Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Javëve të fundit një numër analistësh dhe njohës të fushës së arsimit janë marrë intensivisht me rezultatet e publikuara të vlerësimit të parë ndërkombëtarë të nxënësve të Kosovës. Për çudi prindërit e nxënësve, që do të duhej të reagonin të parët dhe të ishin tepër të zëshëm në pakënaqësinë e tyre me shkollën tonë, nuk u dëgjuan fare, duket sikur janë pajtuar me fatin e fëmijëve të tyre, një pajtim me mashtrimin e madh që iu bëhet për një kohë të gjatë nga autoritetet përgjegjëse arsimore, prej vendimeve të të cilëve varet në fakt e ardhmja e shoqërisë kosovare.
Në një klimë të tillë apatie dhe depresioni të përgjithshëm nuk çuditem aspak nga ajo çfarë dëgjoj në Parlament nga të zgjedhurit e popullit. Nuk më çudit gjuha që ata përdorin në foltore të Parlamentit dhe jashtë tij. Pas asaj që kam parë, lexuar e dëgjuar nuk çuditem më as me ata doktorë shkence të Universitetit të Prishtinës, të cilët madje edhe leximin rrjedhshëm e kanë problem jo të vogël. Ajo çka më shqetëson në këtë moment, më saktësisht do të duhej të thuhej ajo që më trondit është fakti se shoqëria jonë i kapërdin të gjitha këto padrejtësi e mashtrime me një lloj fatalizmi oriental që pjesërisht kushtëzohet nga historia e gjatë e nënshtrimit tonë kolektiv.
Në këtë shkrim do të merremi me një rast konkret të një diçkaje që na është servuar si zbulim dhe që, siç do të shohim në vijim, nuk është i tillë.
Në lajmet kryesore të ditës së 4 nëntorit 2016, në Radio Telivizionin e Kosovës, moderatori i lajmeve prezantoi edhe një zbulim të radhës të shkencëtarëve tanë. Kosova vend i shkencës dhe i zbulimeve të mëdha, ky ishte reagimi im i parë. Padyshim ky lajm më gëzoi, më gëzoi shumë. Si pjesëtar i një populli që betohet me “pasha bukën” nuk kisha alternativë tjetër emocionale. Thash Kosova e zgjidhi çështjen e bukës përfundimisht. Kisha lexuar pak kohë më parë se sivjet shteti ynë kishte mbuluar nevojat e tij për grurë në masën mbi 85% në një kohë që mesatarja e prodhimit për hektar shënonte shifra së paku tre herë më të ulëta se këto të zbulimit. Pasi që nuk i kisha njohuritë e duhura këtë fushë, fillimisht gjithçka e mora ashtu siç u tha në lajmet e RTK-ës. Profesori i Fakultetit të Bujqësisë, Shukri Fetahu kishte zbuluar, apo, siç e quante ai, kishte patentuar kultivarin e grurit, të parin në Kosovë , të quajtur „Dardani 1“. Nuk më gëzoi vetëm zbulimi, më pëlqeu pa masë edhe emërtimi i këtij kultivari. Gëzimi më i madh lidhej natyrisht me parametrat të bërë me punë „modeste dhe të arsyeshme”, siç shprehej Profesori. Kualiteti i lartë, ndjeshmëria ndaj të ftohtit, mundësia e plehërimit me norma standarde, rezistenca ndaj sëmundjeve e para së gjithash rendimenti i lartë prej 12 tonelatash për hektar, rendiment ky që në pesë vitet e ardhshme do të plotësonte nevojat vendore të grurit. Për mua ky nuk ishte një premtim modest, por me të vertetë një zbulim gjigant në kuptimin e mirëfilltë të kësaj fjale.
Të tilla ishin edhe dekoratat që profesori pastaj do të merrte, duke u nisur nga i pari i Universitetit dhe vazhduar pastaj me Presidentin e Kryeministrin. Si zakonisht në kësi raste, nuk mungoi as një elozhe lëvdatash nga të gjitha gazetat dhe portalet vendore. Ky zbulim i Profesor Fetahut nuk u vu në pyetje as nga kolegët e tij dhe as nga shumë ekspertë vendorë, të cilët e kanë kompetencën për vlerësime të tilla. Dihet që qytetarët tanë janë të lodhur nga perditëshmëria e tyre dhe dështimet e njëpasnjëshme të politikës sonë, nga ata së këndejmi nuk mund të pritej kontestimi për një problematikë tepër specifike, për të cilën mund të flasim me përgjegjësi vetëm specialistët e fushës. Nuk pati reagime dhe komente as nga ata për të cilët ishte bërë kjo punë, pra nga fermerët vendorë.
Gruri është kultura/drithi kryesor në vendin tonë. Ende janë të freskëta për publikun kosovar debatet mbi kualitetin e miellit të importuar. Aty-këtu u dëgjuan zëra se në Kosovë buka gatuhej me grurë kafshësh. Por tani për cilësinë e grurit do të vendosnim vetë. Kosova për herë të parë do të kishte varietetin/kultivarin e vet. Ky fakt më bëri kurioz të mësoj më shumë për këtë tematikë. Para së gjithash nga ky zbulim i profesor Fetahut më bëri përshtypje rendimenti i lartë që pretendohej që tregonte ky kultivar i grurit. E përsëris nuk vij nga kjo fushë, por përdorimi i internetit dhe i literaturës të jep mundësi të informohesh saktësisht për zbulimin në fjalë dhe natyrisht këshillimi i pashmangshëm me specialistët e fushës. Nuk ke nevojë që të thellohesh dhe të kërkosh punime shkencore, të cilat i gjen me bollëk në të, sepse mjafton të hapesh vetëm webfaqen e Vikipedisë ku ke në dispozicion informacionit të nevojshëm mbi temën në fjalë.
Informacioni elementar shkencor është ky: Gruri i takon familjes se poaceae, gjinisë triticum dhe është bimë njëvjeçare. Forma e grurit të butë (Triticum aestivum) përdoret për bukë dhe produkte të tjera ushqyese për njeriun. Varësisht nga shtetet ku prodhohet, ai është i klasifikuar edhe ne klasa të ndryshme të kualitetit. Edhe kultivari i ri Prof. Fetahut u prezantua si grurë i kualitetit të lartë (14-15% Proteinë), çka në vendin ku unë jetoj (Gjermani) do ta kualifikonte këtë varietet në klasën më të lartë për kualitet. Dhe kur merr parasysh edhe rendimentin e prezantuar nga Prof. Fetahu prej 12 tonelatash për një hektar, atëherë ky varietet do të ishte kampion bote sa i përket rendimentit të grurit për klasën e kualitetit me të cilën profesori e përshkruan.
Kjo mund të verifikohet shumë lehtë, pasi që sipas Organizatës Botërore të Ushqimit (FAO) mesatarja e rendimentëve të grurit ne botë arrin deri në 3,2 ton për hektar (FAO, 2013), derisa ajo në Gjermani deri në 8 ton.
Edhe Kosova, sipas të dhënave të publikuara ne „Bujqesia.org“, arrin një mesatare të prodhimit të grurit deri në 3,5 ton për hektar. Në këtë kontekst “zbulimi” i profesor Fetahut për mua ishte kolosal. Duke marrë parasysh shtrirjen gjeografike, ky varietet me këta parametra të prezantuar një ditë do të tejkalonte domosdoshmërisht kufijtë e Kosovës, ai do të kultivohej edhe në Shqipëri dhe vendet e tjera të rajonit.
U çudita shumë kur pashë se Agjencioni për Licensimin e Kultivarëve të Kosovës, të cilit agjencion i referohej profesori, nuk kishte asnjë informacion mbi parametrat e prezantuara nga ai. Së këndejmi shtrohet pyetja: ku janë arritur ato rendimente prej 12 tonësh për hektar? Në sa lokacione është testuar rendimenti i grurit “të zbuluar” dhe për sa vite me radhë?
Le të më lejohet që të jap për lexuesin një përshkrim të shkurtër të procedurave të licencimit të kultivareve këtu në Gjermani. Agjencioni Federal per Licencimin e Varietetëve (Bundessortenamt) në Gjermani i teston kultivaret grurit për tre vjet rresht në më së paku 10 (maksimalisht deri në 40) lokacione në parcela të përsëritura. Këtu përveç rendimentit analizohet edhe cilësia dhe toleranca ndaj sëmundjeve, etj. Vetëm pas tre vjetësh testimi rigoroz, po qe se kultivari i plotëson kriteret DUS (anglisht: Distinctness, Uniformity and Stability), është I dallueshëm nga kultivaret e deritanishëm dhe ka një rendiment signifikant më të lartë se ata paraprak, atëherë ai merr më në fund licencën për qarkullim. Kjo nuk do të thotë se kultivari i testuar dhe licencuar mund të futet automatikisht në treg menjëherë.
Pas licensimit nga Enti Federal, janë agjencionet e Landeve (Republikave) të cilat secila veç e veç e testojnë kultivarin e licensuar edhe për tre vjet të tjera, për të verifikuar adaptimin në zonat përkatëse të prodhimit. Kostoja për seleksionimin dhe licensimin e një varieteti të ri të grurit në Gjermani mund të shkojë, prandaj, deri 10 milion Euro. Tani shtrohet pyetja: sa mund t’i ketë kushtuar ky zbulim modest profesorit? Pesëmbëdhjetë vite pune intensive do të kërkonte patjetër një varietet i ri. Po a është në përshkrimin e punës së profesorit të bëjë kërkime shkencore, seleksionim (breeding), pastaj rezultatet e tyre t’i publikojë në revistat ndërkombëtare dhe në të njejtën kohë t’ua ofrojë këtë dije të fituar në mënyrë eksperimentale në formë ligjerata/seminaresh studentëve të tij? Apo të marrë rolin e instituteve kombëtare të përmirësimit gjenetik për nxjerrjen e varieteteve të reja , punë kjo që kërkon një infrastrukture të veçantë dhe, merret vesh, një kosto të papërballueshme për një katedër?
Një Institut i tillë për seleksionimin e bimëve për fat të mirë ekziston në Kosovë (Instituti i Pejës). Prandaj shtrohet pyetja: përse ky kultivar nuk është bërë në bashkëpunim me këtë Institut, në mënyrë që prodhimi i kultivarit të realizohet dhe t’iu ofrohet bujqve. Në bazë të një informacioni nga një mik i imi, i cili është ekspert i kësaj fushe, prodhimi i farës bazike për një kultivar të tillë, siç pretendon profesor Fetahu, nuk është edhe aq i thjeshtë, kështu që është shumë i diskutueshëm edhe prodhimi i kësaj fare nga Fakulteti i Bujqësisë.
Në fund duhet të shtrojmë pyetjen që ka të bëjë me motivacion: çfarë i shtyri të gjitha institucionet vendore të marrin me aq nguti këtë vlerësim të këtij zbulimi kaq të diskutueshëm? Ndoshta përgjigjen me të mirë për këtë gjë e japin humoristët e mirënjohur Stupcat me serinë e tyre „AMKADEMIKU“.
Emri i Prof. Fetahut tash është propozuar për t’ u pranuar si anëtar i Akademisë dhe zënë kështu vendin e një shkencëtari të mirëfilltë, me përmasa botërore, siç ishte me të vërtetë Prof. Dr. Latif R. Susuri. Sigurisht se në argumentimin për pranimin të kandidaturës së Prof. Dr. Fetahut vend kyç patjetër do të zërë „zbulimi“ i tij.
Lexues të nderuar si konkludim mund të themi për fund: kultivari “Dardani 1” nuk do t’i sjellë kurrfarë përfitimi financiar zbuluesit të tij për arsyen e thjeshtë se ai nuk do të hyjë në prodhim , nëse do të hynte në prodhim, ai nuk do të mund të arrinte kurrë atë rendiment me të cilin na është prezantuar. Pavarësisht nga të gjitha këto fakte Prof. Dr. Fetahu do të bëhet anëtar i Akademisë së Kosovës ku, si duket, për pranimin e tij është përgatitur terreni, sepse rezultatet e punës së tij hulumtuese janë pranuara si të mirëqena. Pas pensionimit të tij, Prof.Dr. Fetahu si „Amkademik“, tagsapaguesve kosovarë do t’iu kushtojë me dhjetëramijë euro në vit.
Si duket, ky fakt, ngritja në statusi i anëtarit të Akademisë në prag të pensionimit, do të mbetet zbulimi më i madh që do të lidhet me emrin e profesorit inovativ.
19.12.2016
