Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Ilir Yzeiri është një krijues i njohur dhe njohës mjaft i thellë i letërsisë shqipe, por edhe i realitetit shoqëror, në Shqipëri, por aspak në Kosovë e Maqedoni sikur pretendon herë pas herë. Ishte shkolluar dhe ishte bërë i njohur pikërisht në kohën e Enver Hoxhës, ashtu sikur të gjithë intelektualët, shkrimtarët dhe artistët e Shqipërisë së asaj kohe. Për nga prejardhja ideologjike, ashtu si të gjithë krijuesit në Shqipëri, me ndonjë përjashtim të rrallë, i përket kohës së socializmit, të cilën tani e quan soc-realizëm vulgar, me përpjekje për ta varrosur krejt krijimtarinë e së kaluarës dhe atë të veten, bashkë.
Ilir Yzeiri dhe shumë të tjerë, të cilët me vetë-dëshirë, në kushte dhe rrethana të reja shoqërore, u divorcuan nga realizmi socialist duhet t’ iu përkujtojmë se kjo metodë letrare, e aplikuar fillimisht në Bashkimin Sovjetik dhe në vendet socialiste kudo në botë, ka dhënë emra ndër më të njohurit të letërsisë botërore, por edhe të letërsisë shqiptare në përgjithësi. Nuk mund të mendohet literatura botërore pa veprat e Maksim Gorkit, Majakovskit, Shollohovit, Loenovit, Brehtit, e qindra të tjerëve ashtu sikur nuk mund të mohohen veprat më të arrira të shkrimtarëve shqiptarë të kohës së socializmit socialist si ato të Sterjo Spasses, Jakov Xoxës, Dritëro Agollit, Ismail Kadaresë, Shefqet Musarajt, Petro Markos, Fatmir Gjatës, Fatos Arapit dhe tërë një plejadë krijuesish të njëmendtë dhe të papërsëritshëm në letërsinë, kulturën dhe artet shqiptare. Mohimi i realizmit socialist, apo pretendimi për ta deformuar atë realitet historik, që solli vlera të shumta të afërta me shqiptarin e katandisur nëpër shekuj, nuk është as më shumë e as më pak sesa mohim i vetvetes, sikur bëjnë sot apologjetët e të ashtuquajturit anti-soc-realizëm, në këtë rast, ekzemplari, Ilir Yzeiri.
Në përpjekje për të hedhur baltë mbi të kaluarën, ai në shkrimin e tij “De Rada dhe hapësira pasive e identifikimit” (botuar në Gazeta shqip 8.6. 2014) thotë se gjatë diktaturës, historiografia dhe shkenca letrare e sociologjizmit i patën kushtuar një vëmendje të posaçme ( De Radës) dhe ai ishte pikë referimi e identifikimit shqiptar në kohën historike. Nga kjo pikëpamje, De Rada duket i vendosur në një artefakt të ngrirë dhe aty ai qëndron si në një reklamë të ditëve tona dhe për të cilin thuhen të gjitha lavdërimet e vlerësimet pozitive me tone të ngritura që, nga pikëpamja e hapësirës, siç mund të thoshte Fukoja, nuk paraqesin De Radën, por idetë tona për të, ndjenjat tona dhe dëshirat, ëndrrat dhe besimet…
Është për keqardhje, por është vështirë të besohet se krijuesi dhe analisti i njohur, Ilir Yzeiri u beson njëmend konstatimeve të veta. Të konstatosh se në rastin e De Radës, realizmi socialist qenka përpjekur për ta paraqitur, jo atë, ( de Radën) por idetë tona për të, ndjenjat dhe dëshirat tona për të, ëndrrat e besimet, kjo nuk qëndron në asnjë segment. De Rada, nuk ishte reklamë e realizmit socialit dhe krijimtaria e tij nuk kishte as ka diçka, nga shkolla e realizmit socialist. Ai ishte shkrimtar i njohur romantik, i cili i dha shumë letërsisë shqiptare, tutje larg, nga Kalabria, kur ajo kulturë apo letërsi në trojet tona kishte ngelur në belbëzimet turko arabe të disa dervishëve, që këndonin dhe tërë nge, thurnin bejte, ilahi, mevlude, ndërsa shkrimtarët katolikë të veriut përkthenin tekste nga gjuha latine e italiane. Ishte pikërisht De Rada, pastaj, Zef Sermebe, Gavril Dara dhe tërë një plejadë krijuesish arbëreshë, që u bënë zëdhënës të aspiratave çlirimtare të shqiptarëve në kohën e Rilindjes sonë Kombëtare, vendin meritor të cilëve ua dha pikërisht Shqipëria socialiste e cila ka ngritur dhe ka shkolluar edhe yzeirët e sotëm.
Kjo krijimtari ka qëndruar në vendin e nderit, në Shqipëri dhe është studiuar pikë për pikë, në kohën e realizmit socialist, edhe pse ajo nuk kishte fare përmbajtje socialiste, por pranohej, studiohej, mësohej si trashëgimi kombëtare, ashtu sikur ishte pranuar, mësuar e studiuar tërë trashëgimia e së kaluarës. Këtë e di fare mirë Yzeiri dhe krejt yzeirët e sotëm, por ja që e do koha një “gëzof” tjetër dhe këta tashmë e kanë shpalosur njërin nga 100 flamurët e të huajve.
Ilir Yzeiri konstaton:
Nisur nga thelbi i mendimit socialist se historia duhet përzgjedhur, se ajo duhet ridimensionuar sipas parimit klasor, De Rada, i ndodhur jashtë territorit fizik të Shqipërisë dhe autor i një vepre që ndërtonte një ngjarje të një kohe shumë të largët, ishte komod që, në artefaktin ku rrinte portreti i tij, të vendoseshin lloj-lloj tekstesh, të cilat, ashtu siç ndodh me reklamat, e ndriçojnë produktin nga të gjitha anët.
Në këtë aventurë, vepra e De Radës, gjatë diktaturës, shërbente si një motiv për të ndërtuar një tekst tjetër që e shpërbënte veprën e tij dhe e kthente atë në një lëndë për të ndërtuar tekstin e identifikimit nacional me hapësirën utopike të romantikës komuniste të glorifikimit të vlerave të së shkuarës…
Sa është i qëndrueshëm ky konstatim? Përse kishte nevojë “diktatura” të shërbehej me veprën e De Radës për të ndërtuar tekstin e identifikimit nacional me hapësirën utopike të romantikës komuniste të glorifikimit të vlerave të së shkuarës, kur dihet mirëfilli se glorifikimi i së kaluarës ishte njëra ndër shtyllat e letërsisë romantike, kudo në Evropë dhe në botë. Nuk kishte çka të glorifikonte më shumë socializmi, përveç glorifikimit që i kishte bërë De Rada kohës së Skënderbeut. Glorifikimi nuk ishte metodë e realizmit socialist, përkundrazi glorifikimi i miteve të kaluara ishte shënjestër, ku ka goditur pa mëshirë ky realizëm, që identifikohej me realitetin objektiv dhe me nevojën për krijimin e botës së re, me perspektive revolucionare, klasore.
Vepra e De Radës ka ndikuar shumë në emancipimin kombëtar të shqiptarëve, ka vënë themelet e identitetit rezistent, në kohën kur Perandoria Osmane po mbante nën okupim katër vilajetet e Shqipërisë, në kohën kur shqiptarët kishin nevojë shpirtërore të lidhnin fijet e shkëputura të së kaluarës, për të luftuar për liri e pavarësi.
De Rada dhe krejt shkrimtarët e Rilindjes janë nxjerrë në dritë në mënyrë masive sidomos në kohën e socializmit, kur popullata e dalë nga Lufta e Dytë Botërore me 90 për qind analfabetë, ishte shkolluar dhe emancipuar, duke zhdukur analfabetizmin dhe idiolatrinë kanunore e regresive të segmenteve të së kaluarës. Ky krijues i madh i romantizmit shqiptar, ka qenë dhe është i pranishëm në të gjitha tekstet shkollore, kudo ku ka shqiptarë dhe kudo ku mësohet e flitet shqip. Porosia e veprës së tij rron edhe sot, sepse krijimtaria e tij nuk ishte as social-realiste, as moderniste, as nihiliste e futuriste, por thjesht një krijimtari me përmbajtje kombëtare, të cilën nuk e censuroi realizmi socialist por e hodhi në harresë realizmi i verbër dhe i mjegulluar i kësaj demokracie eunuke dhe kaotike të Ilir Yzeirit dhe të tillëve si ai.
Gjithnjë duke u vënë forcërisht në mohimin e vlerave të së kaluarës, me faktin pse ato i paska pranuar si të tilla shkolla socialiste, dhe përpjekjeve për të demitizuar ato si “vlera” utopike, Yzeiri bën fjalë edhe për një si utopi. Dhe, “si kulm i kësaj utopie është një dëshirë e Dora D’Istrias, që i shkruan De Radës se ndoshta do të takohen një ditë, në Shkodër dhe të valëvisin flamurin e Skënderbeut në Kalanë e Rozafës”.
Pse ky studiues e quan utopi një dëshirë të tillë, një aspiratë të dy personaliteteve shqiptare, De Radës dhe Dora D’ Istrias për ta valëvitur në kalanë e Shkodrës Flamurin e Skënderbeut, përderisa ata dy, në mendjet dhe shpirtin e tyre projektonin çlirimin e Shqipërisë, çlirim, i cili edhe ndodhi me shumë sakrifica, jo si utopi por si realitet historik. Por natyrshëm lind pyetja çka ka të bëjë soc-realizmi vulgar, sipas Ilir Yzeirit, me idenë e çlirimit dhe bashkimit kombëtar? Pse qenka fajtor ky soc realizmi vulgar, që ka trajtuar shkencërisht dhe me një metodologji shumë të avancuar shkencore krejt të kaluarën, identitetin e mirëfilltë të shqiptarëve, kulturën, trashëgiminë pozitive, bashkëkohësinë dhe mbi të gjitha çlirimin e njeriut prej dogmave zakonore, prej prapambetjes shekullore dhe prej reaksionarizmit aziatik?
Yzeirit dhe yzeirëve nuk iu intereson kjo. Ata kanë rrojtur dhe kanë përfituar mirë në kohën e komunizmit, dhe tani, për të vazhduar të rrojnë dhe të majmen në kohën e kësaj demonkracie, janë të gatshëm të shajnë e të përdhosin të djeshmen, që vetë e kishin ndërtuar, e kishin glorifikuar, dhe tani janë të gatshëm te heqin dorë edhe nga vetvetja, nga fytyra e tyre, nga gjuha e kultura, vetëm që të iu shkojë kungulli mi ujë, ashtu sikur ka konstatuar, filozofi, Kristë Maloku duke folur për Lindorin shqiptar, që nuk njeh turp dhe nuk skuqet nga asgjë, mjafton të majmet dhe të rrojë në gjirizet që i sjellin fitime.
Është për t u habitur përse ky studiues, dhe të tillët si ky, me shkrimet e të cilët janë mbushur letrat shqipe, turret aq shumë në mohimin e identitetit kombëtar, në mohimin e trashëgimisë pozitive, në mohimin e vlerave më sublim të kombit, vetëm sepse mbi trashëgiminë qindra vjeçare, paska kaluar, në kohë dhe rrethana të caktuara edhe “soc-realizmi vulgar”, i cili paska prishur gjithçka, por ky “soji i mençur” i dalë nga po ajo pjellë, po nga ai “gjiriz”, tani ndihet i çliruar dhe i lirë për t’ia vënë kazmën së kaluarës, sepse paska qenë dhe paska mbetur utopike.
Duke vendosur pika barazimi mes së kaluarës serbe dhe asaj shqiptare, në Ballkan, Ilir Yzeiri i jep vetes liri të identifikojë pika barazimi mes asaj që ai e quan “sëmurje” serbe dhe ‘sëmundjes” shqiptare. Ai konstaton se “Mania për t’u projektuar në të shkuarën është një sëmundje fatale për Ballkanin në tërësi. Serbët nxjerrin Kishën dhe fenë, ne shqiptarët gjuhën dhe idhujt e nacionalizmit letrar. Mirëpo, në këtë mënyrë, ne kënaqim egon tonë të parealizuar dhe të paarrirë dhe i dëmtojmë kështu edhe më shumë gjigantët e letërsisë shqiptare, për të cilët nga një anë, themi se janë modernë dhe nga ana tjetër, i trajtojmë si modele të shtrembërimit tonë etnologjik.
“Shtrembërimi etnologjik” është pikërisht metoda e tanishme e këtij kritiku. Përpjekjet për ta barazuar ekspansionin sllav e serb duke u mbështetur në fe dhe në mitet e së kaluarës, me përpjekjet e shqiptarëve për ta ruajtur gjuhën dhe atë që ai e quan “nacionalizëm letrar”, jo vetëm që janë krejtësisht të paqëndrueshme, por janë krejtësisht të kundërta dhe krejtësisht jashtë standardeve të historisë, së kaluarës dhe të tanishmes. Duket se Yzeiri nuk i disponon as edhe njohuritë elementare të nacionalizmit kulturor e letrar serbe, andaj edhe bën krahasime të tilla, pa asnjë bazë, krahasime krejtësisht të paqëndrueshme.
Barazimi mes nacionalizmit letrar të shqiptarëve me Kishën serbe, e cila ka bekuar dhe bekon krimin, sidomos kundër shqiptarëve, por edhe kundër boshnjakëve dhe kroatëve, është një “nonsens sui generis”, që nuk meriton ndonjë koment, sepse është një verbëri e llojit të vet, është një mungesë totale e njohjes së rrethanave, të cilat, Ilir Yzeiri, i ka nxjerrë vetë në sipërfaqe në shkrimin e tij, titulluar: “De Rada dhe hapësira pasive e identifikimit” (botuar në Gazeta shqip, 8.6. 2014).
