Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Historia nuk harron. Dhe kur drejtësia vonon, pesha e saj bëhet edhe më e rëndë mbi ata që mendojnë se mund t’i shpëtojnë asaj. Sepse krimi nuk është vetëm vrasja – krimi është edhe mohimi i të vërtetës, krimi është edhe heshtja, është edhe mospranimi i fajit. Dhe derisa ai dënim të vijë, qoftë nga njerëzit apo nga koha vetë, kujtesa do të mbetet e hapur, si një libër që nuk mund të mbyllet pa një kapitull të fundit të drejtësisë.
Kush do t’i kthejë prapa vitet e humbura, kohën e ngujuar mes katër muresh të lagështa e të ftohta, ku nata dhe dita humbnin dallimin, ku jeta nuk rridhte, por veç tretej? Kush do t’i kompensojë ditët e gjata të robërisë, orët e zgjatura në dhimbje, netët e mbushura me britma të heshtura, ku dhembja bëhej zë, por askush nuk e dëgjonte?
A mundet dikush ta blejë atë kohë? A mundet dikush ta shlyejë atë padrejtësi? A mundet ndonjë shpirt i lirë të ndiejë peshën e një dite të kaluar në ato biruca të pista, ku ajri mbante erën e lagështirës dhe e shpresës së vrarë? A mundet drejtësia ta shtrijë dorën përtej hekurave që u ndryshkën nga lotët e pafajësisë?
Në ato vite të mëdha burgu, ku jeta nuk ishte veç një vuajtje e zgjatur, urrejtja u shndërrua në një gjuhë të heshtur, të folur nga gardianët dhe hetuesit që shihnin mbi robër si të ishin gjah, si të ishin gjallesa pa emër, pa histori, pa të drejtë të ekzistonin. Sa duar të rënda, sa shikime të ftohta, sa britma e sa lëkura të shqyera e njolla gjaku në dysheme? Dhe mbi të gjitha, sa shpirtra të torturuar, sa mendje të ndrydhura, sa kujtime të vrara përpara se të bëheshin pjesë e jetës?
Kush do të mbajë përgjegjësi për këtë dhimbje të pamasë? Kush do të mbajë peshën e krimit që nuk u krye vetëm mbi trupin, por mbi shpirtin e atyre që mbijetuan? Sepse nuk është vetëm liria e vjedhur ajo që duhet rikthyer, por edhe koha—ajo kohë që u tret në dhimbje, ajo kohë që nuk mund të blihet, ajo kohë që nuk mund të rikthehet kurrë.
Por ndoshta asgjë nuk mund ta shlyejë vërtet atë padrejtësi. Sepse koha e humbur është një humbje e përhershme. Dhe ndoshta e vetmja gjë që mbetet është drejtësia—jo si një kompensim, por si një borxh ndaj atyre që u zhveshën nga drita e ditës, ndaj atyre që mbijetuan, dhe ndaj kujtimit të atyre që nuk patën fatin të dalin më nga ato qeli.
Sepse historia mund të falë, por nuk mund të harrojë. Dhe një popull që mban mend nuk lejon që dhimbja e tij të mbetet pa përgjigje.
Po ata atdhetarë, ata bij të dheut, të cilët nuk i pa më askush, që u zhdukën në heshtje mes maleve, fushave e zajeve, pa një shenjë, pa një varr, pa një lamtumirë? Kush do të japë llogari për ta? Kush do të flasë në emër të zërave që u shuan pa u dëgjuar, për ëndrrat që mbetën të pashkruara, për zemrat që ndaluan së rrahuri në errësirën e natës, në thellësinë e pyjeve, në rrëpirat e kodrave ku asnjë dëshmitar nuk mbeti për të treguar?
A mundet toka të ruajë sekretet e atyre që u tretën mbi të? A mundet dheu të mbajë peshën e hijeve që ende lëvizin mbi fusha, të hapësirave të zbrazëta që dikur u njomën me gjakun e të pafajshmëve? Ata nuk patën një gjyq, nuk patën një aktakuzë, nuk patën as të drejtën për një fjalë të fundit—u morën, u shpërfytyruan nga dhuna, u shuan në harresën që armiku deshi t’ua dhuronte si fund.
Por koha nuk është aleate e harresës. As dheu nuk harron. Fryma e tyre endet mbi male, në shushurimën e gjetheve që tund era, në heshtjen e natës ku tingujt e fundit të tyre ende jetojnë si një klithmë e pazbuluar. Sepse ata që ranë pa varr, pa një emër të gdhendur në gur, nuk janë të humbur—ata janë të pranishëm në çdo hap, në çdo pëshpëritje të tokës që ata deshën aq shumë.
Kush do të mbajë përgjegjësi për ta? Kush do të përgjigjet për trupat e zhdukur, për gjakun që u derdh pa u ndëshkuar, për jetët e flijuara në emër të një lirie që armiku deshi ta shkelte me çizmen e pushtimit? Nëse nuk ka gjyq për ta, le të jetë kujtesa jonë gjykimi. Nëse nuk ka dënim për fajtorët, le të jetë koha ndëshkimi i tyre. Sepse asgjë nuk humbet vërtet—çdo gjë mbetet në kujtesën e kombit, në zërin e brezave që nuk do të ndalen kurrë së kërkuari të vërtetën.
Ata që u shuan në male, fushë e zaje nuk janë të harruar. Ata janë rrënjët e një historie që nuk mund të shkulen, flaka e një kujtese që nuk mund të shuhet. Dhe derisa të dalë e vërteta, derisa të dënohet padrejtësia, fryma e tyre do të endet e gjallë mes nesh, si një betim që nuk mund të thyhet kurrë.
Vetëm po bëj pyetje. Dhe nuk jam vetëm unë—pyetjet i bëjnë edhe nënat që ende mbajnë në duar fotografinë e një biri që nuk u kthye, edhe gratë që e ruajnë në zemër kujtimin e një burri që u zhduk pa gjurmë, edhe fëmijët që u rritën me një boshllëk të pashpjegueshëm, me një mungesë që s’ka fjalë ta mbushë.
Po kush do t’ua kompensojë kohën e humbur? Kush do t’ua rikthejë netët e pagjumë, lotët e derdhur mbi pragun bosh, shpresat e varrosura bashkë me të dashurit e tyre? Kush do t’i mbushë tryezat që dikur kishin një vend të veçantë për ata që nuk janë më? A mundet drejtësia të kthejë prapa një kohë që iku si era, duke marrë me vete jo vetëm trupat, por edhe lumturinë e atyre që mbetën pas?
A mund të kompensohet dhembja? A mund të ketë një çmim për mallin e një nëne që çdo mëngjes hap derën me shpresën se ndoshta, ndoshta ai do të kthehet? A mund të peshohen në monedha netët e vetmisë së një gruaje që priste një përqafim që nuk erdhi kurrë? A mund të kthehet koha që u vodh në shpresën e një fëmije që mbeti pa një baba për t’i treguar si ecet në jetë?
Jo, nuk ka kompensim për dhembjen. Asgjë nuk mund ta shlyejë një mungesë që është më e thellë se çdo dënim, më e rëndë se çdo drejtësi e vonuar. Sepse ata nuk u larguan—ata u morën, u rrëmbyen nga duar të pamëshirshme, u shuan para kohe, u shndërruan në kujtime kur ende duhej të ishin jetë.
Dhe ne pyesim. Pyesim pa ndalim. Pyesim botën, pyesim drejtësinë, pyesim historinë: kush do të mbajë përgjegjësi për dhimbjen që nuk shërohet?
Por ndoshta e vetmja përgjigje është kujtesa. Sepse ne nuk do të harrojmë. Dhe për aq kohë sa ata jetojnë në kujtimet tona, për aq kohë sa ne e mbajmë ndezur zjarrin e së vërtetës, mungesa e tyre nuk do të jetë heshtje—do të jetë thirrje. Një thirrje që nuk do të shuhet kurrë.
Kur do të dënohet Serbia për njerëzit e zhdukur, për ata që u shuan në errësirën e pafund të harresës së detyruar, për trupat që nuk u kthyen kurrë në tokën e tyre, për emrat që mbetën pa varr, për zërat që u fikën pa lamtumirë? Kur do të vijë ajo ditë kur drejtësia do ta thyejë heshtjen e rëndë që peshon mbi këtë krim, kur bota do ta shohë fytyrën e vërtetë të një shteti që jo vetëm vret, por edhe mohon, jo vetëm shkatërron, por edhe fsheh?
Serbia i di ku janë. I di gropat ku u varrosën pa ceremoni, i di fushat ku u hodhën trupat, i di ujërat që mbajtën peshën e krimit të saj. Dhe megjithatë, hesht. Hesht jo nga padija, por nga ligësia. Hesht sepse për të, edhe vdekja është një mjet lufte, një armë e fundit për t’i mohuar shqiptarëve të drejtën për të qarë të tyret, për t’i varrosur me dinjitet, për të pasur një gur ku të luten, një tokë ku të prekin me dorë dhe të thonë: këtu pushon biri im, vëllai im, im shoq, babai im.
Por jo. Serbia nuk e lejon këtë. Ajo, me një logjikë të sëmurë, me një mendje të errët dhe të kalbur nga urrejtja, do që edhe të vdekurit t’i përdhosë para botës, para shqiptarëve, para historisë. Nuk i mjaftuan plumbat, burgjet, dhuna, djegiet, dëbimet—ajo do që edhe kockat të mos kenë paqe. Do që edhe kujtimi të mbetet një mister i dhimbshëm, një plagë e hapur që nuk mund të mbyllet kurrë.
Sepse për Serbinë, zhdukja nuk është vetëm një akt i së shkuarës—është një vazhdimësi e një krimi që nuk ka përfunduar. Një përpjekje për të vrarë një komb edhe pas vdekjes, për të lënë pas një boshllëk që nuk mund të mbushet. Një torturë e heshtur që vazhdon edhe sot, për çdo nënë që pret, për çdo grua që shikon derën, për çdo fëmijë që rritet me pyetjen e pashuar: Ku është babi? Pse nuk u kthye kurrë?
Dhe ne pyesim. Pyesim botën. Pyesim historinë. Pyesim drejtësinë. Deri kur do të vazhdojë ky krim? Deri kur do të lejohet që dhimbja jonë të mbetet peng i gënjeshtrave dhe mohimit? Deri kur do të duhet të jetojmë mes hijes së atyre që nuk u gjetën kurrë, mes pritjes që nuk ka përgjigje, mes dhimbjes që nuk njeh fund?
Dhe nëse askush nuk do të dënojë Serbinë, atëherë le të jetë kujtesa jonë ndëshkimi i saj. Sepse nuk ka dhimbje më të madhe sesa një komb që nuk harron. Dhe ne nuk do të harrojmë. Kurrë.
Shqiptarët nuk mund të heshtin. Nuk mund të rrinë duarkryq, të mbështeten në të tjerët, të presin që drejtësia të vijë vetë, sepse historia na ka mësuar se asgjë nuk na është dhënë pa mund, pa luftë, pa sakrificë. Ne duhet të flasim, të punojmë, dhe jo thjesht të punojmë, por të punojmë me gjithë fuqinë e mendjes dhe shpirtit tonë, sepse përballë kemi një politikë që nga vetë lindja e saj është ndërtuar mbi urrejtjen ndaj shqiptarëve, mbi mohimin e të drejtës sonë për të ekzistuar, mbi krimin si filozofi shtetërore.
Nuk është një betejë e sotme, nuk është një sfidë që lindi dje. Kjo është një rrugë e gjatë, një përballje që ka nisur shumë më parë, që ka rrënjë në shekuj padrejtësish dhe gjakderdhjeje. Dhe çdo shqiptar duhet ta dijë këtë, ta mbajë mend dhe ta shohë si një thirrje për të mos qenë kurrë i shkujdesur. Sepse historia na ka treguar se armiku nuk pushon, nuk lodhet, nuk ndalet. Ai vetëm ndryshon maskën, vetëm ndërron mjetet, por qëllimi i tij mbetet i njëjtë: të mohojë qenien tonë, të errësojë të ardhmen tonë, të shtrembërojë të vërtetën tonë.
Prandaj, nuk kemi luksin të qëndrojmë në vend. Nuk kemi luksin të harrojmë. Nuk kemi luksin të mendojmë se dikush tjetër do të luftojë për ne. Ne jemi ata që duhet të mbrojmë veten, të ndërtojmë të ardhmen tonë, të sigurojmë që e vërteta jonë të mos mbetet në hije. Kjo nuk është thjesht një detyrë, por një domosdoshmëri. Sepse të rrish pa folur është njësoj si të pranosh padrejtësinë. Të rrish pa vepruar është njësoj si të dorëzohesh.
Ne duhet të jemi të vetëdijshëm për atë që kemi përballë: një politikë që nuk njeh ndërgjegje, një mentalitet që është ndërtuar mbi mohimin e lirisë sonë, mbi krimin si mjet për të ruajtur pushtetin, mbi dhunën si metodë për të mbajtur gjallë pretendimet e tij. Dhe e vetmja mënyrë për të fituar mbi këtë politikë është duke qenë më të fortë, më të bashkuar, më të mençur. Duke folur të vërtetën, duke punuar për të ardhmen, duke mos lejuar që historia jonë të shkruhet nga të tjerët.
Sepse shqiptarët janë një popull që nuk kanë lindur për t’u nënshtruar. Jemi një komb që ka ditur të mbijetojë, që ka ditur të ringrihet pas çdo tragjedie, që ka ditur të mbajë gjallë frymën e lirisë edhe kur çdo gjë dukej e humbur. Dhe për këtë arsye, nuk mund të ndalemi tani. Nuk mund të lejojmë që përpjekja jonë të dobësohet, që zëri ynë të shuhet, që puna jonë të ngadalësohet. Sepse ajo që kemi përballë nuk është thjesht një politikë armiqësore—është një politikë që synon zhdukjen tonë.
Dhe ne, si gjithmonë, kemi vetëm një përgjigje: të flasim, të punojmë dhe të qëndrojmë. Të mos dorëzohemi kurrë.
Krimet e Serbisë janë të mëdha, të panumërta, të përbindshme. Ato janë të gdhendura në historinë tonë si plagë të hapura, si kujtime të pashlyeshme që përndjekin të kaluarën dhe të tashmen tonë. Janë të dëshmuara në varret masive, në shtëpitë e djegura, në tokën e përgjakur, në sytë e atyre që panë tmerrin dhe mbijetuan për ta treguar. Dhe për sa të jetojë kujtesa, këto krime nuk do të mund të fshihen, nuk do të mund të shuhen në heshtje.
Por as dhuna, as terrori, as përpjekjet për të na zhdukur nuk ishin dhe nuk janë më të fuqishme se dashuria jonë për këtë tokë. Asnjë armik, sado i pamëshirshëm, nuk mund ta shkulë atë që është rritur me rrënjë të thella në shpirtin e një kombi. Sepse ne nuk e duam këtë tokë si një pronë të zakonshme, si një hapësirë gjeografike të përcaktuar nga kufijtë—ne e duam atë me një pasion që lind me ne dhe vdes me ne. Dashuria jonë për tokën është betimi ynë më i madh, është forca që na mban, është shtylla ku mbështetemi edhe pas dhimbjeve më të rënda.
Dhe pikërisht kjo dashuri e ka mundur çdo krim. E ka mundur çdo përpjekje për të na zhdukur, çdo përpjekje për të na tretur në harresë. Liria e Kosovës nuk është vetëm një çlirim fizik—është një rikthim i dinjitetit, një hakmarrje e heshtur ndaj atyre që menduan se mund të na shuanin. Liria është kompensimi më i madh, sepse ajo nuk është vetëm fundi i dhunës, por edhe fillimi i një epoke ku ne e ndërtojmë të ardhmen tonë, jo më të gjunjëzuar, por të ngritur, të fuqishëm, të vendosur.
Liria nuk mund të fshijë dhimbjen, nuk mund të rikthejë ata që ranë, nuk mund të kthejë pas atë që u mor me forcë. Por ajo mund të bëjë diçka edhe më të fuqishme: të sigurojë që e keqja nuk do të përsëritet kurrë, të na japë fuqinë për të qëndruar të pathyeshëm, të na mësojë se dashuria për atdheun është arma më e fortë që kemi pasur dhe që do të kemi gjithmonë.
Sepse armiku mund të vrasë trupin, mund të djegë shtëpitë, mund të plaçkitë, mund të rrënojë qytete, por nuk mund të vrasë shpirtin e një populli që e do lirinë . Dhe ne, me gjithë plagët e së kaluarës, jemi dëshmia më e gjallë se dashuria për këtë tokë është më e fuqishme se çdo armik, më e madhe se çdo krim, më e pavdekshme se çdo përpjekje për të na zhdukur.
Liria e Kosovës është përgjigjja jonë. Dhe ajo është e përjetshme.
Dhe në fund, duke dëgjuar fjalët e tij dhe duke njohur përkushtimin e Atdheut, e di me siguri se ai do të bëjë një punë të jashtëzakonshme—një punë që shkon përtej kërkimit shkencor, përtej analizës së ftohtë të fakteve. Ai do të jetë zëri i së vërtetës, duart që mbledhin dëshmitë, mendja që lidh fijet e historisë për të zbardhur një të shkuar që ende peshon rëndë mbi ne.
Do të hulumtojë me ngulm, do të kërkojë me këmbëngulje, do të grumbullojë të dhëna me përpikëri, sepse e di se nuk po merret me numra, por me jetë të humbura, me plagë të hapura, me histori të vërteta që presin të dëgjohen. Do të dijë me mençuri ku duhet drejtuar hulumtimi, do të dijë si ta ndriçojë errësirën e mohimit dhe manipulimit, do të dijë si ta vërë përpara drejtësisë atë që për dekada e ka menduar veten të paprekshëm. Sepse nuk është e lehtë të përballesh me padrejtësinë, por është e domosdoshme. Nuk është e thjeshtë të ndërtosh një mozaik të së vërtetës mes mijëra fragmenteve të dhimbjes, por është detyrë e atyre që nuk pranojnë harresën si fund.
Dhe ai do t’ia dalë. Sepse është i udhëhequr nga e drejta dhe nga dashuria për këtë tokë. Sepse është një nga ata që nuk e sheh këtë punë si një detyrë profesionale, por si një mision për drejtësinë e atyre që nuk mund të flasin më. Sepse ai e di se kjo nuk është vetëm një punë dokumentimi, por një betejë kundër heshtjes, një luftë për të çliruar të vërtetën nga prangat e gënjeshtrës.
