Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Në mesin e personaliteteve meritore shqiptare, të shquara për kontributin që kanë dhënë në çlirimin e trojeve të Shqipërisë nga pushtimi turk por edhe ruajtjen e territoreve shqiptare, të cilat Evropa dhe Rusia ua kishin dhënë shteteve grabitqare fqinje: Greqisë, Bullgarisë, Serbisë dhe Malit të Zi, janë të mirënjohur: Çerçiz Topulli, Bajo Topulli, Mahal Grameno, Muço Qulli, Hajredin Temenishti Zeman Mashkullori e shumë të tjerë.
Çerçiz Topulli lindi në Gjirokastër në vitin 1880 dhe ra dëshmorë më 15 korrik të vitit 1915. Ishte një i ri i arsimuar me arsim kombëtar, atdhetar e veprimtar i shquar i Rilindjes, udhëheqës i luftës së armatosur të çetave kundër sunduesve osmanë për çlirimin kombëtar të vendit, hero i popullit. Në prill të 1907 komandoi çetën e armatosur që vepronte në Shqipërinë e Jugut, e sidomos në krahinat e Gjirokastrës dhe të Korçës. Me vendim të Komitetit të Gjirokastrës, anëtarë të çetës së tij vranë në fillim të marsit 1908 në Gjirokastër komandantin turk të xhandarmërisë. Drejtoi Luftën e Mashkullorës më 18 mars 1908. Në thirrjen “Nga malet e Shqipërisë” drejtuar bashkatdhetarëve të tij dhe botuar në janar 1907 në gazetën “Shpresa e Shqipërisë” Çerçiz Topulli pasi dënonte grabitjet e administratës osmane kërkonte që Shqipëria të shkëputej nga Perandoria Osmane dhe të bëhej e lirë dhe e pavarur. Ai shprehte bindjen se e vetmja rrugë për çlirimin e Shqipërisë ishte ajo e kryengritjes së përgjithshme të armatosur, dhe ftonte gjithë shqiptarët të ngriheshin me armë në dorë në luftën për lirinë e Shqipërisë.
Mjedisi familjar në të cilin u rrit e sidomos vëllai më i madh Bajo Topulli, ndikuan në formimin e tij si atdhetar i vendosur. Mori pjesë në veprimtarinë e Komitetit të Fshehtë «Për lirinë e Shqipërisë» në Gjirokastër.
Çerçizi me të vëllanë Bajon e Zeman Mashkullorin, në prill të 1907 komandoi çetën e armatosur që vepronte në Shqipërinë e Jugut, e sidomos në krahinat e Gjirokastrës dhe të Korçës. Me vendim të Komitetit të Gjirokastrës, anëtarë të çetës së tij vranë në fillim të marsit 1908 në Gjirokastër komandantin turk të xhandarmërisë. Drejtoi Luftën e Mashkullorës më 18 mars 1908.
Në thirrjen “Nga malet e Shqipërisë” drejtuar bashkatdhetarëve të tij dhe botuar në janar 1907 në gazetën “Shpresa e Shqipërisë” Çerçiz Topulli pasi dënonte grabitjet e administratës osmane kërkonte që Shqipëria të shkëputej nga Perandoria Osmane dhe të bëhej e lirë dhe e pavarur. Ai shprehte bindjen se e vetmja rrugë për çlirimin e Shqipërisë ishte ajo e kryengritjes së përgjithshme të armatosur, dhe ftonte gjithë shqiptarët të ngriheshin me armë në dorë në luftën për lirinë e Shqipërisë.
Pas fitores së revolucionit xhonturk të 1908, Çerçiz Topulli punoi për formimin e klubeve shqiptare dhe për çeljen e shkollave shqipe në viset e ndryshme të vendit. Në shoqëritë dhe klubet patriotike mbrojti interesat e kombit dhe të vegjëlisë. Pas Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912 u vu në shërbim të qeverisë së I. Qemalit dhe luftoi për mbrojtjen e tërësisë territoriale të atdheut, në disa kryengritje të armatosura, për sprapsjen e grekëve nga tokat e pushtuara në jug (pas konferencës së Londrës), por edhe kundër rebelimit të Haxhi Qamilit në Shqipërinë e Mesme. Në shtator të vitit 1914 Çerçiz Topullin e Muço Qullin i gjejmë në Shkodër, ku mendohet të kenë shkuar për t’ju bashkuar mbrojtjes së trojeve nga pushtimi serbo-malazez. Arrestohen për të parën herë në 28 qershor dhe lirohen shumë shpejt. Por arrestohen sërish në 7 korrik 1915 në Fushën e Shtoit (Shkodër) nga një togë malazeze rrugës për në Çetinë. Për 20 vjet eshtrat e dy heronjve mbetën pa varr, në Shtoj të Shkodrës, deri sa u zbuluan në vitin 1936 nga Javer Hrushidi, mik fëmijërie me Çerçizin dhe prefekt i Shkodrës aso kohe. Ishte pikërisht ai që identifikoi dhe eshtrat e Çerçizit nga një dhemb floriri, që e kishin të dy të njëjtë. Në zhvarrimin e eshtrave të tyre mori pjesë edhe Enver Hoxha, i cili mbajti edhe një fjalë lamtumire në emër të Gjirokastritëve.
II
Në fillim të muajit mars të vitit 1973, në kuadrin e veprimeve që do të zhvilloheshin në përkujtimin e 65 vjetorit të luftës që Kapedan Çerçiz Topulli zhvilloi kundër pushtuesve osmanë më 19 mars 1908 në brigjet e fshatit Mashkullorë të Gjirokastrës që ka hyrë në historiografinë shqiptare me emrin “Lufta e Mashkullorës”, m’u caktua nga redaksia e informacionit të TV Shqiptar, të përgatisja një telekronikë të zgjeruar të vendeve ku strehohej kjo çetë trime e Rilindjes Kombëtare! Zgjodha për këtë fshatin Prongji, vendlindjen e njërit prej luftëtarëve të kësaj çete, atentatorin e vrasjes së Bimbashit (majorit turk) të Gjirokastrës Barjam Ligu (Prongjia), që së bashku me labin tjetër, trimin nga Lekdushi, Hito Habilin (Hito Labin), e shtrinë këtë kriminel pushtues në kalldrëmet e qytetit të gurtë tek furra e lagjes “Meçite” duke ndezur kështu shkëndijën e parë të betejës legjendare të Mashkullorës. Në afërsi të fshatit Prongji si kurorë e bukur dhe e plotë gjelbërimi e pyje me drurë shekullorë ngrihet krenar e hijerëndë Mali i Bajramos e në afërsi , poshtë këmbëve të tij shtrihet një shkëmb I madh e I thepisur, Shkëmbi i Mjaltit. Banorët e Prongjisë thonë se këtë emër ky shkëmb e ka marrë nga prania e një numri të madh bletësh që shtegëtojnë atje nga vende të ndryshme duke krijuar një koshere dhe prodhojnë një sasi të konsiderueshme mjalti shekullor. Në një prej të çarave të këtij shkëmbi tepër interesant, për konfiguracionin e tij që me zor e shkel edhe këmba e dhisë, ndodhet një guvë e mbrojtur mirë nga erërat. Atë guvë prongjiotët e kanë pagëzuar me emrin “Shpella e Çerçizit’ për arsye se ajo ishte një strehë e sigurt, ku kapedan Çerçiz Topulli me çetën e tij fshihej me ditë e me javë të tëra atje për të mos e diktuar okupatori turk, I mbrojtur edhe nga patriotët Prongjiotë. Këtë fakt tepër interesant që u bë edhe prologu I kronikës që përmenda më lart e mësova sapo shkova në Prongji nga patrioti prongjiot një plak I mençur, e dinamik I atyre viteve që I kishte kaluar të 82 vitet e jetës së tij, Majko Lluri. Xha Majkoja njihej në fshat si njohës I mirë I Historisë. Ai e kishte ndjekur nga afër Çerçizin e Mihal Gramenon, e bëri të njohur me ta bashkëfshatari I tij, Barjam Ligu.
“-Më mori një ditë Barjami-më thotë xha Majkoja”,- dhe më porositi:-Nesër do të vish me mua në një vend këtu afër. Mos të të shkajë goja e I thua njeriut, as njerëzve të shtëpisë për ç’ka të them unë se na përvëlove fshatin. More vesh, kemi të dy një detyrë?!”
Të nesërmen në të errur na shpjegoi, u takuam në vendin ku më caktoi Barjami. Kisha emocione të mëdha. Unë djalë fare i ri, Çerçizi një kolos. Më venin e më vinin në kokë lloj-lloj mendimesh se si do t’i përshëndesja, si do më presin shokët dhe Çerçizi, ç’fizionomi kanë, si I kanë shtatet si janë veshur e ç’t’iu them more djem! Barjami ishte ngarkuar nga pleqësia në fshat të çonte ushqime dhe veshje për çetën. Sa e pa Çerçizi që kishte dalë tek shkëmbi e shikonte me dylbi, I ngriti dorën. Rruga nga vente dhe ikte Barjami ishte e caktuar. Çdo devijim I rrugës krijonte shqetësim për çetën.
“-Sikur të gjitha mendimet që kisha-thotë Xha Majkua-u përmbysën. Kollozi kapedan Çerçiz Topulli, na priti me përzemërsi dhe me dashuri. Që atë ditë edhe unë ndihmoja në grumbullimin dhe furnizimin me ushqime nga familjet prongjiote. Barjami u bë luftëtar trim I çetës, unë nuk pata fat, se kisha probleme familjare, përfundoi xha Majkoja bisedën me ne. Takimin e dytë me kujtime nga ata që e kishin njohur Çerçizin, I kam pasur me patriotin Shahe Haska nga Mashkullora, vëllain e njërit prej luftëtarëve të çetës së kapedan Çerçiz Topullit Zeman Mashkullora(Haska). Ai na tregoi për strehimin e çetës në shtëpinë e tij pas atentatit të vrasjes së Bimbashit turk në Gjirokastër.
-Çerçizi ishte ivendosur të luftonte për mëmëdhenë,-thotë xhahahja, Kur turqit rrethuan Mashkullorën, ai me çetën e tij me gjakftohtësi gjeti rrugën e përroit, e zuri si sorkadh pozicionin. Por betejës së famshme të Mashkullorës, turqit të egërsuar nga disfata arrestojnë xha Shahen dhe e burgosin në Janinë duke I bërë tortura për të treguar se ku e kishte bazën çeta. Ai një përgjigje u jepte turqve anë e mbanë nëpër male.
ILiaz Hoxha, “mësues i merituar” e “Nderi I Qarkut” nga lagja “Palorto” e Gjirokastrës tregon:
-Në vitin 1906 unë ju mësoja shumë fëmijëve të lagjes fshehurazi në një dhomë të shtëpisë sime gjuhën shqipe (alfabetin shqip). Një ditë papritur, më vinë tre xhandarë turq e më paralajmërojnë me kërcënim
“-Mos vazhdo më t’ju mësosh fëmijëve gjuhën shqipe të mallkuar nga pejkamberi se do të të syrgjynosim me farë e me fis në malet e Kurdistanit e shkretëtirat e Jemenit?”. E ndala për disa ditë veprimtarinë time, e për këtë shkova tek kapedan Çerçiz Topulli në shpellën e Kërcullës mbi qytetin e Gjirokastrës ku ai me çetën e tij strehohej e kishte një bazë të tij. Më dëgjoi me vëmendje, më puthi në ballë për iniciativën e guximshme që kisha marrë dhe më porositi që disa ditë të tjera të mos punoja por të rrija klubeve të pazarit. Rifillova një javë punën, na tregonte mësuesi patriot e xhandarët spiunët e turkut nuk më erdhën më. Siç duket Çerçizi kishte mbaruar punë me ta. Pas dy vjetësh, patrioti Iliaz Hoxha, u krenova me atë trim e hero të rrallë kur gjunjëzohej në Mashkullorë taborët e Anadollit duke shkruar një faqe lavdie në historinë e patriotizmit shqiptar. Çerçizi kishte hyrë në zemrën e popullit të mbrojtur prej tij. Që nga mali I Drianos, deri në Bodrishtë të Dropullit në Sopot, Makerxhime, Manastirin e Goranxisë, Cepo e Mal të Gjerë e deri në Rrëzomë, Skërficë e Shkëmbin e Mjaltit, kapedan Çerçiz Topulli me çetën e tij, si një luftëtar popullor kishte strehën e tij. Barinjtë lazaratas që veronin me delet e tyre në Sopot e Makerxhime, Ali Aliko, Osman Aliko, Mehdi Krishti, Myslym Buci, Dero Karma Tati Meçi, Bexho Meçi etj, na tregonin e krenari e nostalgji për figurën e Çerçizit, Mihal Grameno e luftëtarëve të tjerë të çetës se ishin të thjeshtë, trima zemërstrall. Ata (barinjtë) I mbanin këta luftëtarë për ditë tëra në stanet e tyre. Çerçizi, tregonte Ali Aliko, na mësonte me pushkën e tij se si të qëllonim, si të merrnim në nishan me durim deri sa të arrinim t’i qëllonim shenjës që ai vinte. Barinjtë mashkulloritë Musin Haska, Mahmut Hamaj, Vehip Myrtaj, Refat Myrtaj, Vasil Puci, Zero Dodaj, Veli Haskaj, Levend Dodaj etj, në bisedat që kemi bërë me ta flisnin me admirim të rrallë për karakterin burrëror e dashurinë e madhe që Çerçizi me shokët e tij kishin për atdheun I cili siç thoshte ai lëndon nën zgjedhën osmane, por shpejt festekuqtë e Stamboollit do të qërohen nga ky vend e Shqipëria jonë e dashur do ta shikojë diellin të shkëlqejë pa asnjë re. Njerëzit që e kanë njohur nga afër kapedan Çerçiz Topullin heroin e Luftës s së Mashkullorës e Mihal Gramenon e që na është dhënë rasti të njiheshim me ata për shkak të detyrës së arsimtarit, telekronistit (gazetarit) të televizionit e punonjësit e kulturës kanë qenë të shumtë. Gjë që vërteton se kapedan Çerçiz Topulli , heroi I Luftës së Mashkullorës kishte hyrë në zemrën e popullit se luftonte për çlirimin e tij nga zgjedha 500 vjeçare e okupatorit turk. Me të gjithë luftëtarët e tjerë të çetës.
Do ta mbyll këtë shkrim me ato pak kujtime që munda të sjell nga ata që e kanë njohur Çerçizin e shokët e tij, me një aspekt që është tregues I çimentimit të vëllazërimit e shqiptarët me vëllezërit minoritarë grekë.
Në një nga vitet e para të shekullit të kaluar Çerçizi siç na kanë treguar disa të moshuar minoritarë, me Mihal Gramenon ka marrë pjesë në një dasmë në fshatin Dervician të krahinës minoritare greke të Dropullit, u pritën me dashuri dhe respekt. Qëndroi e bëri dolli për disa çaste, e kur u largua qerasi nusen sipas zakonit e I përcjellë nga tre a katër të rinj dasmorë shkoi lart në mal, në manastirin e fshatit, ku dhe ai, ishte bazë e sigurt për këtë çështje luftëtarësh të Rilindjes sonë Kombëtare.
Familja emërmadhe!
Një ndër familjet me emër në qytetin e Gjirokastrës është ajo e Topullarajve. Ajo familje fisnike nuk shquhej si familje e shtresës së agallarëve, bejlerëve, fajdexhinjve apo e feudalëve. Ishte një familje me rrënjë në atdhetarizëm dhe trimërinë që e karakterizonte me një dukuri të veçantë nga fiset e tjera të qytetit të gurtë. I pari I saj ishte Agush (Ago)
Topulli, një burrë shtatlartë e fisnik merrej me bujqësi dhe me blegtori. Ishte shumë i komunikueshëm e dorëdhënë. Agush (Agoja), shquhej për edukatë të lartë që iu dha fëmijëve të tij, në themel të së cilës qëndronte dashuria për atdheun, respekti për figurat patriotike si Koto Hoxhi, Çelo Picari, Brahim Hysen Lazarati, Abdul Sami Frashëri, Azem e Shote Galica, Themistokli Gërmenji, Kostandin Kristoforidhi e shumë të tjerë. Së bashku me bashkëshorten e tij, vajzën fisnike nga dera e dartajve nga Kardhiqi Hasibenë Agua me një ndjenjë patriotizmi qytetar I rriti e edukoi në shtëpinë e tij “Kështjellë” që edhe sot qëndron si një monument lavdie për fisnikërinë e Topullarajve, në një bregore në mes të lagjes Dunavat, 13 fëmijë, 12 djem dhe një vajzë.
Urrejtja për pushtuesin turk, nëpërmjet tregimeve dhe këngëve popullore që buçasin në atë derë të madhe atdhetare, bëri që në memorien dhe zemrën e fëmijëve të Ago dhe Haso Topullit, të brumosej dashuria për Shqipërisë, hallemadhe dhe zemërimi i papërmbajtur për festekuqet e Anadolli që merrnin nëpërkëmbë nderin, gjuhën, kulturën dhe dinjitetin e popullit tonë heroik. Sa herë që mblidheshin darkave e drekëzave familjare, Agoja u thoshte djemve:
-Historia s’na ka njohur kurrë kokulur. Ne shqiptarët u kemi bërë ballë për ballë kryqëzatave të Romës, pushtuesve sllavë, vandalizmave të fiseve barbare, gote, vizigote, hunë, avarë e sa e sa të tjerë. E dhe turkut do t’ia tregojmë se ku I ka sinoret (kufijtë). Djemtë e dëgjonin me vëmendje të atin dhe u rritën mes kësaj atdhedashurie. Kapoja Bajo Çerçiz, Banush, Namik, Halit Sako , Sulejman (Mane), Beshir, Jaçe, Jonuz, Kaman dhe vajza e vetme Bako(Bakie) Topulli. Kapoja, djali I madh I familjes, përqafoi me krenari të ligjshme vendimet historike të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, aktin e madh të shpalljes së pavarësisë më 28 nëntor 1912 nga Plaku I urtë Ismail Qemali, ka marrë pjesë në luftën e Vlorës më 1920. Të gjithë vëllezërit shquheshin pa përjashtim për patriotizëm e trimëri. Por ata që I dhanë emër Topullarajve ishin Bajoja e Çerçizi. I pari intelektual burrë shteti, I dyti luftëtar trime kapedan I guximshëm. Bajoja ishte një patriot I flaktë. Ai ka qenë dhe Prefekt I Gjirokastrës duke dhënë një kontribut të shquar për vlerat patriotike e muzeale të qytetit bastion I atdhetarizmit, arsimit, shkollës e kulturës Shqiptare. Ai është dekoruar nga Presidenti I Kuvendit Popullor me titullin e lartë “Hero I Popullit’, dhe është dëshmor I Rilindjes Kombëtare. Çerçizi me aktin e tij heroik në Mashkullorë më 18 mars 1908, në betejë të pabarabartë me hordhitë turke duke e gjunjëzuar Portën e Lartë me guximin e trimërinë e tij.
“Dardha bie nën dardhë” ose “bëmë baba të të ngjaj” thotë populli. Një nga djemtë e Halitit, njërit prej vëllezërve të Çerçizit, Ago Topulli, rroku armët dhe u rreshtua në radhët e ushtrisë NACL duke luftuar me trimëri dhe guxim kundër pushtuesve fashisto-nazist. Agoja ra në lulen e rinisë sot është dëshmor i LANCL.
Edhe djali, vëllai tjetër të Bajos e Çerçizit, Jonuz Topulli, Viktor Topulli u radhit në radhët partizane. Kështu familja Topulli, brez pas brezi ka lënë gjurmët e saj në historinë e popullit tonë. Për të përjetësuar këtë kontribut të lavdishëm të familjes Ago Topulli në historiografinë tonë, në vitet 1970 në gërmadhat e ish banesës, u ngreh nga themelet, ashtu siç ishte godina e bukur e Topullarajve e ajo mori një shkëlqim më të bukur, më simbolik, më fisnik, duke vendosur në të muzeun e Rilindasve. Ky muze, për më shumë se dy dekada deri në vitin 1991, u bë një vatër e madhe e admirimit patriotik, një vatër e admirueshme pelegrinazhi për mijëra vizitorë vendas të huaj. Por mjerisht ky muze I lakmuar sot I ka dyert e mbyllura. Që nga viti 1991 kjo bazë ndriçonte brezat me veprën e pavdekshme të Rilindjes, është mbyllur e fati I dokumentacionit objekteve relike nuk dihet. Këtë fat edhe më keq e kanë pësuar edhe varret e rilindësve që ishin vendosur madhërishëm tek Bregu I Bajos, pranë shkollës 9 vjeçare “Çajupi”, Varet e Bajo Topullit dhe Çerçiz Topullit, Pandeli Sotirit, Koto Hoxhit, Andon Zako Çajupit janë shkatërruar plotësisht e askush nuk ka marrë mundimin për mëse 15 vjet, nga organet e pushtetit vendor për t’i kthyer dinjitetin. Atyre ju janë thyer pllakat me emra, mbi ta janë shkruar kryqe të thyer. Ky vend kaq I bukur është kthyer në një Trojë të vërtetë. Këtë ndëshkim nuk e meritonte familja e madhe fisnike me rrënjë në atdhetarizëm shqiptar Heronjtë e Popullit Bajo dhe Çerçiz Topulli. Por ata janë skalitur thellë në zemrat e shqiptarëve. Bajoja e Çerçizi vërtet dallonin për veprimtarinë e tyre intelektuale e guximtare, por mbrapa nuk ngeleshin edhe vëllezërit e tjerë të cilët kudo ku punonin në pronat e tyre, në blegtori e në bujqësi, shquheshin për humanizëm, respekt ndaj njerëzve dhe të punës e me patriotizëm të lartë. Ata në kopetë dhe arat e tyre nuk shfrytëzuan kurrë punën e të tjerëve dhe punëtorët që merrnin në mbrojtje i trajtonin si shokë e i paguanin me korrektësinë më të madhe. Veprimtarinë patriotike familjes Topulli, komuniteti gjirokastrit e ka vlerësuar e nderuar në dekada duke I dhënë vendin e merituar në histori. Në vitin 1936 vdekjen e Bajo Topullit populli I Gjirokstrës e priti me një dhimbje të madhe, varrimi I tij u bë madhështor ashtu siç I takonte një patrioti të madh të Rilindjes sonë Kombëtare. Shkollës së lagjes Dunavat, vendlindjes së tij I dhanë emrin “Bajo Topulli”. Në vitin 1937, pa plotësuar ende një vit nga vdekja e Bajos në sheshin qendror të Gjirokastrës, me kontributin financiar të tregtarëve, intelektualëve e njerëzve të thjeshtë patriotë gjirokastritë, skulptori I popullit Odise Paskali, ngriti në bronx monumentin e Çerçiz Topullit që edhe sot rrezaton.
Më 16 korrik, bashkë me Hamit Gjylbegun shkuam në kazermë, ku takohemi me toger Halimin prej Peje, oficer në ushtrinë malaziase cili na tha: “Çerçizi me Muço Qullin janë në kazermë”. Halimi ishte i mërzitur dhe na shtoi: “Pritet të vijë major Bahri Begolli, adjutant i kral Nikolës. Në qoftë se majori vjen sonte, të dy të burgosurit kanë shpëtue”…
Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri” (20)
Kujtime
Mua më thirri gjeneral Veshoviq me porosi që të marr edhe diplomën me vete. Pasi e kontrolloi me vërejtje m’i nguli sytë e tij prej krimineli në bebëzën e syrit dhe më tha: “Ik, se të thërras kur të kem nevojë”. Kështu, pasi Bashkia kishte nevojë për veterinar, ashtu edhe ai vetë, më la të lirë. Të gjithë të arrestuarit u nisën për Cetinë. Më 16 korrik, bashkë me Hamit Gjylbegun shkuam në kazermë, ku takohemi me toger Halimin prej Peje, oficer në ushtrinë malaziase i cili na tha: “Çerçizi me Muço Qullin janë në kazermë”. Halimi ishte I mërzitur dhe na shtoi: “Pritet të vijë major Bahri Begolli, adjutant i kral Nikolës. Në qoftë se majori vjen sonte, të dy të burgo-surit kanë shpëtue”. Mjerisht, Bahri Begolli u vonua dhe natën e 17 korrikut, duke u gdhirë, patrioti dhe trimi legjendar Çerçiz Topulli me Muço Qullin u pushkatuan në fushë të Shtoit, afër katundit Golem, prej një toge ushtarake malaziase. Vrasjen e tyre me hollësi e morëm vesh në janar të vitit 1916, kur hyri ushtria austri-ake në Shkodër. Qysh atë ditë, si dy shokë të ditëve të zeza e të pandarë, prapë bashkë me Hamitin kaluam nëpër Golem, ku hasëm rastësisht një të quajtur Mahmut Golemi, i cili, kur ia treguan shkakun e vizitës, na u përgjigj si vijon: “Natën e së premtes, natë ramazani, para se del drita, dola me ngarkue sanë prej livadhit, në freskë, kur prej së largut pashë tuj ardhë dy njerëz të përcjellë prej afro 15 ushtarësh, të cilët kur më panë, më urdhëruan të largohem, dhe unë u fsheha mbrapa qerres. Kur erdhën deri në një vend, atje u ndalën dhe ushtarët morën pozicion me qitë mbi dy personat në fjalë. Ai që ishte veshë me petka bojëhini që ia kisha dhënë unë pse kishte mbetur pa xhaketë (Muço Qulli) bërtiti në një mënyrë alarmante, e një burrë i gjatë dhe i plotë, i bërtiti shokut tue i thanë: “Mos u tremb se patriotët kështu e kanë”. Ushtarët qitën; ai me petka bojëhini ra i vdekur, kurse tjetri, po i shante me një zë luani e me një shpejtësi të rrufeshme, mësyn ushtarët dhe pa u lanë kohë të qesin të dytën herë, hyn midis tyre dhe erdhi fytyrat me ta për të marrë një pushkë prej tyre. Kjo luftë vazhdoi afro një minutë. Në atë përleshje mbasi gjetën rast i ranë për herë të dytë dhe e vranë. Të nesërmen shkova në vendin e ngjarjes, ku i pashë se ishin mbulue krejt cekët e me ferra. Si myslimanë që ishin, për sevap, I mbulova më thellë. Në kontrollimin e gropës gjetëm shumë shenja që i përkisnin Muço Qullit, pasi trupin e Çerçizit që ishte mbuluar më thel-lë nuk e prekëm. Gjeneral Veshoviq kishte vrarë më se 2.000 shqiptarë në atë kohë nga malet e rrethet e Shkodrës e të Kosovës. Kështu mori fund jeta e Heroit të Mashkullorës, pa mundur të hakmerrej nga armiqtë e kombit shqiptar. Çerçizi u vra me nxitjen e Tozlit, tregtar grek në Shkodër, për ta marrë hakun e peshkopit grek që e kishte varë Çerçizi bashkë me Mihal Gramenon në Guri i Cjapit më 1907 për të marrë gjakun e Spiro Kosturit, vrarë nga grekët në Selanik. Muço Qulli u vra si veprimtar që kishte përkrahur forcat austrohungareze, të cilat kishin bërë përpjekje ta ndihmonin Shqipërinë, në kohën kur Evropa trojet shqiptare ua kishte lënë të lira, Greqisë, Serbisë, malit të Zi dhe Bullgarisë, për të vrarë dhe për të zhdukur shqiptarët.
Referencat:
Vikipidia
Portali Shqipërianatyrale
Sejfi Vllamasi: “Ballafaqime politike në Shqipëri”
