Françesko Bider: Natë e errët në Sarajevë

Në errësirën e ballkonit të  shtëpisë së  Mehmedit në Sarajevë, shtrihet terri  që mbulon kulmet  e errëta dhe pa dritë të pallateve, xhamive dhe kishave.  Të gjitha, pa përjashtim, janë goditur  nga mijëra, e ndoshta miliona plumba, në qoftë se nuk janë djegur nga bombat e mortajave, nga armët e zjarrit dhe nga shpërthimi i kanonadave…

Në mëngjesin, kur kemi arritur, ende shiheshin  pellgje e shiut mbi asfaltin plot me baltë. Tani re të zeza shtrihen  mbi kodrat dhe malet e zeza, që duken sikur kërcënojnë. Në qytet ka etje, dhe, çdo pikë shiu  është e çmuar është si një dhuratë që vjen nga qielli. Janë disa burime ku secili shkon të nxjerrë ujë. Ndërkohë dëgjohet një gjëmim e bubullimë. Mirë…mbase.

Pastaj gjëmime të tjera dhe papritmas një shkëlqim të vogël ndriçon pak rrëzën e një kodre, në jug-lindje, përafërsisht në drejtim të katedrales katolike.

Nga qyteti dëgjohet krisma e një kallashi, që me rruzaren e shpejtë  zbraz njëzet ose tridhjetë të shtëna, të panevojshme, drejtuar  për një kodër që ndodhet shumë larg. Por, heshtjen e këtij shtetrrethimi dhe të kësaj  breshërie e prish  një zë  i pafuqishëm e një fëmije, që duket  si një britmë e dhimbjeve me tërbim, si një gur zalli i hedhur kundër një gjiganti, si një gjest sfidues që do të thotë: “këtu ne jemi, jemi dhe do të jetojmë” .

Mehmedi  del  nga  dyert e ballkonit dhe në gjuhën italiane më thotë se nuk ka ndonjë rrezik. Ky pallat, dhe banesa e tij janë larg për t’u goditur  nga  topat dhe mortajat. Ai më tregon mua se pa këtë muzikë krismash, pas dy viteve të luftës, tani nuk do të jetë në gjendje as të fle.

Një shtëpi afër murit ndodhet një lakanderi, në një pikë përreth dhe e shkatërruar nga një bombë mortajash. Nën ballkon ku jam unë, këtë mëngjes vura re një vrimë plumbi me armë, mbi suva. Pastaj ai ecën larg, zhduket në dhomën e tij, meqë është e vonë. Dritat e qirinjve nuk janë të preferueshme  sepse natën mund të jenë një objektiv për goditje.

Mehemedi ishte drejtor, ai ka punuar te Latuada. I biri i tij, Omeri, tashmë kishte fjetur në dhomën tjetër, dhe nuk dëgjon  goditjet që mund t’ia  shkurtojnë  jetën e njomë.  Ai është njëzet e tri vjet, flet italisht dhe anglisht, ëndërron për t’u  bërë gazetar, dhe  dëshiron të largohet nga vendi. Qetësia e natës të hapë  kurthe, të cilat nuk japin iluzionet e paqes: Kështu po ndodh këtu në Sarajevë.

Por në këtë mëngjes të kësaj dite, njerëzit kanë filluar edhe lëvizjet. Ata kanë ngarkuar  dhe karrocat e mbingarkuara me kanaçe e vorba  të ujit. Kjo është një nga punët e përditshme të njerëzve të varfërve, dikur mbase të zellshëm dhe të begatë.

Kthehem dhe do të shikoj në dhomë përtej dyerve të Havierit, në ballkon, Ai është shoku im, një paqeruajtës  spanjoll e cili flë në dysheme, mbi një  qese. Ndoshta ka të drejtë. Ndihem i lodhur, por gjumi nuk më zë. Kjo është nata e fundit  këtu, dhe  nesër ne duhet  të largohemi, andaj duhet të mbledhë të gjithë rrobat e gjësendet e rëndësishme…

Unë bëj një përpjekje. Nga kombinimi i ndjenjave dhe kujtimeve që kam për njerëzit, mundohen të shënoj diçka. Shpresoj se së shpejti diçka do të dalë, ndoshta një artikull, ndoshta një histori.  

Vetëm dy ditë u dhanë si armëpushim për ne, një kohë e shkurtë  për të mbijetuar  në “Orën e Paqes”, për të sjellë pak paqe, për ata që ishin në shtëpi, për këta njerëz,  mbi të cilët ushtrohet terrori i përditshëm, sikur dëshpërim e një të burgosuri pa faj, në mesin   e atyre që kanë ngelur brenda mureve të shtëpive të tyre. Ata tani duket se  kanë  rënë në kurthe vdekjeje,  tashmë të ngjyrosur me gjakun e mijëra zemrave të thyera, të mbyllura brenda mureve të pakalueshme që iu zënë frymën e tyre dhe dëshirën tonë të përbashkët për liri.

E pakët ka qenë ndarja e ushqimeve dhe ilaçeve që kemi sjellë. Ishte si një grusht gjërash  të mbledhura nga një banket i pasu,r që ende po mbahet diku në Evropë. Tani ne duhet të kthehemi. Qëndrimi më i gjatë nuk ka asnjë qëllim. Ne jemi pak. Jemi vetëm rreth dy mijë paqësorë  për të përfaqësuar njerëzimin që dëshiron paqen.

Por marshimi, të paktën  për dy mijë vetë do të kishte një kuptim, po të ketë qenë i organizuar në kampe të përhershme, e me ndërrimin e tyre. Pastaj në përpjekjet për dialog me serbët. Në çast mund të ndërtojmë themelin për një strategji tjetë,r për paqe nga paqja e ekspertëve të OKB-së. Tani me sa duket mënyra e vetme për një alternativë të ardhme, nuk duhet të jetë me dhunë me revolucion.

Qyteti ishte i përgatitur të pranojë së paku katër mijë e pesë qindra vetë, nëpër  familje dhe nëpër hotelet. Unë pashë zhgënjimin në sytë e njerëzve gjatë gjithë kohës. Kam dëgjuar pyetjen e tyre: Po të tjerët?

Përtej dritares një njëri u kthye për të xhiruar andej nga ku dëgjoheshin armë, një tjetër, i shoqëruar me një gjëmim, e portretizon këtë kodër të çuditshme në armëpushimin e errët.

Ju ende nuk mund të shihni yjet në qiell. Shihen vetëm hijet e reve të qeta dhe fare indiferente.

Riki ishte komandant, ai ishte i gëzuar para tryezë të përgatitur këtë pasdite. Nga maskoja copa-copa e gjelbër dhe ngjyrë kafe duart e tij të fortë, të mësuar me armë, u shtrinë për ta shkundur pluhurin. Pastaj vuri në dukje kodrën, ku burrat u ndalën nga  tanket serbe duke përdorur edhe eksplozivë. Babai i tij ishte në qytet,  kroat me origjinë, nëna e tij, gjermane. Gruaja myslimane buzëqeshi dhe më ofroi  një gotë me ujë dhe shurup.

Burri i saj është tani një hero për këtë qytet, dhe ajo ishte krenar për të pritur në tryezën e tyre, dhe për të dëgjuar tregim epik në gjuhën angleze për popullin saj, duke futur miqtë dhe familjen e përfshirë, së bashku, për të mbrojtur lirinë.

Unë mendoj se do të ketë shpërthime.

Jo dy mijë, por dy milionë vullnetarë  do të duheshin për ta vendosur paqen në Bosnjë. Duhet organizuar si një ushtri me mbështetje logjistike: radio, konvoje e ushqime, çadra, fletushka për të shpërndarë nga toka apo nga ajri, folës dhe njerëz të armatosur me ide, fjalë, durim dhe kurajo…

Samiu është strehuar këtu, ndërkohë që ne flasim.

Ai është nga një fshat aty pranë. Vitin e kaluar çetnikët serbë e kanë  rrahur, e kanë torturuar mizorisht. Në shtëpi, nuk di çfarë të bëjë. Ndoshta ai kurrë nuk do ta  harrojë dhimbjen e të tjerëve. Ai nuk do të shqitet as nga ëndrrat e mia…

Në fund,  pasdite, në Qendrën e Paqes, në Sarajevë organizuar nga të mbijetuarit e nga  disa intelektualëve të këtij qyteti të lashtë në Evropë, kemi lidhur një marrëveshje paqeje.

Kërkojmë nga ata që punojnë nëpër gazeta që të kontaktojnë me sundimtarët e botës, që pa pagesë të hapin dy korridore: një me aeroplan dhe tjetër në një vijë tokësore, me qëllim që, të rrethuarit të mund të largohen dhe të shkojnë në botën e jashtme, për  dy vjet, me qëllim për të shpëtuar nga uria dhe për t’iu  bashkuar me anëtarët e familjeve të tyre. ( Helmetë-katërtit kanë  pak ushqim, vetëm sa për vete, njerëzit janë të varfër, shumë nga ta nuk do të mbijetojnë edhe një dimër tjetër në rrethim.)  

Pastaj, për një çast ndjeva gjitha pafuqinë sime:

-Çfarë mund të bëjmë ne? më pyet Gordana, nga Qendra për Paqe. Fytyrën ia përshkon një buzëqeshje e ndrojtur në ato  buzë trëndafili, në fytyrë të gjerë, tipike për origjinën sllave, me sytë shumë të qartë, transparentë, si uji akullnajë e shkrirë nga dielli i flokëve të saj të verdhë.

-Ju keni bërë mjaft duke ardhur këtu, kështu që ju mund të bëni edhe më shumë për ne, me qëllim  për të biseduar me njerëzit tuaj, me ata që i përfaqëson ju, dhe ju mund të strehoni refugjatët tanë në shtëpitë tuaja.

Është një paciente e bukur. Unë  përpiqem ta sqarohem përsëri. Dhe pyes për  marrëveshjen e paqes në Gjenevë, që parasheh ndarje të barabartë të territorit në tre shtete të vogla e të pavarura.

Gordana buzëqesh me trishtim dhe thotë: Ne këtu kemi jetuar së bashku për shekuj me radhë, ne kemi gjak të njëjtë, gjuhë të njëjtë. Ne kemi martesa të përziera mes njerëzve të të gjitha etnive dhe të gjitha feve.

Në Sarajevë ka: myslimanë, serbë, kroatë, jevgj, hebrenj … Unë jam pjesëtare e një familjeje ortodokse serbe, por burri im është mysliman. Ne duam të jetojmë së bashku. Ndarja e Bosnjës dhe Hercegovinës në tre shtete, do të hapë luftë për gjeneratat e ardhshme. Ata që kanë braktisur shtëpitë e tyre me forcë dhe tokat e tyre dhe që nuk lejohen për të jetuar në shtetin e tyre, meqë do t’ua kenë dhënë të tjerëve, si do të edukojnë fëmijët e tyre? Si mund t’ i zënë hapësirat e huaja dhe të shkelin mbi rrënjët e tyre…

Mbrëmja po i mbulonte me terr korridoret, stacionet e rrugët si labirinth, në këtë qytetet. Gorani është kryetar i bashkisë. Ai është shkrimtar dhe poet i Qendrës për Paqe. Ai mendon për të ardhmen, për njerëzit e lirë të Evropës, për botën. Unë në gjuhën angleze i shpjegoja se jam  vetëm një qytetar, një tekstilistm njeri i paqes, i një  qyteti dhjetë herë më të  vogël se Sarajeva.

Gorani më në fund m ‘u drejtua. Atëherë, fol  me industrialistët  në qytetin tuaj, në  vendin tuaj dhe kërkoni që ata të vijnë  këtu dhe të kontaktojnë  me ata të cilët do të jenë sipërmarrësit tanë, me qëllim  për të ndihmuar në rimëkëmbjen  tonë ekonomik, tani në luftë dhe me qëllim  për ta ndaluar luftës, duke përdorur imazhin dhe emrin e Sarajevës.

Drita shkëlqeu me shpejtësi dhe u ndamë me një shtrëngim duarsh. Më në fund Gorani, poeti, e puthi pak si turpshëm, Gordanën. Ishte një kontakt i shkurtër e modest mbi buzët e mbi faqet e saj, sigurisht nga shqetësimi reciprok.  Në errësirën e ballkonit  unë mendoj se tani ai e  puth atë përsëri dhe  nesër në diell, ka për t’ia shkundur fëmijët e saj, burrin e saj, një mysliman, evropian, një qytetar i botës, në paqe.

Në natën e errët në këto hapësira ndihem si në qytetin tim. “Ich bin ein Berliner” -Unë jam një Berlinas” kishte thënë Gjon Kenedi  në perëndim të Berlinit, para murit që e ndante popullin gjerman në dysh. Unë jam një qytetar i Sarajevës. Kemi halle të përbashkëta.

Nuk duhet lejuar që ky qytet të bëhet “Guernica” e luftës së ardhshme botërore: nuk duhet lejuar një katrahurë tjetër edhe më të madhe e më tragjike. Këtë duhet ndaluar me armë të paqes, po nëse nuk gjendet forcë, duhet provuar madje edhe me armë të Kombeve të Bashkuara, me ushtritë e botës të bashkuar, me qëllim për të mos lejuar të ndodh sikur ka ndodhur në Stalingrad në kohën e nazi-fashizmit.

Njerëz të botës, biznesmenë, pushtetarë, intelektualë, duhet të shkojnë e ta shohin Sarajevën. Nuk është kjo një çmenduri. Ata mund të arrijnë atje edhe nga ajri, me rojet të helmetave blu,  dhe duke marrë me veti një kartë shtypi dhe një xhaketë e papërshkueshme nga plumbat. Ata mund të vinë këtu edhe nga toka, siç kemi bërë ne, me kolonat e makinave private, me autobusë, kamionë, ndoshta edhe  duke sjellë kështu edhe më shumë ushqime dhe barna. Natyrisht, kjo që themi për Sarajevën, nënkupton edhe  Mostarin, myslimanët dhe kroatët, kjo vlen në çdo fshat të panjohur në këtë vend të mrekullueshëm, por edhe shumë të trishtuar. Çmenduria më e madhe është nëse nuk investojmë në shpresë!

Këtë shkrim e ka dërguar në adresë të Radios-Kosova e lirë, Alfredo Bider, vëllai i dëshmorit, Françesko, Bider, nga Biella afër qytetit Padova, në Itali. Françesko Bider  ka rënë heroikisht gjatë luftimeve të luftëtarëve të UÇK-së,  në Koshare, në maj të vitit 1999. Ai është shpallur dëshmor  nga SHP i UÇK-së.

Përktheu A.Q.