Ahmet Qeriqi: Disa Referenca dhe pjesë nga literatura për Luftën e Kosovës të 15 qershorit të vitit 1389

02/07/2018 Analiza, Tema Historike

Tema të tjera...

Duke qenë se edhe gati 20 vjet pas çlirimit të Kosovës dhe 10 vjet pas shpalljes së pavarësisë së saj, Serbia nuk po arrin të kuptojë se miti i ngritur në histori për Luftën e Kosovës, të 15 qershorit të vitit 1389, ka filluar të shpërbëhet dhe duke qenë se për çdo vit, Beogradi zyrtar por edhe Kisha serbe, mbajnë manifestimin e tyre të quajtur të Vidovdanit, të Sveta Vides, në Gazimestan afër Prishtinës, në kujtim për vrasjen e Mbretit Llazër dhe humbjen fatale të princërve serbë në atë luftë, po kështu quke qenë se një taraf i studiuesve që kanë kryer mësime me skripte të historisë dhe vënë në dilemë madje edhe vetë Betejën e Kosovës, keni radhitur në vazhdim një pjesë të literaturës historike dhe të burimeve të ndryshme për këtë betejë.

(Referenca për Luftën e Kosovës të publikuara nga dr. Muhamet Pirraku)

1.Poema “Iskender-name” e poetit Ahmedije nga Anatolia, më 13 mars 1390.

Bāzm u râzm” botim persisht nga Azis ibn Ardäshira Astrābādija,1398.
Menakib-name” nga Jahshi Fakihu, shkruar nga bashkëkohësi i ndodhjes. Fakih ishte i biri i Iljasit, imam i Bajazidit I dhe vdiq para vitit 1413.
4. Mulla Shukrullah: “Behxhet-ut Tevarih”, e përfunduar më 2 nëntor 1459.
Enveriu, në veprën “Düstür-name” të viti 1464.
Ahmed Ashik-pasha Zade, në veprën e njohur me emrin “Menakib“ ose “Tevarih-i al-i Osman”, të shkruar deri në vitin 1484.
7. Kitâb-i Cihan-nümâ” i Mehmet Neshriut, shkruar midis viteve 1484-1493.
“Kronika turke të Jeniçrit” Mihail Konstantin, shkruar në vitet 1491/92, për nevojat e mbretit të Hungarisë.
“Hesht behisht” e Idris Husam ed-din – Bitlis, e përfunduar në vitin 1505.
“Tevàrih-i âl-i Osman” shkruar nga Kemal Pashazade midis viteve 1502-1510.
11. Anonimi nga Edreneja midis viteve 1490-1512, përshtatës i historisë së Uruxhit, “Tevarih-i al-i osman”.
“Târih-i Niŝancî” e Ramazan zade Mehmet Çelebi – Nishanxhiut, e shkruar para vitit 1561 dhe vepra madhore
“Tac-ut-tevârih”, e Saaduddin Mehmet Hoxha Efendisë, e shkruar më 1575.
Ahmed Ferîdûn: “Mejmūah-i nunshâāt-i Salâtîn”, në të cilën janë botuar letrat e sulltanëve, përfshirë edhe “Fermanin e Bajazitit I”.
“Badā’i ‘ul-waqā’i” e autorit Hoxha Husejn dhe “Nuhbet-üt-tevarih ve ‘L-abar” e Mehmed bin Mehmed.
Mustafa Ahmed – Aliu, i cili shërbeu në Bosnjë, më 1577, kurse kronikën e rëndësishme: “Künh-ül-ahbâr” e shkroi midis viteve 1591-1599.
17. “Tāhih-i Sollakzâde”, shkruar para vitit 1657, e Mehmet Handamit – Solakzade.
Evlia Çelebi, në veprën madhore “Sijaset-name”.
Ahmet Dede Lutfullah-Mynexhimbashi, në veprën: “Müneccimbaşi Sahâif-ul-ahbar”, shkruar pas vitit 1672.
Informatën e parë për Luftën në Kosovë e la gjakoni Ignjatie, më 27 qershor 1389, përcjellës nëpër Lindje i mitropolitit rus, Pimen. Ai shkroi se në popull po flitet për vrasjen e Muratit I, por nuk e zuri ngoje vrasësin, as ditën e vrasjes.
Më 1 gusht 1389, Mbreti i Bosnjës, Tvrtko I, e informoi komunën e Trogirit dhe të Firencës se ushtria e tij e ka thye ushtrinë osmane të Muratit I. Nga përgjigjja e Firencës, më 20 tetor 1389, në Letrën e Mbretit Tvrtko I, shihet se firentinasit kishin siguruar edhe informata nga burime të tjera për Betejën e Kosovës.
Prifti Pahomije, afër Ravanicës, në Shumadi, shkroi: “…Në këtë vit knez Lazarin e vranë turqit dhe Muratin serbët njëfarë burri fisnik”, ndonëse kronikat osmane dhe evropiane deri në këtë kohë, për vrasës e konsideronin Milosh Nikollë Kopiliqin – krahinar vendës vasal dhe i njohur mirë nga afër i Muratit I.
Gjergj II Brankoviq në veprën “Cronica Serbica” (fundi i shek. XVII), botim i vitit 1704, anashkaloi rolin e Milosh Nikollë Kopiliqit në Tragjedinë e Kosovës të vitit 1389 dhe nuk dha shenja për ekzistimin e Kultit serb të Lazarit dhe të Mitit serb të Kosovës.
Filip Mezière, ushtarak dhe administrator në Qipro, e informonte Francën se ngjarja ku u vra Murati I me të birin – “së bashku me disa udhëheqës eminent turq” ndodhi “në pjesët e Shqipërisë”.
Letra e Dimitrije Kidonit drejtuar në burg mbretit Mihaili II Paleolog, në ditët e para pas “ndeshjes” së koalicionit të krishterë kundër ushtrisë osmane.
Kronikën e murgut të Saint Denisit, më 1395, e cila nuk e zuri n’goje emrin e vrasësit të Muratit I. Filip Mezière Ndodhjes në Kosovë iu kthye edhe njëherë, më 1396/7. Tashti informonte se janë vrarë 20 mijë trupa të Sulltanit dhe po aq të Lazarit.
Anonimi grek, botuar nga Zoras dhe Anonimi i Raguzës, më 1402, i cili ndiqte kujtesën boshnjake. Ky do të konstatojë se në Kosovë, në mesin e qershorit 1389, pranë Lazarit , të cilin e quante “mbret i Bosnjës”, ishin “boshnjakët”, Vuk Brankoviqi dhe Vojvoda Vllatko Vukoviq (i Kroacisë).
Kronika e Friulit në dhjetëvjetëshit e dytë të shekullit XV, foli për ngjarjet nga vrasja e Karlo Durrsakut, më 1385, deri në vitin 1409. Sipas tij, Murati pati më se 70 mijë viktima, kurse të krishterët më se 30 mijë.
29. Me ndikim në historiografinë evropiane do të bëhet vepra e Laonici Chalcondyle Atheniensis: “De origjine et rebus gestis Turcorum…”, e shkruar para vitit 1435 dhe e botuar më 1556. Ky e dinte se vrasësi ( i Sulltanit njihej) në variantet: Milo, Miloen dhe Michale.
Për Luftën në Kosovë, më 1389, shkroi edhe Armtari Jerga i Nirnbergut, i cili shërbeu në oborrin e Stefan Vukçiq para vitit 1466.
Kronika e Johan Mihail Dukës, e botuar italisht në fillim të shek. XVI.
Marin Barleti,
Marin Bici (1610).
Pjetër Mazreku (1623/24). Këta relatorë e afirmuan edhe kujtesën historike shqiptare të Kosovës për vrasjen e Muratit dhe të Milosh Kopiliqit.
Nga fillimi i shek. XVI për Ndodhjen në Kosovë, më 1389, la të dhëna edhe prifti ulqinak Martin Segoni në itinerarin: “De itineribus in Turciam Libellus” dedikuar nevojave të mbretin hungarez, më 1502, e cila më vonë i atribuohet udhëpërshkruesit Filice Petantio-s, më 1522.
“Historia e genealogia della casa Musachia” e Gjon Muzakës, e shkruar në vitin 1510.
Raguzani Ludovik Cerva Tubero në “Comentario de rebus quae temporibus eius…gestae funt”, e shkruar para vitit 1515, kurse e botuar më 1590 me titull: “…De Turcorum origjine…”.
Ngjarjes së vitit 1389 në Kosovë iu kushtua edhe Benedikt Kuripeshiq në “Itinerarium der Botschaftstreise…”, më 1530.
Më 1550 u botua në gjuhën gjermane kronika osmane e quajtur: “Girabi Tevarichi”.
Betejës në Kosovë, të vitit1389, do t’i përkushtohet edhe Francesco Sansouino në “Gl’ Annali overo le vitae de’principi et singnori della casa Othomana”, botuar më 1571.

Për Luftën e Kosovës ka shkruar edhe udhëpërshkruesi, Jean Palerne Forensien, i cili vizitoi viset e Dardanisë në vitet 90 të shek. XVI dhe regjistroi kujtesën historike shqiptare të ndritur për Skënderbeun dhe për Milo Komnenin (Milosh Nikollë Kopiliqin).
“Il regno de gli Slavi…”, e Mavro Orbinit, e botuar më 1601.
Vepra: Ristretto de gli anali di Rausa” Petro Lukarit, e botuar më 1604.
Richard Knolles në veprën: “Generall Historie of the Turkes…”e botuar më 1610 dhe 45. Joanne Cuspiniano: “De Turcorum origjine…” të botuar më 1673.

Referenca nga literatura e prezantuar në librin, “The Battle of Kosovo 1389”, shkruar nga studiuesja e mirënjohur, Anna Di Lellio

Akademia e Shkencave e Shqipërisë. Instituti i Historisë. 2000. Historia e Popullit Shqiptar. Ilirët, Mesjeta. Shqipëria Nën Perandorinë Osmane Gjatë Shek. XVI-Vitet 20 të Shek .XIX Botimet Toena.
Agaj, Ago. 2002. Miloshi, Heroi i Kosovës. Legjendë: Kronika dhe Përkthime Tiranë: Toena
Anzulovic, Branimir. 1999. Heavenly Serbia. From Myth to Genocide. New York University Press.
Arapi, Fatos.1986. Këngë të Moçme Shqiptare. Studime. Tiranë: Naim Frashëri
Avramov, David. 1966. Legenda o Çoveku bez Glave. Psikoanalitika Studija. Belgrade.
Banac, Ivo.1984. The National Question in Yugoslavia. Origins, History, Politics. Cornell University Press.
Batakoviç Dushan. 2008. Kosovo.Un Conflict Sans Fin? L’Age D’Homme.
Bislimi, Mehmet. 2004. Këtu i Thonë Drenicë. Tahir Meha. Monografi. Prishtinë.
Brogi-Bercoff, Giovanna. 1977-79. “Il Regno degli Slavi di Mauro
Orbini e la Storiografia Europea del Cinquecencto, “ Ricerche Slavistiche XXIV- XXVI: 119-56.
Cajkanoviç, Veselin. 1923. “ Motivi Prve Arnautske Pesme o Boju na Kosovu, “Arhiv za arbanashku starinu, jeziki i etnologju, Belgrade ( 1): 68-77.-.1972.
Prozë Popullore nga Drenica, I. Enti i Teksteve dhe Mjeteve Mësimore i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës.
Çirkoviç Sima. 1998. “ Addres on the Batlle of Kosovo. “ In Alek Vukadinoviç, ed., 11-16.-1985.
“ Mauro Orbini: His Life and Work.” In Mauro Orbini, Il Regna degli Slavi, 7-23.
Çitaku, Ibrahim. 2004. Drenica 1991-1999. Prishtinë
Dançetoviç, Vojislav (p. 192, line ) 1952. Kangë Popullore Shqiptare të Kosovë-Metohisë. Legjenda dhe Kangë Kreshnike. Bleni i I-rë. Mustafa Bakia.
Djordjeviç, Tihomir. 1934 a. “ Boj na Kosovu, “ Nash Narodni Zhivot X: 50-54.-. 1934b. “ Iz Arbanashkog Narodnog Predanja, “ Prilazi Prouçavanju Narodne Poezije I: 187-200.
Drançolli, Jahja. 2006. “ Në kërkim të Origjinës së Milosh Kopiliqit,” Zëri, 3 qershor.
Durhan, Edith [1909] 1987. High Albania. Beacon Press.
Hasluck, F.W. (edited by M. Hasluck). 1929. Christianity and Islam nder the Sultans. Clarendon Press.
Hasluck, Margaret. 1936. “ An Albanian Ballad on the Assassination in 1389 of Sultan Murad I on Kosoovo Plain, “ Occident and Orient, Gaster Anniversary Volume: 210-233.
Inalçik, Halil. 1962. “ The Rise of Ottoman Historiogaphy.” In Bernard Lewis and P.M. Holt eds., Historians of the Middle East. Oxford University Press. 152-167.
Instituti Albanologjik i Prishtinës. 2007. Këngë Popullore Historike I. Prishtinë.
Koliqi, Ernest. 1937. Epica Popolare Albanese. Padova Gruppo Universitario Fascista.
Krasniqi, Haxhi. 1968. “ Kanga e Luftës së Kosovës (më 1389). “ In Shkolla e Naltë Pedagogjike në Prizren. Përmbledhje Punimesh III. Republished in Instituti Albanologjik i Prishtinës, Këngë, No.1,27-48.-.1984.
“ The Battle of Kosovo in Albanian and Serbocroatian Oral Epic Songs.” In Arshi Pipa and Sami Repishti, eds., Studies on Kosova. East European Monographs. Columbia University Press, 65-83.
Malcolm, Noel. 1998. Kosovo. A Short History. New York University Press.
Nezir , Zymer Ujkan.2006. Studime për Folklorin I, Eposi i Kreshnikëve dhe Epika Historike. Prishtinë.
Nosi, Lef. 1918. “ Kanka e Luftës Qi u-Ba Në Fushë Të Kosovës Më 1389, ” Kopështi Letrar, (1) 2: 1; 3: 1; 4: 10.

Pirraku, Muhamet.2006.” Burimet për Betejën e Kosovës të Vitit 1389.” Simpozium Ndërkombëtar, Gjashtë Shekuj te Islamit ndër Shqiptarë, Prishtinë, 16-17 Shtator.
Pollo, Stafanaq, Aleks Buda, Kristo Frashëri, Selim Islami.1959. Historia e Shqipërisë. Vëllimi i Parë. Tiranë.
Pulaha, Selami. 1993. “On the Presence of Albanians in Kosova during the 14th-17th Centuries. “ In The Academy of Sciennces of the Republic of Albania. Intitute of History, The Truth on Kosova. Encyclopaedia Publishing House, 33-47.
Qeriqi, Ahmet. 2003. Milush Kopiliqi, Serb apo Shqiptar ? Prishtinë: Radio Kosova e Lirë.
Reinert, Stephen.1993. “From Nish to Kosovo Polje; Reflections on Murad I’s Final Years. “ In Elizabeth Zachariadou, ed., The Ottoman Emirate ( 1330-1389). Institute for Mediterranean Studies Crete University Press, 169-211.
Rizaj, Skender. 2006. Falsifikimet e Historiografisë Serbe. The Falsifications of Serbian Historiography. Prishtinë.
Schmaus. Alois.1938. “Kosovo u Narodnoj Pesmi Muslimana,” Prilozi Prouçavanju Narodne Poezije V (1): 102-121.
Shala, Demush. 1983. Letërsia Popullore. Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës.
Skendi, Stavro. ( 1954 ) 1969. Albanian and South Slavic Oral Epic Poetry. American Folklore Society.
Tahiri, Bedri. 2005. Azem Bejtë Galica. Prishtinë: Shkëndija
Vukadinoviç, Alek. Ed. 1989. Kosovo 1389-1989. Serbian Literary Quarterly ( 1-3 ) Special Edition on the occasion of 600 years since the battle of Kosovo. Belgrade.

III

Visaret e Kombit, I, Shkodër, 1937.

Selami Pulaha: Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV- (burime osmane), Tiranë, 1968.

Joseph von Hammer “Historia Turskog Osmanskog Cartsva” Zagreb 1979.

Gjurmime albanologjike, Prishtinë, 1. 1962.

Studime orientale, Prishtinë, 2002.

Vukanoviq Drenica, Druga Sveta Srpska Gora. Prishtinë, 1998.

Këngë popullore historike, Prishtinë 1973.

Muhamet Tërnava Popullsia e Kosovës në shekullin XIV-XVI. Prishtinë, 1995. Këngë legjendare për Milush Kopiliqin, kënduar në festivalin e Gjirokastrës 1988.

Prentash Nilaj: Këngë për Milush Kopiliqin.

Motrat Krasniqi, Këngë për Luftën e Kosovës së vitit 1389.

Islam Dobra: “Lufta e Drenicës 1941-1945” Prishtinë 1997.

Gligorije Elezoviq: “Kënga e Milosh Kopiliqit”, Arhiv sa arbanasku starinu, Beograd 1923,

Të dhëna të studiuesve të njohur serbë, në internet: Boj na Kosovu……

Portali, “Srpski Nacionalisti”.

Ahmet Qeriqi: Milush Kopiliqi, serb apo shqiptar Prishtinë 2003.

Ana di Lellio: The Battle of Kosovo 1389, Londër, 2009.

Ana di Lellio: Lufta e Kosovës e vitit 1389, epos shqiptar, 2010.

Ahmet Qeriqi: Gjurmime dhe studime, Prishtinë 2011.

Ibrahim Çitaku, monografia “Drenica”, botim i vitit 2004.

Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV- (burime osmane), Tiranë, 1968.