim si dhe gjendja e brendshme dhe e jashtme e krijuar në Jugosllavi dhe Kosovë mbas Plenumit të Brionit, e detyruan klikën e Titos që të rishikojë çështjen e të drejtave të shqiptarëve të Kosovës dhe të vendosë për nxjerrjen e Ligjit Kushtetues të parë të Krahinës së Kosovës. 2) Aprovimi i Ligjit Kushtetues të Kosovës është pasojë e krizës së përgjithshme politike të regjimit titist dhe si dështim i plotë i politikës revizioniste të LKJ-së për zgjidhjen e çështjes nacionale në Jugosllavi. 3) Ligji kushtetues i çdo shteti, si ligj themelor i tij, u shërben qëllimeve dhe interesave të atyre klasave që janë në fuqi, prandaj edhe Ligji Kushtetues i Kosovës i shërben regjimit kapitalist, titist të Jugosllavisë, por me gjithë këtë ajo është një fitore për shqiptarët e Kosovës, sepse mbi këtë bazë, lufta e tyre për të fituar të drejta të plota do të ngrihen në të ardhmen në një shkallë më të lartë.

4) Fushata për diskutimin e projektligjit kushtetues, u shfrytëzua nga udhëheqësit titist të Kosovës, si Fadil Hoxha etj., dhe për të shpifur kundër vendit tonë.

Në situatën e tanishme të gjendjes së brendshme dhe të jashtme të Jugosllavisë dhe Kosovës në veçanti, detyra jonë është që duke përdorur shtypin, radion dhe mjetet tjera të propagandës, të ndihmojnë popullsinë shqiptare në Jugosllavi që të luftojë për të vënë në jetë të gjitha ato të drejta që ajo fiton me Ligjin Kushtetues dhe lufta e saj për të drejta të plota si komb dhe si popull, të marr një hov të ri.

Mars, 1969

 

                                                                         -43-

Mbledhja e Komitetit Krahinor të LK të Kosovës

            Më datë 5 prill, u mblodh në Prishtinë, Komiteti Krahinor i LK të Kosovës. Në këtë mbledhje u shtruan një varg problemesh politike të Krahinës, në mes të të cilave: detyrat e ardhshme të LK, veprimtaria e LK e Krahinës, në zbatimin e vendimeve të Kongresit të Nëntë të LK të Jugosllavisë, kujdesi ndaj rinisë, sidomos ndaj studentëve etj. Anëtari i Sekretariatit Krahinor të LK, Ismail Bajra, foli mbi gjendjen politike të Krahinës pas demonstratave të nëntorit të vitit të kaluar. Situatën e tanishme e vlerësoi në përgjithësi si pozitive se, “janë ngushtuar elementët antisocialistë që kanë organizuar demonstrata në Prishtinë e në disa vende tjera të krahinës”. Ai tërhoqi vëmendjen se, “me gjithë sukseset e arritura, armiku përsëri nuk ka pushuar dhe se në forma të hapura apo të maskuara ka vepruar edhe pas nëntorit veçanërisht në disa rajone të Prishtinës”. “Pasojat e këtij diversioni – tha ai – nuk zhduken lehtë”, dhe bëri thirrje për vigjilencë e gatishmëri. Çështja e fushatës së tanishme për zgjedhje të organeve shtetërore në Kosovë, i preokupon shumë udhëheqësit titistë. Shumë kandidatë të propozuar nga LS janë rrezuar nga populli, veçanërisht serbë e malazezë dhe kanë dalë elementë të “padëshirueshëm”, për të cilët janë bërë të gjitha përpjekjet për heqjen e tyre nga listat e kandidatëve.

             Ismail Bajra, si sekretar i Komitetit Krahinor që merrej me çështjet ndërnacionale, ka referuar shumë herë dhe më parë mbi gjendjen e Krahinës pas demonstratave. Në mbledhjen e Komitetit Krahinor në muajin janar, theksonte se: “në krahinë është krijuar njëfarë presioni në marrëdhëniet ndërnacionale, është mbjellë njëfarë mosbesimi dhe mossigurimi shoqëror”. Rezistenca e popullit kosovar kundër shtypjes titiste e serbomëdhenjve, e quan punë armiqësore nga armiq që “përbëjnë një aleancë antisocialiste, duke filluar nga armiqtë e klasës, të dënuarit politikë, kriminelë nga Shqipëria” etj. Shprehja kriminelë nga Shqipëria nuk është thënë kjartë se për cilët bëhet fjalë, megjithatë nga akuzat e njëpasnjëshme kundër vendit tonë të titistëve duket se kjo i referohet thënies së tyre të mëparëshme për gjoja përkrahje të demonstratave e akteve të tjera.

             Në Plenum theksohet se këto “forca armiqësore nuk janë aq të mëdha sa mund të organizojnë një ofensivë kundër LK dhe kudo që lidhja e komunistëve ka zhvilluar luftë të hapur ajo ka mundur këto forca”. Por, në diskutimet e zhvilluara në Plenum del se në përgjithësi dyshohet për forcat e lidhjes dhe për këtë shprehet shqetësim.

            Veli Deva, në fjalën e tij theksonte se: “… I tan ky aktivitet politiko-shoqëror, bëri që të zbulojmë dhe ca dobësi në punën dhe jetën e partisë. Ka raste kur një organizatë partie nëntë muaj rresht nuk bënë asnjë mbledhje partie. Kush duhet të veprojë në vend të saj – në vend të partisë atëherë? “Ndërsa, Ismail Bajra, në Plenumin e janarit thekson se: “Gjithnjë e më tepër është prezente dhe po përhapet dukuria e dezinformimit, sidomos në atë mes ku akoma ndihet mungesë e informimit të organizuar shoqëror. Këtij dezinformimi po i kontribuon edhe një pjesë e shtypit tonë. Kështu p.sh. në disa fshatra të komunës së Pejës u përhap lajmi se në Pejë serbët dhe malazezët shqyen të gjithë flamujt shqiptarë, se në Mal të Zi u kthyen dasmorët shqiptarë pse shkuan me flamur kombëtar. Nacionalistët prej kombësisë serbe e malazeze vazhdimisht po dilnin me parulla se fëmijët e udhëheqësve shqiptarë morën pjesë në demonstrata… Këtu mungon forca dhe puna e partisë, e komunistëve.

             Në Plenum u tha se problemet ekonomike të Krahinës kanë reflektuar dhe reflektojnë gjerësisht gjendjen politike. Si nga diskutimet dhe nga shtypi, del se afro dy e treta e ndërmarrjeve ekonomike të Kosovës punojnë me humbje të mëdha dhe 31 000 punëtorë, ose gjysma e tyre që janë në marrëdhënie pune marrin një pagë nën 600 dinarë. Sipas konkluzioneve të shumë diskutantëve këto mungesa shkaktojnë lindjen dhe shfaqjen e pakënaqësive si dhe konfliktet e karakterit ideologjik. Në diskutimin e tij Veli Deva tha se: “Lidhja e Komunistëve të Kosovës është zënë me detyra politike dhe prandaj, kohët e fundit, në njëfarë mase e ka lënë pas dore problematiken ekonomike”.

            Në referatin e Ismail Bajrës si dhe në diskutime u vu në dukje edhe problemi i divergjencave nacionale në krahinë. U theksua veçanërisht problemi i lokalizmit, “dyshimet dhe mosbesimi kundrejt kombësive tjera”. Bartësit e këtyre formave të nacionalizmit sipas tyre janë “disa elemente nga radhët e inteligjencës, veçanërisht e atyre me moshë të kaluar, si elementë mikroborgjezë”, u vunë detyra mbi luftën që duhet të bëjnë komunistët kundër çdo forme të nacionalizmit dhe shovinizmit, “si rreziqe të mëdha në kushtet e Krahinës me shumë kombësi”.

Nga mbledhja e Komitetit Krahinor të Lidhjes së K. të Kosovës mund të nxirren këto konkluzione kryesore

  1. Gjendja politike në Krahinën e Kosovës, për klikën e Titos është mjaftë shqetësuese. Me gjithë masat e marra kohët e fundit, si ajo e aprovimit të Kushtetutës, propaganda e madhe mbi barazinë dhe të drejtat e popujve, populli shqiptar i Kosovës nuk mashtrohet me demagogjinë titiste. Lufta për të drejtat kombëtare po merr çdo ditë proporcione më të gjera. Punëtorët në shumë qendra pune e prodhimi luftojnë që në udhëheqjet e tyre të vihen elemente shqiptare, që në administratat e kudo të vihet gjuha shqipe.
  2. Në drejtim të gjendjes ekonomike problemi paraqitet gjithashtu i ndërlikuar. Tani më ka pushuar propaganda për të ashtuquajturën ndihmë Kosovës si krahinë e pazhvilluar. Në Plenum u fol për gjendjen e pakënaqshme në ndërmarrjet ekonomike, rrogat e vogla papunësia dhe bujqësia e prapambetur, por nuk u fol për asnjë masë që mund të merret ndaj kësaj gjendje në mënyrë konkrete. Në fjalimet e udhëheqësve titistë është rregull që kur flitet për nivelin e ulët të Kosovës kjo prapambetje i lihet historisë.
  3. Në Plenum u diskutua shumë edhe çështja nacionale. Kohët e fundit ka qenë problem në Kosovë ikja e specialistëve serbë e malazezë nga shumë ndërmarrje të ndryshme, si dhe heqja nga lista e zgjedhjeve për këshilltarë e deputetë të një numri serbësh dhe zëvendësimi i tyre me elemente shqiptare, dhe kjo ka krijuar telashe për klikën e Titos, sepse ka ngjallë zemërim te serbët. Siç duket, ata kanë ndërmend të ndërmarrin fushatë propagandistike për këto probleme, për “ forcimin e bashkim-vëllazërimit”, në kuadrin e punimeve të materialeve të Kongresit të 9-të të LK të Jugosllavisë.
  4. Mendojmë se një nga shkaqet e mbajtjes të këtij Plenumi ka qenë dhe problemi i masave që duhen marrë për evitimin e mundësive të organizimit të ndonjë demonstrate tjetër në Kosovë, për të cilën flitej se mund të organizohej me fillimin e pranverës. Kështu, në mbledhje u diskutua shumë për masat që duhen marrë për edukimin e rinisë, veçanërisht të asaj studentore. Kjo theksohej duke e lidhur me gjyqet në Prishtinë ndaj studentëve të akuzuar si organizatorë të demonstratave në nëntorin e vitit të kaluar.

 

-44-

Informacion mbi përdorimin e flamurit kombëtar nga shqiptarët e Kosovës

            Flamuri kombëtar është një simbol i shenjtë për çdo komb, popull dhe përdorimi i tij i lirë është një e drejtë e pamohueshme. Popullsisë shqiptare të Jugosllavisë një e drejtë legjitime i është mohuar nga krajlët e vjetër serbë, iu mohua për gati një çerekshekulli edhe nga revizionistët titistë. Shqiptarët e Kosovës kanë bërë një luftë të vazhdueshme dhe këmbëngulëse për të ruajtur kombësinë shqiptare, gjuhën dhe zakonet e veta, ai ka luftuar për të fituar të drejtën e shkollës në gjuhën amtare, barazinë e gjuhës dhe mbajtjen e flamurit kombëtar. Në saje të kësaj lufte dhe si rezultat i krizës së brendshme të regjimit revizionist në Jugosllavi këto vitet e fundit. Titoja dhe klika e tij, u detyruan të bëjnë një lëshim – t’i lejojnë popullit shqiptar të Kosovës të drejtën të mbrojtjes dhe përdorimit të flamurit kombëtar. Kjo qe një fitore e madhe për popullsinë shqiptare të Kosovës, Maqedonisë dhe të Malit të Zi, dhe një disfatë për titistët, për shovinistët serbomëdhenj etj. Që nga koha e lënies së lirë të popullsisë shqiptare të Kosovës, e përdorimit të flamurit kombëtar, deri tani nuk ka kaluar shumë kohë, por prapë revizionistët e Beogradit gjatë kësaj periudhe, kanë bërë çdo gjë të mundur prej tyre për të kufizuar sa më shumë, ose për ta hequr përsëri të drejtën e përdorimit e flamurit kombëtar të shqiptarëve të Kosovës si dhe për ta përdorur këtë kërkesë të drejtë, për të nxitur akoma më tepër shovinistët serbomëdhenj etj., kundër popullsisë shqiptare të Jugosllavisë.

            Çështja e përdorimit të flamurit kombëtar në Kosovë, mbas Plenumit të Brionit të LKJ, është shtruar dhe diskutuar në dhjetëra mbledhje në organizata dhe forume të ndryshme që nga ato federative e republikane e deri në ato të Krahinës, por në të gjitha këto mbledhje çështja nuk është zgjedhur përfundimisht dhe popullit shqiptar të Kosovës i duhet akoma të luftojë për ta fituar plotësisht këtë të drejtë.

            Vitin e kaluar, KQ i LK të Jugosllavisë, aprovoi propozimet e 9 majit të Komitetit Ekzekutiv të KQ të LK të Serbisë dhe vendosi që “të gjitha kombësitë në kuadrin e RSFJ kanë të drejtën me i përdorë flamujt e tyre kombëtar”. Siç shihet në këtë vendim nuk del e qartë se kur dhe ku mund të përdoren flamujt, dhe kjo sigurisht nuk është bërë pa qëllim. Në radhë të parë, ky përcaktim i errët u la shteg titistëve dhe shovinistëve serbomëdhenj që ta katandisin këtë çështje në një akt formal, ose edhe ta shtrembërojnë fare. Popullsia shqiptare e Kosovës ka luftuar me këmbëngulje që e drejta e përdorimit të flamurit kombëtar të sanksionohet me një ligj të posaçëm dhe flamuri shqiptar të përdoret jo vetëm në formë private, por ai të ngrihet edhe në institucionet shtetërore dhe shoqërore.

            Udhëheqësit e sotëm të Kosovës të detyruar nga presioni i masave popullore kosovare, më 5 tetor të vitit të kaluar, në një mbledhje të Kryesisë dhe Këshillit Ekzekutiv të Konferencës Krahinore të Lidhjes Socialiste, shqyrtoi çështjen e përdorimit të flamujve kombëtar në Krahinë dhe aprovoi konkluzionet e kësaj mbledhje. Në këto konkluzione ndërmjet tjerave thuhet: “Pjesëtarët e kombësive të Kosovës dhe Metohisë – shqiptarët dhe turqit kanë të drejtë të vënë flamujt kombëtarë në të gjitha rastet kur e konsiderojnë të nevojshme” dhe se “pjesëtarët e kombësive shqiptare do të përdorin flamurin e kuq me shqiponjën e zezë dykrenore, mbi të është ylli i kuq pesërrembash i rrethuar me shirit të verdhë”.

            Në nenin 11 të Ligjit Kushtetues të Krahinës së Kosovës, që u aprovua në shkurt të këtij viti, thuhet: “Në Krahinën Socialiste Autonome të Kosovës është e drejtë e shqiptarëve … të përdorin flamurin kombëtar”.

            Kushtet dhe mënyrat e përdorimit e flamurit kombëtar do të rregullohen me ligj. “Ky përcaktim përsëri është i errët dhe nuk është bërë pa qëllime të caktuara. Me çfarë ligji do të përcaktohen këto, sepse, ligje nxjerrë Federata, nxjerrë Republika, nxjerrë edhe Krahina. Kjo gjendje jo vetëm që nuk e kënaqi popullsinë shqiptare të Kosovës, por edhe e revoltoi atë – ai ka kërkuar dhe kërkon që kjo çështje të përcaktohet qartë dhe ai të këtë të drejtë të ngrejë flamurin kombëtar në Kosovë kudo dhe kurdo që ai e shikon të arsyeshme dhe për këtë të vendosë ai vetë dhe jo dikush tjetër. Por, titistët dhe serbomëdhenjtë nuk kanë qenë kurrë dhe nuk janë dakord me një kërkesë të tillë dhe jo vetëm kaq, por ata kërkuan dhe kërkojnë akoma që jo vetëm që të mos lejojnë përdorimin e flamurit kombëtar më nga popullsia shqiptare e Kosovës, por ta ndryshojnë fare flamurin kombëtar, t’i japin Kosovës një flamur tjetër, por jo atë shqiptar. Kështu gazeta titiste “Politika ekspres”, në një njoftim që bënte në fund të muajit mars të këtij viti, lidhur me analizën që do ta bënte konferenca federative lidhur me flamujt e kombësive, thotë se “flamujt të cilët në luftën nacionalçlirimtare, i mbanin brigadat e shumë kombësive do të jenë bazë për përcaktimin e flamurit kombëtar. Këto simbole duhet të dallohen nga flamuri shtetëror i vendit amë të përkatësisë kombëtare”. Ja se deri ku po shkojnë shovinistët jugosllavë në çështjen e të drejtave të popullit shqiptar për përdorimin e flamurit kombëtar. Një kërkesë e tillë e serbomëdhenjve për ta ndryshuar flamurin kombëtar shqiptar dhe për t’u imponuar kosovarëve një flamur të ri “bazohet dhe në urdhëresat që kanë nxjerr titistët në Kosovë gjatë luftës nacionalçlirimtare, por qe populli shqiptar kudo në Jugosllavi, nuk i ka njohur kurrë ashtu si në të kaluarën dhe gjatë kësaj lufte ka luftuar me flamurin e tij kombëtar.

             Udhëheqësit e sotëm të Kosovës e shohin qartë se klika e Titos dhe pasardhësit e Rankoviqit në Serbi po bëjnë të gjitha përpjekjet që ajo çka është thënë për lirinë e përdorimit të flamurit kombëtar nga popullsia shqiptare, të mbetët vetëm një premtim në letër dhe t’i shërbej jo vetëm si një mashtrim, por të përdoret dhe si një pretekst persekutime dhe reprezaljesh të reja kundër shqiptarëve të Jugosllavisë. Ismail Bajra, drejtor i gazetës “Rilindja” në një mbledhje në fillim të muajit qershor, deklaroi: se strukturat politike të Krahinës nuk janë distancuar sa duhet nga disa dukuri të nacionalizmit shtetmadh që po manifestohen me disa veprime të burokratizmit republikan e federative, që po shprehen negativisht në gjendjen politike të Krahinës. Dikush po i jep të drejtën vetes të flas e të shkruaj se ç’duhet shtuar ose hequr prej flamujve të kombësive. Në një mbledhje të ligjëruar të seksionit të Konferencës Federative të LSFJ për marrëdhëniet nacionale dhe ndër republikane që u bë, më 25 qershor, dhe u shkëmbyen mendime mbi përdorimin e flamujve të kombësive në Jugosllavi, Ismail Bajra kërkoi bile që flamuri kombëtar të ngrihet edhe në ndërtesat shtetërore dhe të organizatave politike duke motivuar se “ vënia e flamujve kombëtar në ndërtesat e organizatave politike dhe të organeve të shtetit do të ndikojë në afrimin midis popujve dhe kombësive”, Në këtë mbledhje u kërkua “që çështja e vënies së lirë të flamujve të kombësive të zgjidhet me akte normative dhe të përcaktohet me ligj”. Por, udhëheqësve të sotëm të Kosovës u ka mbetur akoma vetëm e drejta për të folur, se për të vendosur e ka tjetër kush këtë të drejtë në regjimin antipopullor të Jugosllavisë dhe këtë populli shqiptar i Kosovës e di mirë dhe nuk do të mashtrohet nga demagogjia e revizionistëve titistë dhe serbomëdhenjve. Në këtë mbledhje që u diskutua për një kërkesë të ligjshme të popullit shqiptar të Kosovës, u vendos kundër dëshirave dhe kërkesave të tij dhe në kundërshtim me Ligjin Kushtetues të sotëm të Kosovës, sipas të cilit “Kushtet dhe mënyra e përdorimit të flamurit kombëtar do të rregullohet me ligj”. Mbledhja erdhi në konkluzion se: Tek e fundit çfarë flamuri, ku dhe me çfarë rasti mund të ngrihen anëtarët e kombësive dhe nuk duhet të zgjidhet tani me ndonjë akt të përgjithshëm normativ, “u tha gjithashtu se edhe Sekretariati Federativ për legjislaturë është i mendimit se tani nuk ekziston nevoja që përdorimi i flamujve të kombësive të rregullohet me dispozita ligjore” … dhe se “ndoshta mund të rregullohet më detajisht me ligj federativ, ngritja e flamurit shtetëror kurse me ligj republikan përdorimi i flamujve republikan, ndërsa përdorimi i flamujve të kombësive do të jetë çështja e marrëveshjes ose eventualisht do të rregullohet me dispozita të Kuvendit Komunal shumica e popullsisë të së cilës e përbëjnë anëtarët e kombësisë. Këto janë konkluzionet e debatit të fundit mbi flamujt e kombësive në Jugosllavi. Si përfundim çështja mbi përdorimin e flamurit kombëtar i lihet Komunës, e cila ka të drejtë të nxjerr ligje.

             Nga se u tha më lart mund të arrihet në këto konkluzione:

1)         Me gjithë propagandën e madhe që kanë bërë dhe bëjnë revizionistët jugosllavë mbi masat që gjoja kanë marrë e po marrin për një barazi të plotë të popullsisë shqiptare të Kosovës – (në këtë drejtim dhe me lënien e lirë të përdorimit të flamurit kombëtar) janë një blof dhe një mashtrim. Qëndrimi i tyre prej shovinisti e serbomadhi nuk ka ndryshuar aspak dhe as që ka për të ndryshuar me vullnetin e tyre. 2) Çështja e përdorimit të flamurit kombëtar për shqiptarët e Jugosllavisë në përgjithësi dhe të Kosovës në veçanti, nuk është zgjidhur dhe nuk do të zgjidhet kurrë nga titistët. 3) Shovinistët serbo-maqedonas dhe malazezë do ta përdorin këtë çështje ashtu si në të kaluarën për provokacione dhe reprezalje kundër popullsisë shqiptare, duke i akuzuar ata si “nacionalistë”, “shqiptaromëdhenj” etj. 4) Popullsia shqiptare në Kosovë është indinjuar për këtë të drejtë të shenjtë të sajin që i ndajnë titistët dhe shovinistët serbomëdhenj, dhe ajo është e vendosur që të luftojë për këtë të drejtë. Nga shtypi i Kosovës del se rinia shqiptare është në krye të kësaj lufte dhe ajo e manifeston kudo këtë; shumë të rinj e të reja mbajnë veshje kuq e zi, rinia i thurë vargje flamurit kombëtar, etj. Me qenë se nga ana e shtypit tonë është shkruar vitin e kaluar një artikull, prapë shtypi ynë mund të kthehet edhe njëherë në këtë temë – duke demaskuar përpjekjet e titistëve dhe shovinistëve serbomëdhenj, për t’i mohuar popullsisë shqiptare të drejtën e përdorimit të flamurit kombëtar, ose mund të bëhet ndonjë koment në radio.

   

-45-

                  Disa të dhëna mbi zhvillimin ekomomik të Kosovës  

Ekonomia e Krahinës së Kosovës nuk mund të merret e shkëputur nga zhvillimi, rruga dhe qëllimi që ndjek gjithë zhvillimi i ekonomisë së Jugosllavisë, tipari themelor i së cilës është rivendosja e kapitalizmit. Për këtë çështje, shoku Enver Hoxha, në Kongresin V të PPSH ka thënë: “Qëllimi i revizionistëve është që marrëdhëniet socialiste në prodhim të ndryshohen dhe të kthehen në marrëdhënie kapitaliste, që në këtë mënyre të krijohet, të pasurohet klasa e borgjezisë së re, e cila jeton me përvetësimin e punës së huaj e pa spekulime në kurriz të punëtorëve”. Nga këto ligje e qëllime, është drejtuar edhe ekonomia e Krahinës së Kosovës. Duke theksuar se përveç sa u tha më sipër, zhvillimi i ekonomisë së Kosovës i është nënshtruar edhe politikës shoviniste-serbomadhe që ka ndjekur dhe ndjek klika revizioniste e Titos ndaj Kosovës edhe popullsisë shqiptare në Jugosllavi.

            Kosova është krahina më e prapambetur dhe më e pazhvilluar nga ana ekonomike në të gjithë Jugosllavinë. Ky fakt pranohet si nga drejtuesit e sotëm të Kosovës, ashtu edhe nga udhëheqja revizioniste e klikës së Titos, dhe vërtetohet nga të gjitha dokumentet kryesore ekonomike e politike të LKJ, të Qeverisë jugosllave dhe nga fjalimet e ndryshme të krerëve revizionistë jugosllavë. Lidhur me prapambetjen ekonomike, politike e shoqërore të Kosovës, në Plenumin e 12-të të KQ të LKJ, që u mbajt në shkurt të këtij viti ndërmjet të tjerave thuhet: “Vështirësitë veçanërisht të mëdha, janë në rajonet e pazhvilluara në vendin tonë, ku më tepër banojnë shqiptarë. Kjo Krahinë ndesh në probleme, veçanërisht të rënda që janë pasojë e prapambetjes”. Një konkluzion të tillë e vumë në dukje gjithashtu në fjalimet e tyre Nikeziqi dhe Kardelime, rastin e vizitave që bënë në muajin qershor e korrik të këtij viti në Kosovë.

             Duke folur për prapambetjen e Krahinës së Kosovës, Ilia Vakiqi, kryetari i Këshillit Ekzekutiv Krahinor, në shtator të këtij viti tha: “Investimet jo të mjaftueshme në ekonominë e Krahinës, ka ndikuar që diferenca e shkallës së zhvillimit të jetë e madhe në mes të krahinës dhe republikave. Kështu që, në periudhën 1947-1965, në Kosovë investimet kanë qenë 407 dinarë për një banor, ose 34% nga mesatarja e vendit”.

            Shkaqet e prapambetjes së gjithanshme të Kosovës e kanë burimin në politikën që ka ndjekur ndaj Kosovës Qeveria jugosllave dhe udhëheqja revizioniste e LKJ-së, të cilët e kanë konsideruar dhe e konsiderojnë atë si një vend kolonial, si një çiflig të tyre nga ku mund të marrin dhe të grabisin çfarë të duan dhe të mos japin asgjë.

            Kosova në kufijtë e sotëm si Krahinë Autonome, ka një sipërfaqe prej 10 880 kilometra katrorë, por megjithatë sipërfaqe relativisht të vogël, ajo vetë pozitën e saj gjeografike, relievin, klimën, bimësinë dhe veçanërisht pasuritë e saj të nëntokës, ka kushte shumë të favorshme për një zhvillim ekonomik të shpejtë dhe të gjithanshëm të saj, si industrial, ashtu edhe bujqësor. Megjithatë, ajo është krahina më e prapambetur e Jugosllavisë dhe sipas fjalëve të vet krerëve titistë, ajo do të mbetet e tillë edhe në të ardhmen, sepse sipas tyre, krahinat e tjera të zhvilluara nuk do të qëndrojnë në vend dhe nuk do të presin të zhvillohen krahinat e prapambetura.

            Nga të dhënat e shtypit jugosllav dhe atij të Kosovës në zhvillimin ekonomik të mbas luftues të kësaj krahine, mund të dallohen në dy periudha kryesore. Periudha e parë që nga çlirimi e deri në vitin 1957, gjatë së cilës zhvillmi ekonomik është karakterizuar me një ritëm mjaft të dobët. Në këtë periudhë për zhvillimin ekonomik të Kosovës, janë investuar gjithsej 32 miliardë dinarë të vjetër, ose 320 milionë dinarë të rinj dhe prodhimi është rritur mesatarisht në vitin 1963, ekonomia ka pritur njëfarë zhvillimi më të madh në 5.3% në vit. Nga viti 1957 deri me krahasim me periudhën e parë. Gjatë kësaj kohe janë investuar gjithsej 190 milionë dinarë të vjetër, ose 1 900 milionë dinarë të rinj, dhe rritja vjetore ka qenë 7,5 deri në 10% . Mbas vitit 1963, gjendja ka qenë pothuajse e njëjtë.

Në shtator të këtij viti, Ilia Vakiqi, në një informacion që i dha Mitja Ribiçiqit, kryetari i Këshillit Ekzekutiv Federativ, me rastin e vizitës së tij në Kosovë, mbi zhvillimin ekonomik të krahinës, ndërmjet të tjerave thoshte: “Në periudhën e pasluftës janë ngritur 60 objekte të reja industriale dhe janë formuar 17 degë të industrisë, rezultat i të cilave rritet 7 herë prodhimtaria industriale e 4 herë prodhimtaria bujqësore”. “Duke folur për remizimin e planit ekonomik gjatë vitit 1968, ai tha se këtë vit ekonomia e Kosovës ka pasur 7 miliardë dinarë të vjetër humbje dhe një sasi e këtyre humbjeve është pasojë e thatësirës së vitit të kaluar, ndërsa pjesa tjetër e organizimit të dobët të prodhimtarisë dhe faktorëve të tjerë subjektivë. Ai shtoi se të gjitha fondet e ekonomisë në Krahinë, kanë një shumë prej 9 miliardë e gjysmë dinarë të vjetër, ndërsa obligimet vjetore të organizatave punuese për pagesën e kredive janë më se 20 miliardë”. Sipas të dhënave të shtypit gjatë 9 muajve të parë, të këtij viti Kosova ka rreth 60 ndërmarrje ekonomike me më shumë se 20 mijë punëtorë që punojnë me humbje.

Industria

            Nga pikëpamja e formës së pronës, industria e Kosovës ashtu si gjithë sektorët e tjerë ekonomik, është një variant i pronës kapitaliste shtetërore, por për të mashtruar masat punonjëse lidhur me këtë karakter të vërtetë, ajo është zbukuruar me fjalët “vetë administrim punëtor”, por fjalët e bukura nuk mund të ndryshojnë përmbajtën. Qëllimi i vetëm i prodhimit nuk është plotësimi i nevojave të punonjësve, por prodhimi bëhet për hir të fitimit dhe të ardhurat shërbejnë për të pasuruar persona të veçantë dhe punëtorët marrin aq sa për të ruajtur aftësinë për të punuar.

            Degët kryesore të industrisë në Kosovë, janë këto: industria metalurgjike, industria e qymyrit, industria elektrike, industria e tekstilit, industria e materialeve të ndërtimit, ajo e lëkurave dhe këpucëve, industria ushqimore, industria e duhanit, industria kimike etj. Në të gjitha degët e industrisë në vendin kryesor dhe më të rëndësishëm e zë metalurgjia. Kosova është shumë e pasur me minerale e veçanërisht me nikel, boksit, hekur, plumb, zink etj., disa prej të cilave gjenden vetëm në Kosovë. Ja një tabelë mbi llojet kryesore të mineraleve që gjenden në Kosovë me përqindjet e tyren rezervat e përgjithshme të Jugosllavisë.

Emërtimi Sasia e rezervave në % kundrejt rezervave të gjithë Jugosllavisë
Nikel 100%
Boksit hekuri 100%
Granit 100%
Leucit 100%
Plumb e zink 54%
Karbonat 34%
Linjit 50%
Magnez 28%
Kaolini 16%
Krom 12%
   

            Përveç mineraleve të mësipërme disa nga të cilat gjenden vetëm në Kosovën, ndërsa të tjerat ndodhen në sasi të konsiderueshme, ka edhe mjaft minerale të tjera, si: argjend, ar etj. Për shfrytëzimin e mineraleve të Kosovës janë të interesuara jo vetëm jugosllavët, por edhe vendete tjera revizioniste të cilat tregohen të gatshëm të investojnë dhe kapitalet e tyre. Në një fjalim të Matija Ribaçiqit, kryetar i Këshillit Ekzekutiv Federativ me udhëheqësit e kombinatit mineralo-energjitik-kimik “Kosova” në Obiliq, në fund të shtatorit të këtij viti ai tha: “për boksitin janë të interesuar edhe partnerë të jashtëm, në radhë të parë Bashkimi Sovjetik dhe Rumania, kjo e dyta sipas bisedimeve të fundit është e gatshme të investojë mjete materiale”.

             Burime minerale gjenden pothuaj në gjithë territorin e Kosovës. Në pjesën veriore në afërsi të Mitrovicës (në Trepçë) gjenden minierat më të mëdha të Kosovës e të Jugosllavisë, minierat e plumbit e të zinkut (për rëndësinë e tyre, gjermanët gjatë Luftës së Dytë Botërore, megjithëse Mitrovica është pjesë e pandarë e Kosovës, nuk ia lanë atë Italisë, por e mbajtën për ta shfrytëzuar vetë). Në afërsi të Prishtinës dhe Lipjanit, gjenden minierat e magnezit dhe të qymyrit, kurse në pjesën jugore minierat e kromit etj. Miniera më e madhe e Kosovës është ajo e Trepçës së Mitrovicës, ku është ndërtuar edhe kombinati më i madh metalurgjik i Kosovës. Nxjerrjen dhe përpunimin e mineralit të plumbit dhe zinkut etj. Në Trepçë punojnë më shumë se 11 mijë punëtorë. Minierat e Trepçës dhe kombinati metalurgjik i saj ka një kapacitet vjetor sipas tabelës së mëposhtme:

                                  Në ton

Lloji i mineralit Prodhimi në vitin 1966 Parashikuar për vitin 1970
Mineral plumbi e zinku 1 205 686 3/250 000
Koncentrat pb. 68 568 167 000
Koncentrat zn. 79 330 177 000
Koncentrat piriti 67 378 340 000
Plumb i rafinuar 74 794 150 000
Argjend 102 003     190
Ar 0.31     0.55
Acid sulfurik 130 000 265 000

Industria elektrike. Centrali më i madh elektrik i Kosovës është ai i kombinatit mineralo-energjitiko-kimik, në Obiliq, afër Prishtinës, i cili në vitin 1966, kishte një kapacitet gjithsej prej 1 236 908 KËH nga të cilat 1 199 709 KËH siguroheshin nga termocentrali dhe 37 199 KËH nga hidra energjetika. Është parashikuar që kapaciteti i tij në vitin 1970, të rritet 286%, kryesisht ai i termocentralit

            Industria e qymyrit. Kosova ka rezerva të konsiderueshme në linjit. Ato ndodhen në dy vende kryesore, në afërsi të Prishtinës që janë edhe rezervat më të mëdha dhe në pjesën perëndimore, në Dukagjin. Në të dy këto vendburime, thuhet se gjenden 10 miliardë tonë, që përbënë rreth 50% të të gjithë rezervave të Jugosllavisë në qymyr. Kualiteti i linjitit të Kosovës është i dobët me një mesatare me 1 400-2 300 k/k, por ai është i leverdishëm sepse nxjerrja e tij kushton lirë për arsye se shtresat janë në thellësi të vogla. Në vitin 1968 nga miniera e linjitit në afërsi të Prishtinës janë nxjerr 3.100 mi ton. Këtu janë ndërtuar edhe kombinati mineralo-energjitik-kimik “Kosova” në Obiliq i cili merret me nxjerrjen e linjitit, pasurimin e tij, prodhimin e koksit, gazit, plehrave kimike dhe prodhimeve tjera me bazë linjiti. Kombinati ka termocentralin me kapacitet 1 199 709 KËH . Thuhet se perspektivat e këtij kombinati janë të mëdha.

             Industria e tekstilit. Në Kosovë punojnë do kombinate tekstili, njëri në Prizren, tjetri në Gjilan. Kombinati i tekstilit në Gjilan prodhon rreth 7 milionë metra pëlhurë në vit dhe lloje të ndryshme të tjera tekstili. Në Gjakovë gjendet një kombinat pambuku edhe një fabrikë për prodhime tekstili dhe trikotazhi me një kapacitet vjetor 2.5 milionë m2, konfeksione të ndryshme dhe rreth 300 tonë trikotazhesh.

Industria e lëkurës dhe këpucëve. Në Pejë është ndërtuar një kombinat për prodhimin e lëkurave dhe këpucëve me një kapacitet vjetor prej 445 mijë m2 lëkurë të ndryshme, 110 mijë m2 lëkurë peliçe dhe 650 mijë palë këpucë lëkure. Ka gjithashtu dy fabrika këpucësh, njëra në Prizren dhe tjetra në Lipjan. Kjo e fundit ka një kapacitet vjetor prej 370 mijë palë këpucë të llojeve të ndryshme. Përveç këtyre në Gjakovë është ndërtuar një fabrikë për përpunimin e enëve të zinkut dhe enëve të emaluara. Ka një fabrikë për prodhimin e vajrave vegjetale, një fabrikë çimentoje dhe një fabrikë për prodhimin e gëlqeres. Përveç degëve të industrisë që u përmendën më sipër, në Kosovë ka gjithashtu edhe disa degë të tjera të industrisë, por me rëndësi më të vogël, siç janë: industria ushqimore, industria kimike, industria e duhanit, industria e materialeve të ndërtimit, industria e letrës etj.

            Struktura e degëve kryesore të industrisë së Kosovës në vitin 1965 dhe parashikimi për vitin 1970 paraqitet si më poshtë:

    % mbi sasinë e prodhimit të përgjithshëm në vitin 1965 Parashikuar në vitin 1967 në %
1. Industria metalurgjike 24.6 18
2. Industria e qymyrit 14.7 21
3. Industria elektrike 15.6 16.5
4. Industria tekstile 11.5 8.2
5. Industria e materiali të ndërtimit 5 3.3
6. Industria e lëkurës dhe këpucëve 4.3 2.3
7. Industria ushqimore 4.2 4.1
8. Industria kimike 3.8 8.3
9. Industria e duhanit 3.2 1.7

Sikurse shihet nga tabela e mësipërme e prodhimit industrial në Kosovë, gjatë pesë viteve (1966-1970), do ndryshojë, do të rritet pesha specifike e disa degëve të industrisë së rëndë si dhe ajo e qymyrit që ka rritjen më të madhe, e industrisë elektrike, e kimike dhe do të ulët pesha specifike e industrisë së lehtë, siç janë industria e tekstilit, e materialeve të ndërtimit, e lëkurës dhe këpucëve etj.

Në vitin 1965, të ardhurat e përgjithshme të Krahinës së Kosovës nga industria kanë pasur këtë strukturë:

Në millionë dinarë të rinj

  Bazuar në vitin 1965 Parashikuar në ton në %në vitin 1970
Të ardhurat e përgjithshme 1/298.9 264.3%
Industria elektrike 111.2 343.6%
Industria e qymyrit 111.7 408.4%
Materialet e ngjyrosura 375.4 203.5%
Jometalet 33.3 212.1%
Industria metalike 31.1 619.2%
Industria kimike 68.8 610.6%
Materiale ndërtimi 33.8 182.7%
Industria e drurit 54.9 168.2%
Industria e letrës 7.0 140.0%
Industria e tekstilit 194.1 192.3%
Industria e lëkurës dhe këpucëve 48.6 132.1%
Industria e gomës 15.9 400.0%
Industria ushqimore 22.6 140.6%
Industria grafike 22.6 140.6%
Industria e duhanit 76.2 161.1%

             Ndërtimi. Si në të gjithë sektorët e tjerë edhe në sektorin e ndërtimit në Kosovë, vendin kryesor e zënë ndërtimet në sektorin privat. Ato janë afro katër herë më të mëdha së në sektorin shoqëror. Kështu p.sh. sipas disa të dhënave, gjatë vitit 1965 në të gjithë Krahinën e Kosovës janë ndërtuar gjithsej 4 518 ndërtesa, me një sipërfaqe të përgjithshme prej 237 mijë m2 (7 mijë m2 më pak se në vitin 1962), nga të cilat, 905 banesa janë ndërtuar në pronën shoqërore, kurse në pronën personale janë ndërtuar 3 614 banesa, me një sipërfaqe të përgjithshme prej 195 mijë m2.

                  Elektrifikimi i fshatrave. Kosova ka gjithsej 1 441 fshatra me rreth 153 mijë familje. Nga një statistikë e batuar, në shtator të vitit 1966, del se në vitin 1965 ishin elektrifikuar 464 fshatra, ose 32% e gjithë fshatrave të Krahinës, kurse në Serbi janë elektrifikuar rreth 80% e fshatrave. Prej vitit 1966 deri në fund të këtij viti, janë elektrifikuar ose do të elektrifikohen edhe 174 fshatra të tjera. Në qoftë se elektrifikimi i fshatrave të Kosovës do të vazhdojë me këtë ritëm, do të duhen rreth 15-20 vjet për ta përfunduar. Nga shtypi i përditshëm del se edhe ato fshatra për të cilat thuhet se janë elektrifikuar, nuk kanë marrë të gjitha familjet dritë elektrike, ka ankesa për punën e dobët që është bërë në këtë drejtim, si për linjat e jashtme, ashtu edhe në ato të brendshme, të cilat jo vetëm japin korrent jo të mjaftueshëm, por paraqesin edhe rrezikshmëri. Nga qytetarë dhe nga ente të ndryshme ka pasur propozime dhe kërkesa që punimet për elektrifikimin të centralizohen nga shteti dhe disa punime të ribëhen përsëri.

           Komunikacioni. Komunikacioni kryesor në Kosovë është ai automobilistik, i cili karakterizohet nga një zhvillim i dobët. Rrugët ekzistuese kanë një strukturë të keqe teknike. Për këto arsye, komunikacioni nuk plotëson nevojat e krahinës. Si në të gjitha fushat tjera edhe në zhvillimin e komunikacionit, Kosova zë vendin e fundit në Jugosllavi.

             Ja një tabelë mbi gjatësinë dhe kategorinë e rrugëve automobilistike të Kosovës, (në fund të vitit 1967).

Gjatësia e rrugëve gjithsej 2 364 km

Nga këto:

Të shtruara me asfalt, me beton dhe me blloqe 286 km
Të shtruara me gur 902 km
Të pashtruara 1 176 km

Struktura e keqe e rrugëve automobilistike dhe kujdes i pamjaftueshëm për mirëmbajtjen e tyre bënë që shpenzimet e shfrytëzimit të automjetit të rriten më shume se 30%. Investimet për komunikacionin kanë qenë dhe janë shumë të vogla, kështu p.sh. prej vitit 1952 deri në vitin 1962, për rikonstruksionin dhe mirëmbajtjen e rrugëve automobilistike janë shpenzuar 200 mijë dinarë të vjetër. Edhe llojet tjera të komunikacionit, si hekurudhat dhe lundrimi ajror nuk plotësojnë nevojat e Krahinës. Kosova ka rreth 400 km hekurudhë, kryesisht rrugë me binarë normalë, ndërsa hekurudha me binarë të ngushtë janë ndërtuar kryesisht ndërmjet qendrave industriale dhe minierave. Nga shtypi del se Jugosllavia ka siguruar një fond nga një bankë ndërkombëtare për ndërtimin e disa rrugëve të reja automobilistike dhe hekurudhore si dhe për përmirësimin e atyre ekzistuese. Këto punime do të përfshijnë edhe Krahinën e Kosovës.

          Tregtia e jashtme. Sistemi i vetë administrimit u jep të drejtë ndërmarrjeve ekonomike të Krahinës së Kosovës që të lidhin kontrata dhe të tregtojnë jo vetëm me ndërmarrje dhe firma jugosllave, por edhe me firma të jashtme. Në gjashtëmujorin e parë të vitit 1969, në krahasim me të njëjtën periudhë të një viti më parë, shkëmbimi i mallrave nga ndërmarrjet e Kosovës me botën e jashtme, është shtuar 27.4%. Gjatë kësaj periudhe në rajonet konvertibile janë realizuar mallra me një vlerë prej 13 285 750 dollarë, ndërsa me rajonet klering u realizuan mallra me një vlerë prej 6 660 595 dollarë. Kombinimi metalorgjiko-kimik i Trepçës zë 75% të të gjithë mallrave të eksportit të Kosovës. Ja një tabelë mbi llojet e mallrave, vlerën e tyre në vitin 1965 dhe parashikimi për vitin 1970, që krahina e Kosovës ka eksportuar në vendet e jashtme:

  1956 1970
Vlera e përgjithshme e eksportit 395.6 760.0
Industria 365.1 689.0
Metalet e ngjyrosura 266.5 480
Jometalet 10.5 24
Ind. për përpunimin e drurit 10.6 19
Ind. e tekstilit 20.9 43
Industria e lëkurës dhe këpucëve 21.0 33
Industria e duhanit 19.2 34
Industria tjetër 16.4 56
Bujqësia dhe industria e ushqimit 30.5 71.0

Bujqësia. Reliefi, klima dhe pjelloria e tokës e bëjnë Kosovën që të jetë një krahinë shumë e përshtatshme për zhvillimin e bujqësisë dhe blegtorisë. Me të drejtë ajo është quajtur dhe quhet hambari i Serbisë. Para Luftës së Dytë Botërore dhe në vitet e para të mbarimit të Luftës, pjesa dërmuese e popullsisë merrej me bujqësi dhe blegtori, kurse këto vitet e fundit struktura ekonomike e popullsisë ka filluar të ndryshohet. Kështu në vitin 1948, 83.9% e popullsisë merrej me bujqësi, në vitin 1966, 59.5% e popullsisë konsiderohej bujqësore dhe 40.5% jobujqësore, kurse në vitin 1970 është parashikuar që 56% të jetë bujqësore dhe 44% jobujqësore. Nga sipërfaqja e përgjithshme prej 10.880 km2 që ka Kosova, sipërfaqja e përgjithshme bujqësore zë gjithsejtë 581.296* ha, nga të cilat 386.231* ha janë tokë e punueshme dhe 195.005* ha janë kullota.

            Sipas formave të pronës ajo është ndarë si më poshtë: a) Pronat individuale që zotërojnë pjesën dërmuese të sipërfaqes bujqësore 481.337* ha sipërfaqja bujqësore dhe 143.524* ha kullota. b) Të ashtuquajturat prona shoqërore (ndërmarrjet bujqësore industriale që nuk janë gjë tjetër veç një formë e ndërmarrjeve kapitaliste shtetërore dhe kooperativat bujqësore, ku zotër të vërtetë janë kulakët) të cilët zotërojnë gjithsej 99 399 ha tokë bujqësore, nga e cila 47 918 ha tokë e punueshme dhe 51 481 ha kullota.

             Krahina e Kosovës si në krahasim me gjithë Jugosllavinë, ashtu edhe me republikën, ka dendësinë më të madhe agrare. Një banori atje i takon afërsisht 0.48 ha tokë bujqësore dhe 0.32 ha tokë e punueshme, kurse sipas të dhënave të vitit 1965, në gjithë Jugosllavinë një banori i takon 1.64 ha tokë e punueshme, në Serbi 1.3 ha, në Vojvodinë 1.74 ha, në Maqedoni 1.1 ha, në Mal të Zi 0.86 ha. Në një fjalim që ka mbajtur Veli Deva, më 19 prill të këtij viti, në Prishtinë, me rastin e 50-vjetorit të krijimit të LKJ, duke folur për sukseset e arritura në sektorin e bujqësisë në Kosovë gjatë viteve të mbas çlirimit, ndërmjet të tjerave tha se prodhimi i përgjithshëm bujqësor në Kosovë është rritur më se 4 herë. Prodhimet kryesore bujqësore që mbillen në Kosovë janë: drithërat, gruri, misri, thekra, elbi e tërshëra, bimët industriale, panxharsheqeri, luledielli, duhani etj. Mbillen gjithashtu edhe patatja, perimet dhe janë të zhvilluara frutikultura dhe vitikultura.

            Në ekonominë e Krahinës së Kosovës një vend të rëndësishëm zë edhe blegtoria, si: gjedhi, dhentë, derrat, kuajt etj. Kosova rrit gjithashtu edhe mjaft shpend.      Nga tokat e punueshme sipërfaqet më të mëdha i zënë drithërat me 81.6%, bimët industriale 5.77, perimet 4.6%, bimët për ushqimin e kafshëve 5.5% dhe vetëm 2.6% nga e gjithë sipërfaqja e punueshme janë toka djerrinë. Ndarja e sipërfaqes bujqësore sipas kulturave që mbillen dhe sipas llojit të pronësisë paraqitet si më poshtë:

  Gjendja në vitin 1965 Parashikuar për vitin 1970
  1. Bujqësia e përgjithshme

Sipërfaqja bujqësore gjithsej në ha nga këto:

  

581 236

  

582 169
I.               Sipërfaqja e punuar 386 231 388 196
1. Ara e kopshte 302 096 303 194
2. Pemishte 9 655 11 129
3. Vreshta 6 211 6 577
4. Livadhe 68 269 67 269
II.             Kullota 195 005 194 000
  1. Pronat shoqërore

Sipërfaqe bujqësore gjithsej në ha nga kjo:

  

99 399

  

104.000
I.               Sipërfaqja e punuar 47 918 53.000
1. Ara kopshte 41 268 45 769
2. Pemishte 1 963 2 967
3. Vreshta 2 760 3 264
4. Livadhe 1 827 1 000
II.             Kullota 51 481 51 000

Në vitin bujqësor 1964-1965 në Kosovë janë mbjellë gjithsej 246 391 ha me drithëra dhe është marrë ky prodhim:

  Viti 1964-1965
Grurë e thekër 238 880
Elb 9 700
Tërshërë 18 600
Misër 184 400
Gjithsej 451 580

Nga tabela e mësipërme del se është marrë mesatarisht për të gjitha kulturat së bashku një rendiment mesatar prej 18.3 kv për ha. Nga të dhënat e shtypit të Kosovës për këtë vit bujqësor thuhet se ai nuk ka qenë i mirë për të lashtat nga shkaku i thatësirës së madhe që pati gjatë muajve të pranverës, megjithatë njoftohet se gjithsej 109 642 ha të mbjella me grurë, u morën mesatarisht 19 kv për ha, kurse kombinati bujqësor industrial “Progres-eksport” në Prizren, arriti rendimentin mesatar 33-35 kv, grurë për ha dhe “Kosme-eksport” në Prishtinë, “Ereniku” i Gjakovës, kooperativa bujqësore e Lipjanit arritën një rendiment mesatar nga 30 gjer në 35 kv grurë për ha. Në vitin 1970 është parashikuar që sipërfaqja e mbjellë me drithëra nga 246.31 ha që ka qenë në vitin 1965, të ulet në 236 965 ha, kurse prodhimi i përgjithshëm nga kjo sipërfaqe të rritet edhe 54 450 tonë. Parashikohet të prodhohet 263 310 tonë grurë e thekër, 194 420 tonë misër, 18 300 tonë elb, ndërsa prodhimi i tërshërës do të ulet, nga 18 600 tonë më 1965 në 17 400 tonë.

 Pronat shoqërore (ndërmarrjet bujqësore-industriale, kooperativat bujqësore).

Në Kosovë tani ekzistojnë 5 kombinate industriale-bujqësore dhe 47 kooperativa bujqësore, të cilat kanë gjithsej 99 399 ha tokë bujqësore, të ndara si më poshtë:

  Në ha

1965
Sipërfaqja bujqësore gjithsej 99 399
I.               Sipërfaqja e punuar 47 918
Ara e kopshte 41 368
Pemishte 1 963
Vreshta 2 760
Livadhe 1 827
II.             Kullota 51 481

             Në vitin bujqësor 1964/1965, këto ekonomi kanë prodhuar 55 800 tonë grurë e thekër, 14 000 tonë misër, 3 100 tonë tërshërë dhe 2 100 tonë elb. Është parashikuar që qysh në vitin 1965 deri në vitin 1970 këto ekonomi të rrisin sipërfaqen e përgjithshme bujqësore edhe më 4 600 ha të tjerë duke shtuar kryesisht prodhimin e misrit. Nga 14 000 tonë misër të prodhuara 1964/65, në vitin 1970 do të prodhohet 22 500 tonë.

             Bimët industriale. Bimët industriale kryesore që mbillen në Kosovë, janë: panxharsheqeri, luledielli dhe duhani. Në vitin 1964/65 ato zinin një sipërfaqe të përgjithshme prej 17 298 ha, nga e cila u murrën gjithsej 99 600 tonë panxharsheqer, 7 500 tonë luledielli dhe 3 100 tonë duhan. Në vitin 1970, është planifikuar që prodhimi i bimëve industriale të rritet në mënyrë të konsiderueshme, thuhet se në vitin 1970 do të prodhohen 180 000 tonë panxharsheqer, 12 000 tonë luledielli dhe 6 400 tonë duhan.

 Patatet, perimet, pemët dhe rrushi. Në vitin bujqësor 1964/65 në Kosovë u prodhuan gjithsej 40 500 tonë patate, 68 200 tonë perime, 30 100 tonë pemë, 26 300 tonë rrush, kurse për këtë vit pritet të merren 36 000 tonë. Këto prodhime i japin kryesisht pronat individuale me përjashtim të rrushit sasia e të cilit u dha në masën 45% nga pronat shoqërore. Në këto prona është parashikuar që në vitin 1970 të rritet më shumë se 6 herë prodhimi i perimeve, më shumë se 8 herë prodhimi i pemëve dhe më shumë se 2 herë prodhimi i rrushit. Nga 26 300 tonë rrush që është prodhuar më 1965, vitin e ardhshëm do të prodhohen 41.000 tonë.

             Mekanizmi dhe përdorimi i plehrave kimike. Në fushat e Kosovës, në vitin 1965, ka pasur gjithsej 1793 traktorë dhe 427 kombajna. Është parashikuar që në vitin e ardhshëm numri i traktorëve të rritet në 2 500 dhe ai i kombajnave në 1 000 copë. Sipas këtyre të dhënave i takon afërsisht një traktor për çdo 160 ha tokë arë dhe më 1970, një traktor për çdo për 120 na tokë arë. Me reformën e vitit 1965, në Jugosllavi u prishën stacionet e makinave dhe traktorëve dhe ato u lanë në dispozicion të ndërmarrjeve bujqësore, kooperativave bujqësore dhe kulakëve. Kështu, nga viti në vit, ato kanë shtuar sasinë e traktorëve, të kombajnave dhe të makinave të tjera bujqësore që përdorin në pronat e tyre. Lënia e lirë e shitblerjes së tokës, e drejta e personave individual për të përdorur fuqi punëtore, dallaveret e tjera për shtimin e sipërfaqes së tokës personale mbi 10 ha, ka bërë që kulakët të bëhen dalëngadalë prodhuesit kryesorë të prodhimeve bujqësore, si në të gjithë Jugosllavinë ashtu edhe në Kosovë.

            Në Kosovë, në vitin 1965 janë përdorur 87 097 tonë plehra kimike dhe në vitet 1970 parashikohet të përdoret 184 882 tonë. Sipas këtyre shifrave, në vitin 1965 janë përdorur 225 kg plehra kimike për 1 ha, dhe në vitin 1970 kjo shifër parashikohet 476 kg për ha pleh kimik. Nga të dhënat del që në vitin 1965 në pronat shoqërore janë përdorur 46 679 tonë plehra kimike, kurse në pronat individuale 37 418 tonë.

             Blegtoria. Konditat e favorshme për zhvillimin e bujqësisë, pasuritë e konsiderueshme të kullotave dhe livadheve (68 269 ha livadhe dhe 195 005 ha kullota), favorizojnë edhe zhvillimin e blegtorisë në Krahinën e Kosovës. Ja një tablo mbi numrin e blegtorisë së Kosovës, më 15 janar 1966, dhe shifrat e parashikuara për 1971.

  Në mijë krerë
  Viti 15.01.1966 Parashikuar për vitin 1971
Numri i përgjithshëm — —
Gjedhë gjithsej 320000 327 100
Lopë dhe mëshqerra baresë 133 000 149 000
Derra 43 000 70 000
Dele 555 000 773 000
Kuaj 55 000 45 000
Shpendë 899 000 1 800 000
Nga këto në pronat shoqërore
Gjedh gjithsej 9 204 15 115
Lopë dhe mëshqerra baresë 3 667 6 953
Derra 5 908 12 000
Dele 4 166 6 000
Shpendë 14 816 25 000

Sikurse shihet edhe nga tabela e mësipërme edhe blegtoria në Kosovë, në përqindjen dërmuese të saj i përket sektorit individual, prandaj edhe furnizuesit kryesorë të prodhimeve blegtorale, si: mishi, qumështi, leshi, vezët etj., janë ekonomitë individuale. Kështu p.sh. gjatë vitit 1965 Kosova dha 12 230 tonë mish, 63 339 000 litra qumësht, 1 300 tonë lesh dhe 45 milionë vezë. Pronat shoqërore dhanë vetën 810 tonë mish, 5 779 000 litra qumësht, 200 tonë lesh dhe 300 mijë kokrra vezë. Për vitin 1970 është planifikuar që në krahasim me vitin 1965, sasia e mishit të rritet 171.3% (mishi i derrit 189.7%, i shpendëve 27.5%) qumështi 141.9%, leshi 160%dhe vezët 173.3%. Nga tabela mbi numrin e blegtorisë del gjithashtu se në vitin 1971 është parashikuar që në këtë vit të ketë një rritje të konsiderueshme të krerëve të gjësë së gjallë. Por, nga disa të dhëna të kohëve të fundit, del se ky numër jo vetëm që nuk do të arrihet, por përkundrazi do të pakësohet, veçanërisht në lopët dhe delet. Në shtator të këtij viti gazeta “Rilindja” njoftonte se vitet e fundit blegtoria e krahinës gjithnjë e më shumë po pakohet. Zvogëlim të madh, sidomos ka shënuar sektori shoqëror, ku numri i kafshëve në pesë vitet e fundit, është përgjysmuar ose është shuar fare. Kështu në krahasim me vitin e kaluar, sivjet numri i lopëve është 20.7% më i vigël në sektorin shoqëror dhe 3.7% më i vogël në sektorin individual. Numri i deleve në sektorin shoqëror është pakësuar 42,7% dhe në sektorin individual 8.3%.

             Pyllëzimi

Krahina e Kosovës është e pasur me pyje, gjë që lejon të zhvillohet industria e drurit dhe të lehtësohet industria e ndërtimit. Në pyjet e Kosovës priten çdo vit mbi 500 mijë m3 dru dhe lëndë ndërtimi dhe rreth 145 mijë m3 dru zjarri. Është parashikuar që nga ndërmarrjet e pyjeve “Goran”, prej vitit 1965 deri në vitin 1970, të pyllëzohen çdo vit mesatarisht 1 500 ha pyje të reja kryesisht me drurë fletore.

Të ardhurat kombëtare

Të ardhurat kombëtare të Krahinës në vitin 1965 dhe parashikimi për vitin 1970 paraqiten si më poshtë: (të llogaritura me çmimet e vitit 1965në milionë dinarë të rinj).

 

 

 

  

1965

  

1970

 Rritjen e parashikuar në përqindje
Ekonomi e përgjithshme 1.453.6 2.901.6 198.2%
–          Shoqërore 941.8 2.260.6 240%
–          Individuale 521.8 641.0 112.8%
Industria 511.1 1.447.2 281.1%
Bujqësia 541.3 621.5 127.7%
–          Shoqërore 70.0 119.4 170.5%
–          Individuale 471.3 572.1 121.3%
Nga pyjet 11.2 16.7 149.1%
–          Nga ndërtimet 153.8 283.3 184.2%
–          Shoqërore 129.4 252.3 194.9%
–          Individuale 24.4 31.0 127.0%
Komunikacioni 53.5 99.9 186.7%
–          Shoqërore 52.2 98.3 188.3%
–          Individuale 1.3 1.6 123%
Qarkullimi 155.7 302.7 194.4%
Artizanati 31.5 49.6 157.4%
–          Shoqërore 6.7 13.3 198.5%
–          Individuale 24.8 36.3 146.3%
Veprimtaria komunale 5.5 10.7 194.5%

Të ardhurat kombëtare të Krahinës së Kosovës për frymë të popullsisë në krahasim me republikat tjera të Jugosllavisë, kanë një ndryshim të madh. Ato kanë pasur tendenca që ky ndryshim të bëhet më i madh nga viti në vit. Kështu p.sh. në qoftë se të ardhurat kombëtare për frymë të popullsisë së Jugosllavisë do t’i shënojmë me 1 100, të ardhurat kombëtare të Kosovës kanë qenë 43.3 në vitin 1947, kurse në vitin 1963, 31.6. Këtë rënie të përqindjes së të ardhurave kombëtare për frymë të popullsisë në krahasim me të ardhurat për frymë të popullsisë së gjithë vendit, titistët mundohen ta shpjegojnë me shtimin e madh që ka popullsia e Kosovës në krahasim me pjesët e tjera të vendit dhe përmendin faktin se… ndërsa në vitin 1947 popullsia e Kosovës përbënte 4.6% të popullsisë së përgjithshme të Jugosllavisë, në vitin 1963 kjo shifër rritet në 5.3%.

            Të ardhurat për frymë të popullsisë përcaktojnë edhe nivelin e jetesës, prandaj nga të dhënat e mësipërme del që niveli i jetesës në Kosovë është shumë më i ulët në krahasim me popullsinë e krahinave të tjera të Jugosllavisë. Këtë nivel të ulët të jetesës e vështirëson akoma më shumë papunësia, e cila është një sëmundje kronike në jetën ekonomike të Krahinës së Kosovës edhe që është më e rëndë se në çdo republikë të Jugosllavisë. Në Kosovë ka rreth 80 mijë vetë të papunë, nuk ka asnjë perspektivë për zgjedhjen e këtij problemi. Kjo ka bërë që shumë kosovarë kryesisht të kombësisë shqiptare, (sepse serbët dhe malazezet gjejnë më lehtë punë) të largohen nga Kosova dhe të shkojnë për të kërkuar punë në viset e tjera të Jugosllavisë, ose në vendet kapitaliste të Evropës Perëndimore. Në prill të këtij viti 1971, nga Kosova punonin në botën e jashtme më shumë se 24 000 punëtorë, e gjatë vitit 1970 nga Kosova gjetën punë 22 321 vetë, nga të cilët jashtë Jugosllavisë 11 336, në vise të ndryshme të Jugosllavisë 7 885 dhe në Kosovë 3 100 vetë.

Tetor 1969

Gusht 1969                           Sektori i Posaçëm

Literatura:

  • Dokumentacioni themelor i planit shoqëror të zhvillimit të Krahinës Autonome të Kosovës e Metohisë deri në vitin 1970 (botimi i artit krahinor për planifikim shoqëror-1966).
  • Informacia o daljnjim maguenostrma posllove suradnje privdnik organizacija iz SR Hervatske i AP Kosova i Metohije (Zagreb 1967).
  • Autonomia e Kosovës e Metohisë në Jugosllavinë Socialiste.
  • (Hallan Fazlia, botimi i “Rilindjes” – Prishtinë, 1966).
  • Gazeta “Rilindja”.
  • Revista “Përparimi”, nr. 2-3, viti 1969.

 

-46-

 

Mbi zhvillimin e gjendjes politike në Kosovë gjatë vitit 1969

            Gjendja e brendshme politike në Kosovë është e lidhur me gjendjen e përgjithshme të brendshme të Jugosllavisë, e cila karakterizohet nga vështirësitë të mëdha në fushën ekonomike si rezultat i dështimit të plotë të të ashtuquajturit sistem i vetadministrimit, vështirësi që vetë Titoja i ka cilësuar me fjalët “se ndonjëherë më duket se në vendin tonë është arritur deri në krizë situata politike në Jugosllavi karakterizohet gjithashtu nga thellimi i mëtejshëm i kontradiktave dhe grindjeve ndërmjet kombësive në atë shkallë se “disa njerëz ngrënë çështjen nëse federata është forma e përshtatshme e shoqërisë sonë, se mos më mirë do të jetë konfederata”, dhe nga një thurje e degjenerim i vazhdueshëm i LKJ-së, ku lufta brenda kësaj organizate revizioniste ka arritur në atë pikë sa që Titoja në fjalën e tij në Plenumin e 7-të të Kryesisë së LKJ-së, më 15 dhjetor 1969, u ra kambanave për “unitet” duke paralajmëruar se LKJ po mban “erë fraksionizëm”.

            Gjendja politike në Kosovë për popullsinë shqiptare dhe për patriotët kosovarë është e favorshme, kurse për klikën tititste sipas fjalëve të Fadil Hoxhës “për një kohë të gjatë situata politike nuk ka qenë e mirë. Në këtë vend kanë ekzistuar grupe që ishin në kundërshtim me vijën e LK-së, në grupe kanë marrë pjesë elemente të kombësisë shqiptare dhe që kishin platformë tjetër nga ajo e LK-së, si përse i përket ndryshimeve konstitucionale, përdorimin e simboleve kombëtare, për zgjedhjen e kandidatëve për mbledhjen e përfaqësuesve, etj. Sipas grupeve për meritat për çfarë është arritur në Kosovë, pas Plenumit të Brionit u takojnë disa njerëzve që “luftojnë për të drejtat e shqiptarëve”. Me këto fjalë titistët tregojnë se në Kosovë po u djeg toka nën këmbë, por ata do të dëshironin që kjo situatë t’i referohej kohës së kaluar, prandaj edhe Fadil Hoxha i shpreh këto shqetësime me kohën e kaluar” “situata politike nuk ka qenë e mirë”, “Kanë ekzistuar grupe që ishin në kundërshtim me vijën e LK-së”, etj.

            Demonstratat e nëntorit dhe të dhjetorit të vitit 1968, në shumë qytete të Kosovës dhe të Maqedonisë, qenë fillimi i një kthese në jetën politike të popullsisë shqiptare në Jugosllavi dhe luftën e saj kundër politikës armiqësore e shoviniste të klikës tititste për të drejtat kombëtare, për t’i dhënë Kosovës dhe krahinave të tjera shqiptare në Jugosllavi, karakterin shqiptar. Ato ngritën në një shkallë më të lartë ndjenjën dhe krenarinë kombëtare të gjithë popullsisë shqiptare në Jugosllavi, demaskuan kalbësirën e regjimit tititst lidhur me politikën shoviniste e antishqiptare dhe e detyruan regjimin e Beogradit të bënte disa lëshime taktike me nxjerrjen e ligjit kushtetues të Krahinës Autonome të Kosovës. Aprovimi i Ligjit Kushtetues qe një fitore për popullsinë shqiptare të Kosovës. Mbas kësaj, patriotët kosovarë, pa u trembur nga presioni, arrestimet, burgimet dhe dënimet e shovinistëve tititste serbe e malazeze kundër pjesëmarrësve të demonstratave, ngritën në një shkallë më të lartë kërkesat e tyre për të vënë në jetë disa nga ato të drejta që u janë lejuar me Ligjin Kushtetues. Këto kërkesa kanë qenë në drejtim për barazi kombëtare, për të pasur vende drejtuese në ekonominë dhe në organet drejtuese shtetërore dhe organizatat e masave si në qendër të krahinës, ashtu edhe në komunë në përpjesëtim me popullsinë, për zgjerimin e rrjetit të shkollave të gjitha kategorive në gjuhën shqipe, për vënien në jetë të barazisë së dygjuhësisë, si në organet administrative, ashtu edhe ato ekonomike, kërkesa për sanksionimin me ligj të përdorimit të flamurit kombëtar, jo vetëm në formë private që përdoret tani, por edhe në të gjitha institucionet e Krahinës. Janë bërë gjithashtu përpjekje për të përfituar në drejtim të zhvillimit të ekonomisë së Krahinës, duke kërkuar që të zbatohen vendimet e LKJ-së dhe Qeverisë jugosllave sipas të cilave vendet më të zhvilluara të Jugosllavisë duhet të ndihmojnë krahinat e prapambetura, etj. Duhet thënë se kjo luftë e patriotëve kosovarë dhe e gjithë popullsisë shqiptare të Kosovës, për këto kërkesa të drejta dhe të ligjshme, ka ashpërsuar më tepër kontradiktat dhe marrëdhëniet ndërnacionale në Kosovë, gjë që ka preokupuare dhe shqetësuare shumë jo vetëm shovinistët serbë e malazezë, por dhe gjithë udhëheqjen revizioniste të Beogradit.

            Gjatë vitit 1969, patriotët kosovarë kanë vazhduar luftën për barazi në proporcion me popullsinë në vendet drejtuese të organeve ekonomike dhe në organet e administratës si në qendër të Krahinës, ashtu edhe ato komunale. Popullsia shqiptare në Kosovë përbën mbi 67% të popullsisë së Krahinës. Me gjithë këtë, shumica dërmuese para aprovimit të Ligjit të ri Kushtetues në organet administrative, si në qendër të komunës, ashtu dhe në ato komunale, në organizatat e masave, në vendet drejtuese të organizatave kulturore-arsimore, etj. Shumicën e përbënin serbët dhe malazezët. Përpara aprovimit të kushtetutës dhe veçanërisht mbas aprovimit të saj, shqiptarët e Kosovës shtruan me forcë që në këto organe dhe organizata, përfaqësuesit duhet të zgjidhen ose të emërohet duke pasur parasysh përbërjen nacionale. Një luftë e madhe u zhvillua në këtë drejtim gjatë fushatës së zgjedhjeve për në organet federative, republikave dhe krahinave gjatë muajit prill të vitit 1969. Si rezultat i gjithë këtyre përpjekjeve përbërja nacionale në favor të kombësisë shqiptare u përmirësua mjaft në krahasim me të kaluarën, duke siguruar që 60% të deputetëve të të gjitha instancave të jenë të kombësisë shqiptare. Gjatë fushatës së zgjedhjeve për të siguruar këtë përpjesëtim nga ana e serbëve, malazezëve dhe titistëve, shqiptarët e Krahinës u deshtë që në disa komuna zgjedhjet të përsëriteshin për arsye se kandidatët serbë ose malazezë nuk siguronin votat e nevojshme, megjithëse pati rast që ata të viheshin në listë si të vetmit kandidatë për t’u zgjedhur.

            Më e vështirë dhe me ashpër ka qenë dhe është lufta për të pasur një përpjesëtim të drejtë në përbërjen nacionale në ndërmarrjet dhe entet ekonomike, sepse shovinistët serbë dhe malazezë kanë bërë dhe bëjnë një rezistencë shumë të madhe për të ruajtur në dorën e tyre gjithë kyçet e ekonomisë së Krahinës së Kosovës. Ata për të ruajtur të drejtat e drejtimit të ekonomisë shkuan deri në atë masë sa të bëjnë edhe presione mbi popullsinë shqiptare duke përdorur edhe largimin në masë nga ekonomia të inxhinierëve, specialistëve dhe teknikëve serbë e malazezë, por gjithmonë duke ua hedhur fajin “shovinistëve shqiptarë” ose të ardhurave gjoja të pakta që ata sigurojnë në Kosovë, etj. Si rezultat i gjithë kësaj rezistence dhe lufta e popullsisë shqiptare të Kosovës për të marrë në dorën e vet drejtimin e ekonomisë së Krahinës, ose për të pasur të paktën proporcion të drejtë në organet drejtuese të ndërmarrjeve ekonomike, ka pasur fare pak rezultate për të mos thënë aspak. Serbët me qëllim që të frenohen kërkesat e popullsisë shqiptare në këtë drejtim në propagandën e tyre ngrenë shumë rrolin e këtyre specialistëve. Gjurica Zojkiq, kryetar i Këshillit Ekzekutiv të Serbisë, në një mbledhje të punëtorëve të Trepçës tha se “nuk ka çmim me të cilin mund të paguhet kontributi i ekspertëve në prodhim”. Me këto fjalë, shovinistët serbë dhe titistët, kërkojnë që punëtorët dhe kuadrot shqiptare në ndërmarrjet ekonomike të Kosovës të heqin dorë nga kërkesa që edhe ata të kenë të drejta të barabarta në drejtim dhe administrimin e ekonomisë së Krahinës.

            Lufta në fushën ekonomike në Kosovë ndërmjet shqiptarëve nga njëra anë dhe serbëve dhe malazezëve nga ana tjetër, ashpërsohet edhe nga shkaku i papunësisë në Kosovë. Agjencia “Tanjug” në shkurt të vitit 1969, njoftonte se numri i vërtetë i të papunëve në Krahinë është rreth 80 mijë vetë. Nga shtypi del se rreth 80% e njerëzve të papunë janë të moshës nën 40 vjeç. Duhet theksuar se shumica dërmuese e këtyre të papunëve janë të kombësisë shqiptare, se përveç politikës serbomadhe që ndjekin tititstët në marrjen e njerëzve në punë, shtohet edhe mungesa e kualifikimit dhe e nivelit të ultë kulturor që kanë shqiptarët e Kosovës, të cilëve dhe kur merren në punë caktohen në vende që kanë të bëjnë me punë të rënda fizike dhe hamallëku.

            Nga fjalimet e udhëheqësve titistë dhe nga shtypi krahinor, del se LK të Kosovës gjendet në thurje të thellë të gjithanshme dhe të vazhdueshme. Jeta e anëtarëve të lidhjes karakterizohet nga një indiferentizëm dhe mungesë disipline të theksuara sa që është bërë një preokupim serioz për klikën e Titos, ashtu sikurse është bërë një problem i madh dhe gjendja në Lidhjen Komuniste të Jugosllavisë. Duke karakterizuar veprimtarinë e organizatës së LK-së, gazeta “Rilindja” shkruan se “pritja dhe pasiviteti i organizatave të Partisë në Krahinën e Kosovës manifestohet në tërë veprimtarinë e saj”. LK e Krahinës së Kosovës është bërë strehë korrupsioni. “Nëse bëjmë pyetjen – thotë Veli Deva – se kush po i toleron dukuritë e deformimeve të ndryshme të bazuara në korrupsion keqpërdorime, etj. Do të shohim se 90 për qind e tyre janë komunistë”. Anëtarët e Lidhjes Komuniste nuk duan të dinë aspak për problemet që preokupojnë titistët, ata nuk zbatojnë as rregullat me kryesore të statutit të Lidhjes, siç janë pjesëmarrja në mbledhje, pagimi i kuotizacioneve, etj. Nga shtypi del se vetëm në komunën e Vitisë, që ka mbi 1 400 anëtarë, rreth 50 për qind e tyre nuk kanë paguar kuotizacionet e anëtarësisë qysh nga viti 1967. Disa anëtarë të Lidhjes Komuniste jo vetëm që janë indiferente ndaj vendimeve që merren në mbledhje dhe politikës së LK, por përkundrazi thuhet se “janë shumë aktiv kundër saj”. Kjo gjendje në LK e ka shqetësuar shumë klikën e Titos dhe shërbëtorët e saj në Kosovë, prandaj ata kohët e fundit kanë filluar një fushatë të gjerë për të përjashtuar nga Lidhja Komuniste të gjithë ata anëtarë që janë në kundërshtim me politikën e lidhjes komuniste – veçanërisht kjo fushatë është shtruar pas fjalimit të Titos në Zare, në shtator të vitit 1969. Mbas këtij fjalimi, në Kosovë shpërtheu një fushatë e madhe propagandistike e shoqëruar me masa administrative kundër “indiferentizmit”, mungesës së disiplinës, “nacionalizmit, shovinizmit”, etj. E gjithë kjo bëhet për të përjashtuar nga LK, nga organizatat e tjera të masave dhe nga vendet drejtuese në ekonomi të gjithë ata që kundërshtojnë vijën politike të LK, që janë kundër politikës ekonomike që ndjekin titistët në Kosovë dhe që punojnë dhe luftojnë për një afirmim sa më të plotë të popullsisë në kombësi shqiptare në Kosovë. Në ditët e para të fushatës për punimet e fjalimit të Titos në Zarë, duke marrë dhe si pretekst një dasmë që u bë në Gjakovë, u përjashtuan nga LK e Krahinës, 46 anëtarë të Lidhjes Komuniste, u përjashtuan nga puna shumë drejtorë ndërmarrjesh dhe punëtorë, pothuajse të gjithë të kombësisë shqiptare të akuzuar si nacionalistë, si persona që janë kundër “vëllazërim-bashkimit” etj. Gjatë punimit të fjalës së Titos në Zare, LK e Kosovës edhe një herë arriti në konkluzion se një pjesë e konsiderueshme e anëtarëve të LK-së nuk marrin pjesë në mbledhjet e organizatave, për muaj me radhë nuk paguajnë kuotat e anëtarësisë, se në asnjë komunë nuk janë zbatuar vendimet e Komitetit Krahinor të LK-së për shumë probleme, se ryshfeti, korrupsioni, hatëri janë bërë çështje të zakonshme etj.

            Në Kosovë jo vetëm një pjesë e konsiderueshme e anëtarëve të LK-së janë në kundërshtim me vijën e LKJ-së dhe nuk zbatojnë këtë vijë, por ka organizata që ndodhen në këto pozita, prandaj kundër mjaft organizatave, janë marrë dhe masa ndëshkimore deri në shpërndarje të tyre. “Rilindja” e 10 dhjetorit, njoftonte që mbledhja e Konferencës Komunale të LK-së së Prishtinës, vendosi për shpërndarjen e organizatës së LK-së të repartit të kosmet-prenozit për devijimin e saj nga vija e LKJ”. Në Konferencë u tha gjithashtu se Komiteti Komunal konstatoi se nuk është kjo e vetmja organizatë themelore e LK-së në komunë, e cila ka krijuar marrëdhëniet kaotike. Shpërndarje të organizatave të LK-së ka pasur dhe në komuna të tjera të Kosovës. Për arsye se kanë qenë në kundërshtim me politikën e LK-së, janë shpërndarë organizatat e nyjës hekurudhore të Fushë-Kosovës, organizata e një raporti në kombinatin e Trepçës etj. Në një gjendje të tillë dhe akoma me keq janë dhe organizatat e tjera të masave, si ajo e Lidhjes Socialiste, Lidhjes së Rinisë etj.

            Mbas Plenumit të Brionit, klika e Titos me qëllim që të zbulonte dhe të eliminonte më lehtë nga pozitat në LK, në pushtet dhe në ekonomi përkrahësit e Rankoviqit dhe për qëllime demagogjike lejoi që në faqet e shtypit jugosllav të ketë më tepër liri për të kritikuar kundërshtarët e saj. Këtë e shfrytëzoi në njëfarë mase edhe shtypi i Kosovës dhe veçanërisht ai në gjuhën shqipe. Në faqet e shtypit të Kosovës për një periudhë pak a shumë të gjatë u duken shkrime që demaskonin politikën armiqësore e serbomadhe që është ndjekur ndaj popullsisë shqiptare në Jugosllavi – flitej për prapambetjen e ekonomike, politike, arsimore e kulturore në Kosovë. Në këto shkrime flitej për prapambetjen e Kosovës, për diferencën e madhe që ekziston ndërmjet Kosovës dhe krahinave të tjera të Jugosllavisë dhe se kjo diferencë shtohet nga viti në vit se “për shtimin e diferencave nuk është shkaktare vetëm e kaluara historike, por edhe politika ekonomike prej vitit 1947 e deri me sot”, etj. Por me kalimin e kohës, ku kjo liri shtypi nuk është më në interes të titistëve. Prandaj, këto kohët e fundit, ashtu si për të gjithë shtypin jugosllav po duket tendenca për të vënë nën fre shtypin edhe në Kosovë. Në një fjalim të mbajtur në shtator të vitit 1969, në Konferencën e LK të Kosovës, Llatinko Peroviq, sekretar i KQ të LK, të Serbisë, duke iu drejtuar njerëzve të shtypit ndërmjet të tjerëve tha: “si lëvizje dhe si shoqëri kemi të drejtë të kërkojmë prej shokëve të shtypit një përgjegjësi më të madhe profesionale, që në shtyp të paraqitet ajo që është caktuar bashkërisht me marrëveshje dhe që është orientimi i forcave progresive dhe jo mendimi i individëve dhe i grupeve të LK” – shkurt kërkohet që në shtyp të mos shkruhet më për ato gjëra që denoncojnë politikën e klikës tititste, por ato që janë “Caktuar me marrëveshje” me të. Prandaj, dhe në këtë drejtim në të ardhmen shqiptarëve në Jugosllavi do t’u duhet të luftojnë më shumë për të mbrojtur të drejtën për të pasur liri fjalë dhe shtyp.

            Për qëllime që dihen, popullsia shqiptare në Jugosllavi është e ndarë në katër rajone të ndryshme që administrohen nga tri republika. Shqiptarët që jetojnë jashtë territorit të Krahinës së Kosovës – në Serbi, ata të Maqedonisë dhe Malit të Zi janë në kondita më të vështira se popullsia e Krahinës së Kosovës dhe lufta e tyre për barazi kombëtare është më e ndërlikuar. Përpjekjet e tyre mbas Plenumit të Brionit për t’u ribashkuar me Kosovën, nuk patë sukses dhe perspektivat për këtë ribashkim në konditat e tanishme janë jo të mira, për të mos thënë të pamundura. Në periudhën e tanishme në këto rajone bëhen përpjekje për të fituar disa të drejta për të pasur shkolla në gjuhën shqipe, dhe të përdorimit të flamurit kombëtar, por nga të dhënat e shtypit del se në këtë drejtim nga shovinistët serbë, malazezë e maqedonas, nuk është dhënë asgjë konkrete përveç fjalëve premtuese, me përjashtim të disa shkollave të pakta në disa fshatra dhe qytete të Maqedonisë – kurse në Mal të Zi shkollat shqipe në fshatra me popullsi shqiptare numërohen me gishta dhe qenia e tyre është formale se në to jo vetëm që mungojnë lokalet, kuadrot dhe mjetet mësimore, por nga presioni që bëhet nga ana e shovinistëve të këtyre republikave, shqiptarët detyrohen që fëmijët t’i çojnë në shkolla në gjuhën serbokroate dhe jo në ato shqiptare. Nga ana e kosovarëve për të ndihmuar në këtë drejtim tregohet një interesim, kryesisht në drejtim të ndihmës për arsimin dhe kulturën duke dërguar disa libra, gazeta, revista, ndonjë grup artistësh duke shkruar ndonjë artikull për gjendjen e shqiptarëve në këto krahina, etj. Por mundësitë e tyre materiale për një ndihmë më të madhe, kanë qenë të kufizuara dhe frika e drejtuesve të sotëm të Kosovës për të mos u akuzuar nga titistët si nacionalistë, e kufizojnë më shumë këtë ndihmë.

            Në luftën e popullsisë shqiptare të Kosovës dhe të krahinave të tjera shqiptare në Jugosllavi, kundër politikës tititste serbomadhe për të ruajtur karakterin shqiptar të Kosovës dhe krahina të tjera shqiptare në Jugosllavi, për të drejta më të gjera, një ndihmë të madhe kanë dhënë Partia e jonë e Punës dhe Qeveria e Republikës Popullore të Shqipërisë me qëndrimin e tyre të drejta dhe konsekuente ndaj problemit të Kosovës, ndaj zhvillimit të situatës në Kosovë dhe me qëndrimin e tyre parimor dhe të vendosur ndaj politikës së klikës tititiste, si për çështjet e brendshme, ashtu edhe ato ndërkombëtare. Kjo vijë dhe ky qëndrim i vendosur dhe parimor i Partisë dhe i Qeverisë sonë, sukseset që i ka arritur populli i ynë në ndërtimin socialist, ndihma që i është dhënë popullit të Kosovës kohët e fundit për amësimin e kulturën, kanë qenë dhe janë një burim frymëzimi për popullsinë shqiptare në Jugosllavi. Nga të dhëna të ndryshme, del se popullsia shqiptare në Jugosllavi ndjek me kujdes emisionet e Radio Tiranës dhe se ajo është e informuar mjaft mirë për të gjitha problemet aktuale të vendit tonë. Të gjitha këto kanë bërë që të rritet dhe të forcohet dashuria për Partinë e Punës të Shqipërisë dhe shokun Enver, të forcohet dhe të rritet besimi ndaj politikës së drejtë marksiste-leniniste të Partisë dhe Qeverisë sonë.

            Nën influencën direkte të punës dhe të luftës që bëhet në vendin tonë, kundër zakoneve prapanike dhe mbeturinave të së kaluarës, në Kosovë, megjithëse në embrion, shikohet që të shkruhet dhe të flitet kundër këtyre zakoneve dhe mbeturinave si është çështja për të pasur një veshje më të lehtë si të grave ashtu dhe të burrave, dëshira për të luftuar zakonin e fejesave në moshë të vogël dhe fejesat me lajme, harxhimet e mëdha në dasma, ka pasur shkrime ku kritikohet ndërtimi i xhamive dhe kishave në vend që të ndërkohën shkolla që kanë më shumë nevojë, kritika për shpenzime të mëdha e të panevojshme që bëhen për të shkuar në Qabe, bëhen përpjekje për të luftuar zakonin e marrjes së gjakut dhe për të pajtuar familjet që janë të mbyllur për shkak të vrasjeve, etj.

            Vizitat që kanë bërë gjatë këtij viti në Shqipëri persona të veçantë kosovarë ose grupe vizitorësh, siç ishte ai i 37 plakave nga Kosova, kanë lënë përshtypje mjaft të mira si për pritjen e përzemërt që u është bërë, ashtu dhe për sukseset madhështore që janë arritur në vendin tonë gjatë këtyre 25 vjetëve të çlirimit dhe këto përshtypje ka qenë i detyruar, sigurisht në mënyrë shumë të cunguar, t’i botojë dhe shtypi i Kosovës, kështu p.sh. një nga plakat që erdhi këtu për vizitë i deklaroi korrespondentët të “Rilindjes” se ishte shumë e kënaqur kur konstatoi se gjithë njerëzit e farefisit të saj në Shqipëri ishin shumë mirë dhe se nuk u mungonte asgjë.

            Titistet gjatë këtij viti në forma dhe mënyra të ndryshme, janë përpjekur që nga njëra anë të përdorin Kosovën si urë, të krijojnë iluzione në popullsinë shqiptare të Jugosllavisë se ata janë për marrëdhënie të mira me Republikën Popullore të Shqipërisë, se gjoja shqiptarët në Jugosllavi kanë fituar të gjitha të drejtat si komb dhe si popull, se ata mund të vënë e të vijnë lirisht me Shqipëri, po kjo do të varet se sa Shqipëria do ta lejojë këtë vajtje dhe ardhje, se titistët janë dhe për zgjerimin e marrëdhënieve të kulturave tregtare të Kosovës me vendin tonë, kurse nga ana tjetër kanë shpifur kundër politikës së Partisë dhe Qeverisë sonë, duke i akuzuar ata se janë nxitës për demonstratat e vitit të kaluar në Kosovë e Maqedoni ose si shpifja e kohëve të fundit e LS të Gjakovës, e përkrahur dhe nga LS e Kosovës dhe nga gazeta titiste “Borba” se “organet qeveritare dhe të Partisë së Punës të Shqipërisë, e kanë keqpërdorur vizitën private të një grupi qytetarësh nga Gjakova dhe kanë krijuar nga ajo spekulim politik”. Të gjitha këto bëhen me qëllime armiqësore, ato synojnë të nxisin kosovarët kundër Partisë dhe Qeverisë sonë, por këtë qëllim klika titiste nuk do t’ia arrijë kurrë, sepse dashuria e vëllezërve tanë kosovarë për Shqipërinë mëme, për Partinë e Punës së Shqipërisë dhe shokun Enver është e madhe dhe e thellë.

            Nga sa u tha më lartë, mbi zhvillimin e gjendjes politike në Kosovë mund të arrihet në këto konkluzione: 1) Gjatë vitit 1969, lufta e popullsisë shqiptare të Kosovës për barazi kombëtare në të gjitha fushat e jetës së Krahinës është zgjeruar dhe është ngritur në një shkallë më të lartë. 2) Kjo luftë gjatë kësaj periudhe është konkretizuar më mirë, duke pasur disa objektiva të caktuara, siç janë barazia e gjuhës, e drejta e përdorimit të flamurit kombëtar, zgjerimi i rrjetit të shkollave në gjuhën shqipe dhe përmirësimi i gjendjes së tyre, barazi për vende drejtuese dhe në punë si në sektorin ekonomik, ashtu edhe atë administrativ në përpjesëtim me numrin e popullsisë, kërkesa për një zhvillim më të shpejtë të ekonomisë së Krahinës, etj. 3) Nga analiza e të dhënave të shtypit të përditshme dhe periodik të Kosovës dhe të burimeve të tjera, del se në krye të luftës së popullsisë shqiptare për një afirmim sa më të madh të saj në Jugosllavi janë intelektualët përparimtarë dhe studentët. Demonstratat e nëntorit të vitit 1968, ndikuan në mënyrë pozitive edhe në masën e fshatarësisë shqiptare, e cila filloi të interesohet më shumë për të ardhmen e Kosovës, të bëjë presion në disa komuna ndaj serbëve dhe malazezëve që të largohen nga ato toka që u kanë marrë fshatarëve shqiptarë më parë. 4) Klika e Titos edhe në të ardhmen do të mundohet që me një demagogji të stërholluar të mashtrojë popullsinë shqiptare të Kosovës, duke spekuluara me ato lëshime taktikë që bëri me aprovimin e Ligjit Kushtetutës të Kosovës, të propagandojë gjerësisht të drejtat që gjoja popullsia shqiptare ka fituar, por sikurse pranohet edhe nga të shtypi i Kosovës, tititstët nuk e kanë vënë ujin në zjarr për zbatimin në praktikë të premtimeve të dhëna, se shumë vendime dhe konkluzione të organeve shtetëror dhe organizatave të masave për barazi kombëtare të popullsisë shqiptare në Jugosllavi figurojnë vetëm në letër dhe të mbyllura nëpër sirtarë. 5) Mund të thuhet se në të ardhmen me gjithë demagogjinë, mashtrimet, e frikësimet që mund të përdorin titistët ndaj patriotëve kosovarë që luftojnë për të drejtat e ligjshme, lufta do të vazhdojë të ashpërsohet dhe të zgjerohet më tepër, sepse klika e Titos jo vetëm që është vendosmërisht kundër këtyre kërkesave lidhur edhe me gjendjen e përgjithshme të kontradiktave nacionale në Jugosllavi, por ajo për vetë politikën shoviniste që ndjek në formë dhe në përmbajtje është kundër zgjidhjes së drejtë të kërkesave të pakicave kombëtare në Jugosllavi. 6) Duke u nisur nga sa u tha më sipër dhe nga zhvillimi i situatës në Kosovë, del se dhe në ardhmen duhet të denoncohet politika shoviniste e serbomadhe që ndjekin revizionistët e Beogradit ndaj Kosovës, me të gjitha format dhe mjetet e mundshme të propagandës të nxitet popullsia shqiptare e Kosovës dhe e krahinave të tjera shqiptare në Jugosllavi në drejtim të rritjes së kërkesave gjithmonë e më të avancuara në mënyrë që pas kushtetutës kosovare të fitojnë të drejta sa më të plota si kombësi dhe si popull, të fitojë të drejta të barabarta me serbët dhe malazezët në përpjesëtim me popullsinë, të luftojë për një zhvillim ekonomik, kulturor e arsimor më të shpejtë të Kosovës, gjithashtu duhet të ndihmojmë që popullsia shqiptare e Kosovës luftën e saj për një afirmim të plotë si komb dhe si popull në Jugosllavi, të mos të zhvillojë luftë vetëm nga pozita nacionaliste, por kjo luftë të ketë edhe përmbajtje klasore, të lidhet me luftën e klasës punëtore, të fshatarësisë dhe shtresave të tjera të popujve të tjerë të Jugosllavisë kundër klikës revizioniste të Titos që është armike jo vetëm e popullit shqiptar, por edhe e të gjithë popujve të Jugosllavisë.

Tiranë, më 20.02.1970

* Sipër kësaj shifre, është e shënuar një shifër tjetër, 680.636 ha.

* Sipër kësaj shifre, është e shënuar një shifër tjetër, 434.149 ha.

* Sipër kësaj shifre, është e shënuar një shifër tjetër, 246.486 ha.

* Sipër kësaj shifre, është e shënuar një shifër tjetër, 581.236 ha.

* Sipër kësaj shifre, është e shënuar një shifër tjetër, 195.005 ha.

Kontrolloni gjithashtu

Albert Z. ZHOLI; Tafil Buzi, patrioti që hoqi vallen e jetës në buzë të greminës

Pa  dëshmor historia  e  një  kombi venitet, pa  heronj  historia  e një kombi  është destinuar  …

Radio Kosova e Lirë 94.2 FM
Kjo web faqe mirëmbahet nga Radio Kosova e Lirë. Materialet dhe informacionet të cilat janë pronë e radios Kosova e Lirë dhe redaksisë “Dëshmorët e UÇK-së” nuk mund të kopjohen, të shtypen, ose të përdoren në çfarëdo forme tjetër për qëllime përfitimi. Radio Kosova e Lirë mban të drejtat e rezervuara sipas dispozitave ligjore për të drejtat e autorit dhe pronës intelektuale. © Copyright 2005 - 2024, Të gjitha të drejtat e rezervuara