Ahmet Qeriqi: Fragment nga romani në dorëshkrim, “Kthimi”

11/11/2023 Kultura

Tema të tjera...

Tri javë pas lirimit nga burgu, në kohën kur ishte çliruar paksa nga bezdia e ditëve të para të kthimit, dhe kur të njohurit e miqtë, që vinin për ta parë ishin rralluar, qe bërë gati të shkonte për vizitë, në Malmir. Atje kishte tezën, xhaxhanë dhe kushërinjtë. Mendonte të rrinte disa ditë në fshat, me qëllim që të çmallej edhe me të afërmit. Rrugën, 13 kilometra të gjatë mendonte ta bënte këmbë, me qëllim që të lidhte fillin e kujtimeve me atë rrugë, nëpër të cilën kishte ecur mijëra herë këmbë, qysh nga mosha e fëmijërisë. Megjithatë kishte ndërruar mendje, meqë ishte ditë dimri dhe bënte ftohtë, kishte vendosur të udhëtonte me autobus. Kishte kohë, kur do të rrugëtonte këmbë. Prej shtëpisë e deri te stacioni nuk kishte më shumë se 300 metra. Gjatë rrugës takonte edhe të njohur, të cilët bëheshin sikur nuk e shihnin. Vetëm tek-tuk ndonjëri e përshëndeste, por nga larg dhe disi shpërfillshëm. Kishte ndaluar te Stacioni, ku duhej të priste derisa të vinte autobusi.

Në anën përballë stacionit, kishte vërejtur, Has Milicin dhe tre policë të tjerë, të cilët e kishin parë dhe po e përcillnin tinëzisht. Pas pak çastesh kishte parë dy arsimtarë, me të cilët dikur kishte punuar në Fortesë, por asnjëri nuk i kishte folur. Eknati, po ashtu shtirej, sikur nuk po shfaqte interesim për të biseduar me njerëz. Në vendin ku po priste autobusin vëren edhe disa bashkëfshatarë, të cilët i njihte dhe e njihnin, por me asnjërin nuk ishte përshëndetur. Nga qëndrimi i tyre ai kuptonte gjithçka. Mbase frikësohen nga policët, mendonte me të drejtë, meqë katër policët, flisnin me zë, qeshnin bisedonin shkujdesur, sikur të ishin dehur, por herë pas herë kthenin kokën, duke përcjellë çdo lëvizje të Eknatit.

Në kohën kur autobusi që vinte nga Fortesa kishte arritur dhe po bëhej gati për të ndaluar, dy nga policët me shpejtësi afrohen te Eknati, i cili ndodhej në vendin e caktuar, duke pritur të hipte në autobus.

– Hej ti!- i drejtohet njëri prej tyre.

Eknati kishte stepur në vend, ndërsa disa nga udhëtarët, po zbrisnin nga autobusi dhe shikonin me habi se ç’ po ndodhte.

– Kush je ti, na jep letërnjoftimin?

– Nuk kam letërnjoftim, ia kthen Eknati. Sapo jam kthyer nga burgu. Jam lajmëruar në organet e SPB-së.

– Nëse nuk ke letërnjoftim, duhet të vish me ne në stacion, thotë polici tjetër, në gjuhën serbe.

– Më duhet të shkoj në fshat, arsyetohet Eknati.

– Askund nuk po shkon, marsh përpara, nëse nuk do, t’i lidhim duart dhe do të tërheqim zvarrë.

Eknati ishte turbulluar. Ditën e parë të daljes, në qytezë kishte rënë në kurthin e milicëve, dy prej të cilëve e kishin futur në mes dhe po ecnin në drejtim të stacionit. Njerëzia e shikonin. Atij i dukej vetja krejt i pavlerë, si një hajn i kapur në flagrancë. Megjithatë ndihej pak i lehtësuar, meqë nuk ia kishin lidhur duart. Në çast filloi të mendonte si do t’ia bënte sikur rastësisht ta shihte ndonjëra nga bijat e tij, nxënëse, të cilat mund të ktheheshin nga shkolla, ku ato mësonin. Shkolla që ishte afër Stacionit të Milicisë.

Edhe pse kishte kryer burgun, dhe do të duhej të paktën të kishte liri për të lëvizur, kjo nuk po ndodhte. Nuk e kishte menduar mirë çështjen e letërnjoftimit, me të cilin doemos duhej të pajisej. Mungesa e letërnjoftimit ishte një pretekst nga organet represive të regjimit për ta arrestuar çdo njeri, por edhe për ta dënuar 15 ditë, apo një muaj burg.

Policët që e kishin shoqëruar i kishin thënë të qëndronte te dera e Stacionit të Policisë derisa ta thërrisnin. Eknati e dinte se do ta linin një kohë aty për të pritur me qëllim, në mënyrë që të ekspozohej dhe ta shihnin sa më shumë të njohur, të cilët do ta përflisnin rastin.

Pas afër një orë qëndrimi, njëri nga policët iu kishte drejtuar në gjuhën serbe.

-“Ajde, napred!”, e kishte urdhëruar duke e rrëmbyer për krahu, edhe pse ecte pa ndonjë hezitim.

Pas pak ndodhet ballë për ballë me Jozhën. Ishte pikërisht polici, i cili së bashku me Has Milicin e kishin torturuar mizorisht, më 3 maj të vitit 1976. Asokohe, Eknati duke qenë se kishte fshehur literaturë të ndaluar në veturë, nuk ishte ndaluar në shenjën e policit, por kishte ikur. Ishte kapur tri orë më vonë, pasi i kishte fshehur librat, të cilat ditë më parë i kishte marrë në Ambasadën e Shqipërisë, në Sofje, ku kishte qëndruar për pak kohë së bashku me Rem Bajrën dhe Syt Selamin.

-“Otkud ti ovde, bre”, iu drejtua me cinizëm polici, i cili tashmë dukej se ishte epror.

Eknati nuk kishte folur por e shikonte heshtas milicin duke sjellë në kujtesë sesi e kishte torturuar 12 vjet më parë. Në kokë bluante lloj-lloj mendimesh.

Polici, një serb vendor, i njohur për arrogancë dhe sjellje të banditit tipik të racës së tij, me siguri se do ta provokonte, me qëllim për ta shtruar në dajak.

Ndërkohë hapet dera dhe pa trokitur fare, hyn në zyre edhe Has Milici.

– “Ovde pa ovde, jebi ga…”! –thotë duke qeshur me hipokrizi në një serbishte me tingull të vrazhdë. Ishte polici, të cilin Eknati e urrente me tërë qenien. Duke e parë ashtu të shpërfytyruar, tërë rrudha, me një pamje që ngjante më shumë në një majmun sesa njeri, po mendonte se deri në ç’ nivel kishte degraduar ajo qenie e mjerë e sojit të bastardëve, shërbëtorëve dhe lapangjozëve. Dhe, ishin mijëra të tjerë, që i kishin shërbyer dhe i shërbenin regjimit, po ashtu, qenqe…

Edhe pse kishte kryer dënimin dhe ishte liruar nga burgu, Eknat Malmiri sërish do të ndeshej me këtë soj të urryer hyzmeqarësh, që aq verbërisht dhe qenërisht i shërbenin regjimit pushtues.

Jozha dhe Has Milici ia kishin bërë të ditur Eknatit se në mungesë të letërnjoftimit mund ta dërgonin te gjykatësi për kundërvajtje dhe mund ta dënonin një muaj burg, por kësaj radhe këtë veprim nuk do ta bënin, me kushte që pa vonuar të rregullonte dokumentet dhe të nxirrte letërnjoftimin. I kishin bërë me dije se dinin për të gjitha lëvizjet e tij dhe të gjithë atyre të cilët e vizitonin, ditën edhe natën. Pasi kishin treguar se ishin të fortë dhe përcillnin gjithçka, ashtu të krekosur në qeniet e tyre të mjera, i kishin bërë me sy të largohej. Ai nuk kishte folur fare, por ishte larguar.

Qe nisur në drejtim të shtëpisë.

Ishte në dilemë të kthente në shtëpi, apo të priste autobusin e mbrëmjes dhe të mos kthente rrugë.

Të kthehej, do të thoshte se ndërhyrja e milicëve ia kishte ndërruar drejtimin. Për një çast i sëmboi një ndjenjë malli për shtëpinë ku kishte lindur, po ashtu dhe për njerëzit. Vendosi që me autobusin e mbrëmjes të shkonte në Malmir.

Nuk priti shumë në stacion.

Në autobusin e mbrëmjes nuk i foli asnjeri, edhe pse disa të moshuar nga Malmiri e njihnin dhe i njihte. Kishte madje në mesin e tyre edhe nga ata që kishin shkuar për ta parë me rastin e lirimit nga burgu. “Frikësohen”, thoshte me vet. Frikësohen nga vetvetja. Kjo, sipas Eknatit do të thoshte se shumica prej tyre denonconte, ose denonconin njëri-tjetrin, andaj nuk merrnin guxim, as për një përshëndetje sa për sy e faqe.

Sa tmerr, sa ligësi e poshtërsi…

Pas pak kohe vërejti në autobus edhe një bashkëmoshatar, mësues, një fqinj jo i largët, shikoi disi turbull, por nuk e përshëndeti.

Pas një gjysmë ore rrugë nëpër gropa dhe hendeqe, autobusi i mbrëmjes kishte ndaluar te dyert e Raf Manës, në Malmir.

Asgjë nuk kishte ndryshuar.

Po ato dyer të mëdha të oborrit të shtëpisë, me dërrasa bungu, të shpuara e të bëra shoshë nga plumbat e serbit, qysh në vitin 1922.

Një grumbull bashkëfshatarësh po priste, meqë autobusi, sapo të shkarkohej te Mullini i Katunit, pa vonuar do të kthehej për në Qytezë. Vetëm njëri nga grumbulli i bashkëfshatarëve, i cili rrinte si anash përshëndeti me kokë. Një kushëri i largët, mësues, e shikoi vëngër dhe nuk i foli. Të gjithë dukshin sikur të zënë në befasi. Nuk ishte e rrugës, që ai t’ i përshëndeste, meqë po kthehej nga burgu dhe nuk ishte parë me as kë gjatë shtatë viteve.

Ishte turbulluar nga mospërfillja e njerëzve të gjakut, në mesin e tyre kishte edhe mësues e arsimtarë.

U nis rrugës për në shtëpinë e moçme.

Ende pa kaluar dhjetë metra pa kushëririn, Rrustë Beqa. Ai i foli nga larg, mbase me qëllim për ta dëgjuar ata, që nuk i kishin folur, apo thjesht nga gëzimi që po e shihte.

“Mirë se erdhe, e Zotit shyqyr që je kthye gjallë, shëndosh e mirë”, i thotë duke e përqafuar.

Eknatin po e tradhtonin lotët. Tërë mllefi dhe zemërimi që iu kishte grumbulluar nga shpërfillja e njerëzve të gjakut, dhe nga sjellja cinike e policëve të Qytezës, në çast sikur kishte tretur. Si është njeriu, po mendonte. Mjafton një fjalë e ëmbël, e cila bën të harrosh të gjitha hidhërimet e ditës.

Dukej se secilës ditë i mjaftonte pikëllimi i vet.

Mirëpritja fisnike dhe e ngrohtë e xha Rrustës, kishte vendosur baraspeshën shpirtërore momentale. Zemra ishte lehtësuar. Eknati, duke ecur në drejtim të shtëpisë kishte larguar një gur të fortë nga zemra. Doemos se kishte edhe të tjerë si xha Rrusta, të cilët me gjithë zemër i gëzoheshin kthimit të Eknat Malmirit nga burgu. Po mendonte se çfarë iu kishte bërë atyre të tjerëve, të cilët kishin kursyer madje edhe një përshëndetje të thjeshtë, qoftë edhe nga larg?

Asnjë të keqe nuk u kishte bërë.

Asnjëri nuk kishte pësuar për shkak të farefisnisë me Eknatin, por ishte diçka tjetër që po ndodhte. Ishte një diçka e shëmtuar, e cila ishte mbjellë nga njerëzit e pushtetit gjatë shumë vitesh. Shumë larg kishte vajtur diferencimi, izolimi dhe domonizimi i njëri-tjetrit. Partia Komuniste Jugosllave dhe Fronti i Lidhjes Socialiste në dukje kishte arritur rezultate, por këta njerëz, që tradhtonin të afërmit e tyre, për interesa të partisë, a thua një ditë nuk do ta tradhtonin edhe partinë dhe njëri-tjetrin për do interesa të tjera?

Kjo mbetej për t u parë…

Terri kishte filluar ta kaplonte vendin nën qiellin e zymtë të asaj nate të dhjetorit, në Drenicën jugore, në kohën kur Eknat Malmiri preku me dorë dorezën e metaltë të deriçkës së oborrit, të cilën nuk e kishte hapur qysh nga vjeshta e vitit 1981. Murrku, qeni që e kishte shoqëruar gjatë kohës së arratisë, mbase e kishte njohur nga larg. Kishte lehur me zë të çjerrë disa herë nën hambar, por nuk po dilte dot nga strofulli. Deshi të shkonte te Hambari, që dikur moti e kishte rregulluar baba Zani, për ta parë qenin që po lëngonte, por ndërkohë vërejti tezen, e cila tërë shend e gëzim po e priste te dera e shtëpisë. Pas saj doli xhaxhai, dhe të tjerët…..

Shtëpia, ku kishte kaluar fëmijërinë i dukej shumë e ngrohtë, e dashur dhe çuditërisht e afërt. Këtë shtëpi prej guri e tullave të pjekura mirë e kishte ndërtuar babai i tij, Zani. Ai i kishte rregulluar edhe dyert me dru arre, pastaj dritaret, dyshemenë dhe të gjitha orenditë që ndodheshin brenda. Ishte komplet vepër e kohës së rinisë së babait të tij, kur edhe kishte zotëruar shkëlqyeshëm zejen e ndërtimtarit, e më vonë edhe të zdrukthëtarit.

Asgjë nuk kishte ndërruar gjatë atyre viteve.

Trarët e bungut të shtëpisë ishin nxirë. Ashtu sikur edhe shumë vite më parë dukeshin sterrë. Shiltet dhe postajat, ishin po ato të dikurshmet, por të pastra e të mbajtuar mirë. Nën dritën e zbehtë të llampës së vajgurit, në murin përballë, në një kornizë të vogël hetoi një foto të gjyshes, Emë, e cila kishte vdekur tetë muaj më parë. U afrua dhe në çast iu duke se po ia dëgjonte zërin. Aq shumë e kishte dashur dhe e kishte mirëkuptuar. Për herë të fundit e kishte parë në kohën kur Eknati ndodhej në burgun e Gjurakut. E kishte shtrënguar fortë nipin, që po ia mbanin në zandan shkiet dhe kishte qarë me dënesje. Sikur kishte parandier se nuk do të shiheshin për së gjalli… Dhe nuk ishin parë më. Gjyshja kishte vdekur. E kishte djegur malli edhe për nipin, por edhe kujtimi i paharruar për babanë, të cilin serbët ia kishin pushkatuar, në vitin 1912.

– Për çdo ditë të përmendte, i thotë xhaxhai, i cili po ashtu ishte ngrehur në këmbë dhe po e shoqëronte Eknatin, që shikonte tërë vëmendje foton e gjyshes.

– Aq shumë të ka dashur. Qante me lot dhe e kishte parandier se nuk do të shihte për së gjalli, – ndërhyn në bisedë, teze Aja. Ajo ishte gëzuar tejmase për Eknatin, të cilin e donte si djalë të vetin.

– Kemi edhe një foto tjetër, më të madhe, thotë bija e xhaxhait, Kija, 14-vjeçare, e cila po ashtu shikonte foton e gjyshes.

– Po fotoja e gjyshit ku është? – pyet Eknati.

– Në odë, aty ku e ke lënë para shtatë vitesh, përgjigjet xhaxhai. Në daç po shkojmë atje, por bën ftoftë. Më mirë ta ndezin stufën pastaj shkojmë se vinë edhe kushërinjtë për të ndenjur.

Natën e gjatë e dimrit, disa ditë para vitit të ri 1988 e kishte kaluar në odë, duke u çmallur me të afërmit, duke pirë qaj rusi dhe duke ngrënë molla të dimrit. Gjatë bisedës së gjatë me ta, kishte mësuar për hallet dhe brengat, për jetën e rëndë të tyre, papunësinë, dhunën që ushtronte pushteti sidomos kundër disa familjeve. Gjatë atyre viteve kishte vdekur edhe xha Muha, teze Begeja, e cila kishte jetuar 100 vjet, pastaj, xha Beqa, xha Xhemshiri dhe disa nga miqtë dhe kushërinjtë e largët. Ishin sjellë në kujtesë sa e sa kujtime. Dikur vonë pas mesnatës, kushërinjtë ishin larguar…

Teze Aja me bijën e saj i kishin përgatitur Eknatit vendin për të fjetur në odë dhe së bashku me xhaxhanë ishin larguar duke i dëshiruar natën e mirë.

Asgjë nuk kishte ndryshuar në odë dhe kjo e gëzonte pamasë. Në murin përballë ishte po ajo ora e vjetër kineze, të cilën e kishte sjellë gjyshi në kohën kur ishte kthyer nga haxhillëku. Anash komodina me dru arre, të cilin e kishte punuar babai i tij, Zani, 30 vjet më parë. Në sirtarë ndodheshin shënimet dhe librat e gjyshit në gjuhën turke, arabe dhe persiane, por edhe vepra shqip me algabet arab. Në mure vareshin disa jana të vegjël të punuar me dorë dhe të tjerë të blerë, të zbukuruara me lule dhe me arabeska. Ishin edhe tri korniza me pamje nga Qabeja, të cilat i kishte sjellë gjyshi, në kohën kur qe kthyer nga Mekja. Në murin përballë, baba Zani kishte vendosur një kornizë druri, ku Eknati kishte skicuar drurin gjenealogjik të familjes së gjerë.

Oda tashmë i ngjallte kujtime të shumta dhe të llojllojshme. Kishte rënë për të fjetur, po në atë kënd ku kishte fjetur gjyshi, po në atë kënd ku Eknati kishte qëndruar herë-herë gjatë kohës së arratisë.

Kishin kaluar shtatë vite dhe asgjë nuk kishte ndryshuar, për veç se të gjithë të njohurit i dukeshin më të moshuar dhe disa nga fëmijët e fqinjëve nuk i njihte. Planifikonte, që të nesërmen në mbrëmje, pasi të ndërpriteshin lëvizjet e njerëzve, së bashku me xhaxhanë të groponin vendin ‘te kroi’ ku shtatë vjet më parë, në një enë të plastikës kishte fshehur dhe futur në tokë librat e ndaluar si dhe shënimet që kishte mbajtur gjatë kohës së arratisë. Frikësohej se mos i kishte prishur lagështira.

Disa ditë më parë, në podrumin e punëtorisë, në Qytezë, kishte larguar dy gurët dhe kishte nxjerrë arkën e plastikës ku shumë vjet më parë kishte lënë disa libra e shënime, të shkruara me dorë. Gjatë kohës së arratisë, Eknati nuk kishte përdorur makinën e shkrimit nga frika se mund të identifikohej vend-qëndrimi i fshehtë. Shënimet kishin pësuar në tërësi. Ishin katranosur edhe disa nga librat dhe faqet ishin ngjitur njëra me tjetrën dhe nuk shqitshin dot…