Doli nga shtypi libri, “Demonstrata e vitit 1968 në Podujevë, dasmë e madhe në Llap”, i autorit, Abdullah Nishefci

16/05/2017 Botimet

Tema të tjera...

Një kronikë historike mbi demonstratën në Podujevë më 27 nëntor 1968

Sapo ka dalë nga shtypi, në botim të Shtëpisë Botuese Libri Shkollor në Prishtinë, libri “Demonstrata e vitit 1968 në Podujevë, dasmë e madhe në Llap”, i autorit Abdullah Nishefci, me redaktor Gani Bajrami e recensues Prof. Dr. Liman Rushiti dhe Prof. Dr. Hakif Bajrami. Libri është një kronikë historike me dëshmi të shumta për kohën dhe rrethanat e përfshirjes të trevës së Llapit në përgatitjen dhe organizimin e një demonstrate në Podujevë, në kuadër të demonstratave të vitit 1968 në Kosovë, me të cilin autori Abdullah Nishefci hedh më shumë dritë për një lëvizje kombëtare të asaj kohe, pjesë e së cilës ishte edhe Grupi i Llapit që organizoi demonstratën e vitit 1968 në Podujevë dhe pjesëmarrjen e llapjanëve në demonstratën në Prishtinë.

Libri i Abdullah Nishefcit, siç vlerësojnë edhe recensuesit, është një studim që hap horizonte të reja për një analizë dubioze shkencore eksplikative, pra jo analizë dhe shkrimësi si deri më tash: si ka ndodhur demonstrata `68, kur ka ndodhur, ku kemi qenë si persona, çfarë roli kemi luajtur, çka kemi parë etj, por pse ka ndodhur dhe kah është dashur të shkojmë, të rreshtohemi dhe a e kemi bërë rrugën e drejtë, me kohë dhe si duhet.

Fjala e redaktorit

Një kronikë historike mbi demonstratën në Podujevë më 27 nëntor 1968

Në librin me titull “Demonstrata e vitit 1968 në Podujevë, dasmë e madhe në llap” autori Abdullah Nishefci i ka përmbledhur zhvillimet shoqërore-politike të viteve ‘50 e ‘60 të shekullit XX me theks të veçantë ato të viteve 1968-1969, kur u zhvilluan demonstratat e vitit 1968 dhe shumë procese pas tyre në gjithë Kosovën, pra edhe në trevën e Llapit.

Libri me të drejtë cilësohet si një kronikë historike, një vepër fotografike për zhvillimet e kohës. Autori ka hedhur dritë mbi atë periudhë, duke u bazuar në dokumentet që i posedon dhe në kujtimet nga veprimtaria e tij në Grupin e Llapit, i cili organizoi demonstratën e vitit 1968 në Podujevë dhe pjesëmarrjen e llapjanëve në demonstratën në Prishtinë.

Libri i kushtohet vetëm një periudhe të shkurtër historike që përmbledh ngjarjet e vrullshme të vitit 1968 që kulmuan me demonstratat e nëntorit në Kosovë dhe konkretisht në Llap, të cilat me të drejtë vlerësohen si zë i fortë kundërshtues i shqiptarëve dhe si pikënisje e prosperitetit të shqiptarëve në ish-Jugosllavi, mirëpo aty gërshetohen edhe shumë ngjarje e personalitete të viteve ’50 dhe ’60 të shekullit të kaluar.

Një pjesë e ngjarjeve të kohës, të cilat trajtohen në librin e Nishefcit, janë dokumentare, ku autori ishte vetë pjesëmarrës i atyre zhvillimeve dhe proceseve, ndërsa një pjesë vijnë si kujtime të tij dhe të bashkëveprimtarëve. Pra, ky libër, në rend të parë është një kronikë autentike rrëfimi dhe ditari, si dhe një formë personale e meditimit krijues që lidhet me të kaluarën e afërt të Kosovës së fundshekullit XX.

Autori, duke qenë edhe vet vrojtues-protagonist, njëkohësisht dëshmitar dhe shënues autentik i rrethanave nëpër të cilat u detyrua të kalojë Kosova, bën përpjekje të na i prezantojë me kujdes dhe me përkushtim përpjekjet titanike të popullit shqiptar në Kosovë për liri dhe pavarësi.

Libri, duke u shtrirë kryesisht në vitet ’50 e ’60 të shekullit njëzet, mund të merret edhe si një kronikë e ngjarjeve të përjetuara të autorit, i cili përshkruan dhe spikatë disa aspekte të veprimtarisë ilegale, pjesë e të cilës ishte edhe ai, dënimet dhe burgosjet politike, angazhimin e përkushtuar me detyra specifike, kontributin në luftën çlirimtare etj.

Ky libër shpërfaq një pjesë të lëvizjes ilegale në rrethin e Llapit, pasqyron ndjekjet e vazhdueshme të rinisë sonë nga regjimi, paraqet burgosjet e pareshtura, duke na njohur edhe me shumë protagonistë, me veprimtarë të devotshëm e të përkushtuar të çështjes kombëtare, disa prej të cilëve sot janë dëshmorë të kombit.

Këtë sintezë hapësire dhe kohe autori e realizon përmes një kronike historike, të artikuluar përmes tre kapitujve të rëndësishëm të librit, të cilët janë të ndarë veç e veç por që kanë një të përbashkët e ajo është veprimtaria në ilegalitet si kundërvënie regjimit pushtues jugosllav.

Një nga kapitujt e veçantë është ai që flet për atë se çka i parapriu dhe si u organizua demonstrata e 27 nëntorit 1968 në Podujevë, ku pasqyrohet zanafilla e Grupit të Llapit , që ishte bërthama kryesore e organizimit të demonstratës, në ballë të së cilës ishin gjimnazistët dhe e cila u duk si një dasmë e madhe llapjane. Në këtë kapitull zënë vend edhe vlerësimet që pushteti ia bëri demonstratës, duke e quajtur armiqësore, si dhe ndëshkimet e rënda që pasuan për organizatorët me nga disa vite burg.

Dëshmi dhe të dhëna të shumta për veprimtarinë ilegale në Llap gjenden edhe në kapitullin me kujtime për frymëzuesit, shokët e grupit dhe kundërshtarët. Këtu autori hedh dritë në veprimtarinë e disa personaliteteve të njohura të trevës së Llapit dhe pasqyron ngjarje të shumta, të cilat plotësojnë hapësirat e historisë dhe ndihmojnë në ruajtjen e kujtesës sonë historike.

Nuk do ta teproj nëse them se ky libër është një kronikë historike, e cila nuk është plotësisht e liruar nga një shpalim shpirtëror jo vetëm i ngjarjeve, por edhe i prapaskenave dhe skenave të atyre ngjarjeve, nga këndvështrimi i autorit si pjesëmarrës aktiv në to. Nëse aty-këtu autori përshkruan situata që i përjeton shpirtërisht dhe emocionalisht, kjo qasje mendoj se nuk e zbeh fare rëndësinë e librit, përkundrazi e bën më të lexuar dhe më të fortë në drejtim të ruajtjes së kujtesës sonë historike.

Pra që nga fillimi deri në fund në libër haset zëri i vetë autorit si një narracion për lexuesin që e mban me shpjegimet konkrete, si shpjegues i atypëratyshëm dhe si vlerësues i çastit dhe rrjedhës së mëvonshme. Ky zë i autorit në asnjë rast nuk është refuzues për lexuesin, sepse nuk është një zë imponues e as një zë që nga pikëpamja e sotshme dëshiron t’i ndreqë apo t’i retushojë ngjarjet.

Gjithashtu duhet theksuar se me ngjarjet dhe zhvillimet që trajtohen në këtë libër autori nuk mëton të paraqitet si historian, por thjesht ofron të dhëna të bollshme me argumentet që posedon për kohën e vrazhdë që ka kaluar populli shqiptar në Kosovë nën terrorin serb në vitet ’50 dhe ’60 të shekullit të kaluar, me theks të veçantë në demonstratat e nëntorit të vitit 1968.

Bazuar në modelin e të shkruarit, si dhe në strukturën rrëfyese, lexuesi ka përpara vetës kronikën origjinale që kujton dhe shënon një përudhë nga kohët e vështira nëpër të cilat ka kaluar populli shqiptar i Kosovës.

Ky libër me dëshmi e kujtime nga ajo kohë mund të konsiderohet një kontribut i rëndësishëm i autorit për pasqyrimin e atyre ngjarjeve tejet të rëndësishme. Mirëpo, ky libër mund të merret edhe si produkt i rrugëtimit jetësor të autorit, i peshës së kohës në të cilën jetoi në atdheun e robëruar, i përjetimeve në robëri, por edhe i pikëpamjeve për zhvillimet historike, politike, kulturore e shoqërore të atdheut sidomos në vitet ’50 e 60’ të shekullit XX, por edhe më vonë.

Duke lexuar këtë libër në të cilin ka rrëfime e kujtime të ndryshme, fitohet përshtypja se ato, në një mënyrë gati të pandashme, i lidh atdhedashuria dhe gjakimi për liri e pavarësi të Kosovës.

Prandaj, lexuesi, nëpër faqet e librit, e has gjendjen shpirtërore të autorit dhe përjetimet e tij jetësore, por edhe praninë e dy përkufizimeve të përmendura më lart, atdhedashurinë dhe lirinë si gjakim.

Duke lexuar këtë libër nuk është vështirë të nxirret edhe përfundimi se autori Abdullah Nishefci ishte një zë kundërshtues i një periudhe të rëndë të jetës së tij dhe popullit shqiptar të Kosovës, duke mos e kursyer vetën në asnjë moment, ndonëse është i bindur se ai personalisht u kursye nga të tjerët, madje edhe nga ata kundër të cilëve ishte me tërë qenien.

Gani Bajrami

Mendimi i recensuesve

Demonstratat antijugosllave të 68-shit që paralajmëruan pavarësinë e Kosovës

(Pjesë nga një recension më i gjatë i Prof. Dr. Hakif Bajramit dhe Prof. Dr. Liman Rushitit për librin e Abdullah Nishefcit, “Demonstrata e vitit 1968 në Podujevë, dasmë e madhe në Llap”)

Viti 1968 ishte plot kthesa, duke filluar nga intervenimi rus në Çekosllovaki (1968), dalja e Shqipërisë de jure nga Pakti i Varshavës, demonstratat masive kundër pushtetit në Beograd dhe demonstratat patriotike shqiptare në Kosovë në nëntor 1968, të cilat tërë çështjen e “mollës së ndaluar” e kthyen në pikën, prej kah ishte nisë rrugëtimi i shkatërrimit të famës së shtetit të “mos inkuadruar” që quhej Jugosllavi.

Demonstratat patriotike shqiptare të 27 nëntorit 1968 në Kosovë, ndonëse ende nuk janë studiuar nga këndi domethënës si ngjarje me renome botërore dhe nga këndi i filozofisë së historisë, ato ishin ngjarje me renome botërore. Aso kohe Jugosllavia socialiste kishte arritur të avancohet në lider të Botës së Tretë, dhe në atë shoqëri, dëshiruam apo jo, J. B. Tito, e kishte rolin e prijësit.

Demonstratat që i studion me urtësi Abdullah Nishefci, ia nxjerrin rrënjën katrore tërë asaj fame, tërë atij autoriteti të shtetit katrahurë, që për një ditë do të rrënohet si kulla prej letrës, kur i vihet zjarri. Autoriteti i Jugosllavisë, me demonstratat patriotike shqiptare më 1968, e nxjerr në “ankand” tërë besimin që gëzonte dhe e vë para një dileme dhe sprove të madhe udhëheqjen: Si të sillet tash e tutje me shqiptarë; t’u lejohet republika që e kërkojnë, sepse nuk kërkojnë më tepër, apo t`u zgjerohen të “drejtat” nacionale. Dilema ishte në tavolinë e shkruar. Dhe “treni shqiptar”, do të niset me kërkesa minimale, për republikë që ishte përfolur dhe kërkuar pas Plenumit të Brioneve (1966), të cilin shqiptarët politik dhe llafazanët e odave, e shpjeguan si triumfalizëm një kohë të gjatë. Këtë filozofi të odave do ta pranoi edhe estabilishmeni politik shqiptar, më 21 mars 1967 në Brezovicë, kur hapur u deklarua para Eduard Kardelit se: “Nuk jemi për Republikë”!

Demonstratat e vitit 1968 Abdullah Nishefci i përshkruan si i ka parë, por edhe si i ka përjetuar sepse ka qenë akter i tyre, në organizim dhe propagandim, kuptohet me veprimtari ilegale. Ato ndodhin në një muaj që për shqiptarët është ideali vetë. Shumë do të flitet dhe insufiencohet deri në madhështi kulminacioni i tyre. Ishte kështu, sepse ngjarja si e tillë u nevojitej edhe organizatorëve, por edhe shtetit të Shqipërisë që kishte armiqësi me Jugosllavinë deri në vdekje, por ajo dëshirë për vdekje të Jugosllavisë, nuk guxonte ta kalojë Rubikonin e të dalë jashtë kornizave “marksiste leniniste”! Ishte kjo një fatamorganë ideologjike. Aq ishte dioptria politike e kësaj ideologjie, që kishte shënuar kulm në Evropë, si fonemë Eurokomunizëm, sikurse sot fonemat: liberalizëm, globalizëm e izma të tjerë insifinet, për interesa të ngushta ideologjike apo të tregjeve ku gatuhet varfëria dhe robëria e disa popujve ende në pambarim.

Abdullah Nishefci, në dorëshkrimin e tij, jo voluminoz, përmend shumë emra, të cilët kishin kontribuar në ato ngjarje, ndonëse nuk e kishte për detyrë të nxjerrë prej tyre një diagnozë se ku ishte shoqëria jugosllave, e ku participonte shoqëria shqiptare.

Demonstratat e vitit 1968, në Kosovë e dëshmuan ATROFINË e pushtetit dhe autoritetit jugosllav në të njëjtën kohë. Tani shqiptarëve u mbetej një detyrë shumë delikate, ta dëshmojnë nëpër botë: ta dëshmojnë insufiencën politike dhe shtetërore që në asnjë levë nuk i përthekon të drejtat e tyre elementare, sepse ai shtet robërues ua kishte zgjeruar (insufiencuar) të drejtat serbianëve dhe sllavëve të tjerë, në mënyrë që Kosova dhe shqiptarët të mbesin populli më i izoluar, më i prapambetur në Evropë.

Çka sollën demonstratat e Kosovës (shqiptarëve) më 1968, është studim solid dhe esencial i Abdullah Nishefcit, në këto rrethana të botës së trazuar, i cili nuk ndalet vetëm në përshkrimin e asaj që ka ndodhur në ato demonstrata, por merret edhe me atë se ku kanë gabuar shqiptarët në hapa historikisht në ato momente të shekullit që lajmëronte një Pranverë të shëndetshme pastaj, në vijim. Me një anë ishin renditur edhe atëherë “tradhtarët”, të cilëve nuk guxohej tu shtohet asnjë kundrinë, sepse duhet të mbetej në funksion definicioni i tyre. Se definicion tjetër s’ka mendim tjetër në shoqërinë totalitare ku vetëm drejtuesi i fetishizuar guxon të mendojë, të gjithë të tjerët duhet ta përcillnin sikur lutjet në religjionet rituale sektare. Ishte ajo një filozofi e “priftëzuar politike”, prej së cilës dilet diçka ngadalë por sigurt përmes avancimit shqiptar në afrim.

Në këta dy binarë (patriotë dhe tradhtarë) shterej e tërë energjia për rrugëdalje nga gremina e robërisë jugosllave, të cilën Abdullah Nishefci e studion me urti, përmes pamjeve të veta, përmes debateve me shokë të idealit, përmes fjalëve të njerëzve që kishin përvojë jetësore.

Pushteti obskurantist jugosllav kishte për moto sa më shumë ta insufinecoj (zgjeroj) autoritetin e vet në botë. Rinia dhe shumica e popullit ishin të privuar që ta atrofizojë sa më shumë “famën e shtetit model në botë”, sepse realiteti tregonte ndryshe.

Studimi i Abdullah Nishefcit dëshmon se dalja në rrugë e rinisë duke demonstruar do ta shtrijë për tokë autoritetin e Jugosllavisë dhe atë do ta përbaltë tej mase. Ndërsa, pushteti do të ndërmerr furishëm në FAZËN E PARË, disa masa për ta ngushtuar (atrofuar) famën e demonstratave.

Mund të konstatohet se dorëshkrimi i Abdullah Nishefcit nuk është ndonjë paradë fjalësh, por është një studim që hap horizonte të reja për një analizë dubioze shkencore eksplikative, pra jo analizë dhe shkrimësi si deri me tash: si ka ndodhur demonstrata `68, kur ka ndodhur, ku kemi qenë si persona, çfarë roli kemi luajtur, çka kemi parë etj, por pse ka ndodhur dhe kah është dashur të shkojmë, të rreshtohemi dhe a e kemi bërë rrugën e drejtë, me kohë dhe si duhet. Faktet flasin se PO! E ato fakte dhe atë rreshtim Abdullah Nishefci në shkrimin e tij e dëshiron të ishte më i fuqishëm, më kuptimplotë, më avangardist, më patriotik, pa vetëkënaqësi, por me kërkesa të reja për dasma të reja, të cilat okupatori do të na i përgjakë të gjitha, duke filluar nga e para, më 1968, ku kishim vetëm një viktimë, një hero të rastit madhështor.

Shkrimi i Abdullah Nishefcit e nxjerr në rreshtim se duhej populli të lirohej prej ideologjisë, ku shpenzonte shumë “kalori”. Pra duhej zbatuar shkollën DEMAÇIANE që: mendon, flet dhe vepron me popullin e dëlirë, me të tërin si një.

Demonstratat që i shtjellon Abdullah Nishefci zbulojnë se një shtrese të popullsisë shqiptare i interesonte karriera, për të jetuar në robëri, ndërsa një pjese shumë më të madhe i interesonte fitimi i më shumë të drejtave për popullatën shqiptare, e cila nuk mund të ngjitej në piedestalin e deshifruar pa e zhveshë “mbretin lakuriq”.

Shkrimi i Abdullah Nishefcit për demonstratat 1968 shtron edhe pyetjen se kush bëri më shumë për kombin: ata që ishin patriotë ilegal, apo ata që nuk guxonin të quhen patriotë publik, sepse ishin të gozhduar nga pesha e pushtetit. Asnjëra palë, nuk ia pranonim meritat palës tjetër. Cila do ta nxjerrë qerren nga balta: ilegalja apo institucionalja. Të dyja do të ndeshën në kënetën e skamjes dhe robërisë Kosovë, por në kënetë nuk do të mbesin sepse së bashku në një mënyrë, duke u arsimuar do ta dalin në breg dhe prej aty nuk do të fillon për asnjërën palë historia, por do të bëhet historia çlirimtare. Është ky dimensioni në formë ideali që Abdullah Nishefci i jep, përmes personazheve që i sheshëzon, objektivit ndërtimi i kalasë Kosova Republikë.

Lakimi i shumë emrave në këtë studim të qetë dhe plotë emocione të kohës, tregon se Abdullah Nishefci, është shumë serioz në koncepte dhe emocione perceptive historike, posaçërisht kur është në pyetje kombëtarja, kultivimi i saj, mbajtja e asaj peshe mbi supe me shumë krenari. Fakti se Abdullah Nishefci në asnjë fjali nuk shpreh ngarkesa urrejtëse, dëshmon se e ka kuptuar shumë mirë shkollën e Rilindëseve e të tjerëve që i kanë imituar ata.

Koha dëshmoi se lufta e ilegales dhe e të padisiplinuarve që janë të gatshëm t`i rrokin armët, ishte e vetmja rrugë e çlirimit Kosovës. Pa këtë rrugë as të huajt nuk do të na ndihmonin në arritjen e lirisë sado që të na kishin për zemër.

Me gjithë këtë studimi i demonstratave 1968 që hapin horizonte se si ta krijojmë ardhmërinë, na mbetet si mësim se duhet të jemi ndaj veti më modest, do të më thotë Adem Demaçi këto ditë. Të tjerët do ta duan për aq sa ne jeni të aftë të prodhojmë histori. Do të shtoja, se lufta e të huajve dhe e tanëve që me çdo çmim Adem Demaçin ta izolojnë, nga koha kur doli nga burgu e deri me sot, tregon se kemi ende rrugë të kombit, të panjohura, të “pa-asfaltuara, që janë plot gropa, por që nuk po i hetojmë nga veturat e blinduara”. Kështu po dëshmohet se ende jemi në fillim të ëndrrës së Rilindëseve. Prandaj edhe porosia e studimit të Abdullah Nishefcit është që mos të ndalemi në rrugën e pakryer. Ende ka punë.

Në fund edhe një çështje. Në bazë të tërë studimit shtrohet pyetja notore, pse nuk u burgos Abdullah Nishefci, kur i tërë aktiviteti antijugosllav dhe ai për organizimin e demonstratave 1968, sidomos në Podujevë më 4 nëntor 1968 e pastaj më 27 nëntor, zhvillua në punëtorinë ku punonte ai. Lidhur me këtë, shkencërisht del në pah një pyetje investigative. Punëtoria e Abdullah Nishefcit dhe prindit tij, Halitit, frekuentohej nga të gjithë aktivistët patriotë, me të cilët bashkëpunonte dhe i organizonte aksionet. Del se Abdullah Nishefci është hetuar në shkallë permanente nga pushteti, i cili ishte i interesuar që nga një detaj të kuptojë tërësinë, prandaj punëtoria retroaktivisht e ka shpëtuar atë, sepse është “kursyer” për interes identifikimi të shokëve të tij pa e ditur ky fare, pa e ditur fare pronari i saj, Haliti. Nëpërmjet një punëtorie të këtillë frekuentive pushteti kishte mundësi ta mbajë në survejim tërë grupin e veprimtarëve. Për ndryshe, po ta dinte Abdullah Nishefci se punëtoria po e largon nga burgu, sigurisht, me entuziazmin që e kishte me shokë, do ta mbyllte atë, por dëmi do të ishte shumë i rëndë për suksesin e aksioneve të shumta patriotike, për lëvizjen në përgjithësi. Këtu mendojmë se pushon çelësi pse ka mbetur në liri Abdullah Nishefci gjatë të gjitha furtunave demonstrative e ku ishte subjekt aktiv i tyre, sidomos më 1968.

Duke i uruar autorit punë të mbarë edhe në studime të tjera me interes për historinë e detalit, për historinë që na ka rreshtuar drejtë kah ardhmëria propozojmë me respekt që studimi i Abdullah Nishefcit të botohet.