Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Në fillimin e shpërbërjes së ish-Jugosllavisë, viti 1989 shënoi një kthesë të errët për Kosovën. Serbia, nën udhëheqjen e Sllobodan Millosheviçit, hoqi në mënyrë të njëanshme autonominë kushtetuese të Kosovës, çmontoi institucionet e saj dhe imponoi një sistem shtypës ndaj shumicës shqiptare. Ky represion i institucionalizuar ishte pjesë e një projekti më të gjerë nacionalist-shovinist serb, i cili në dekadën pasuese do të çonte në luftëra të përgjakshme dhe gjenocid në Bosnje (1992–1995), duke tronditur ndërgjegjen ndërkombëtare.
Brenda kësaj klime dhune dhe mohimi, regjimi serb filloi ndërtimin e “Kishës së Krishtit Shpëtimtar” në oborrin e Universitetit të Prishtinës në vitin 1992. Kjo nuk ishte një iniciativë shpirtërore apo fetare e komunitetit vendas, por një projekt i paramenduar ideologjik, që synonte të ngulitte prezencën dhe dominimin serb në një hapësirë që simbolizonte dijen, identitetin dhe rilindjen e shqiptarëve në Kosovë. Në kohën kur shqiptarët u përjashtuan me forcë nga arsimi, media dhe institucionet publike, ndërtimi i një objekti të tillë fetar në zemër të universitetit ishte një akt i qartë simbolik i kontrollit etno-politik.
Sikur ky projekt të ishte përfunduar dhe Kosova të pushtohej përfundimisht, nuk do të ndalej në simbolikë: do të kishte përfshirë përvetësimin e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës si bibliotekë kishtare, si dhe shndërrimin e objekteve universitare për nevojat e kishës. Kjo do t’i kishte siguruar Kishës një pozicion strategjik në zemër të Prishtinës, duke e kthyer atë në një qendër fetare, kulturore dhe politike për mbarë Kosovën.
Kjo kishë përfaqësonte përdorimin e besimit si një instrument propagandistik dhe jo një shprehje të nevojës së vërtetë fetare. Ai nuk u ndërtua për t’i shërbyer komunitetit ortodoks vendas, por për të projektuar pushtetin serb mbi hapësirën publike, për të normalizuar represionin dhe për të imponuar një narrativë të re historike. Edhe vetë emri “Kisha e Krishtit Shpëtimtar” ishte pjesë e kësaj propagande: ajo nuk ngjalli një vlerë fetare universale, por përkundrazi u përpoq ta portretizonte pushtimin si “shpëtim” dhe shtypjen si “besim”.
Në thelb, kjo kishë nuk ishte një vend kulti, por një monument pushtimi, një përpjekje e llogaritur për t’i hequr Universitetit të Prishtinës identitetin shqiptar dhe për ta zëvendësuar atë me një simbol të pushtetit politik serb. Ishte një akt i qëllimshëm që synonte të prodhonte tensione të vazhdueshme kulturore dhe historike, të mbulonte dominimin me maskën e fesë dhe ta përdorte atë si një armë hibride.
Instrumentalizimi i fesë për okupim: ndërtimi i kishës në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare
Ndërtimi i Kishës Ortodokse Serbe në oborrin e Universitetit të Prishtinës në fillim të viteve 1990, në kohën kur Kosova ishte nën një regjim shtypës dhe një sistem aparteidi institucional kundër shqiptarëve, përbën shkelje të drejtpërdrejtë të parimeve të shumta të së drejtës ndërkombëtare humanitare dhe të së drejtës së të drejtave të njeriut.
Sipas nenit 53 të Konventës së Katërt të Gjenevës (1949), çdo shkatërrim ose përvetësim i pronës publike ose private nga një fuqi pushtuese është i ndaluar, përveç kur një shkatërrim i tillë është absolutisht i nevojshëm për qëllime ushtarake. Pas heqjes së autonomisë së Kosovës në vitin 1989, Serbia veproi si një fuqi pushtuese de fakto dhe përvetësoi hapësirën publike të një institucioni civil, Universitetit të Prishtinës, duke ndërtuar një ndërtesë fetare të lidhur me ideologjinë e saj nacionaliste-shoviniste. Ky akt jo vetëm që cenonte parimin e mosndërhyrjes në objekte civile, por përfaqësonte edhe përvetësimin e hapësirave të spastrimit etnik të studentëve dhe stafit shqiptar me pretekstin e nevojës ushtarake.
Në mënyrë të ngjashme, neni 52 i Protokollit I Shtesë të Konventave të Gjenevës (1977) ndalon përdorimin e objekteve civile për qëllime që i shndërrojnë ato në objektiva politike ose ushtarake. Shndërrimi i një hapësire arsimore në një mjet propagande fetaro-politike në një kohë represioni sistematik bie fare në kundërshtim me këtë dispozitë, duke e kthyer Universitetin në një platformë imponimi ideologjik.
Për më tepër, Konventa e Hagës për mbrojtjen e pronës kulturore në rast konflikti të armatosur (1954), e mbështetur nga konventat e UNESCO-s, ndalon keqpërdorimin dhe politizimin e vendeve të trashëgimisë kulturore. Ndërtimi i një strukture fetare-politike brenda një qendre arsimore dhe kulturore gjatë një periudhe dhune dhe diskriminimi të organizuar etnikisht, shkel nenin 4 të kësaj Konvente, i cili mandaton mbrojtjen e pasurisë kulturore edhe gjatë kohës së luftës.
Nga këndvështrimi i të drejtave të njeriut, ndërtimi i kishës në një hapësirë që ishte spastruar etnikisht nga shqiptarët shkel gjithashtu Konventën Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR, 1966). Neni 18 i këtij pakti garanton lirinë e mendimit, ndërgjegjes dhe fesë për të gjithë qytetarët. Ndërkohë, neni 27 mbron të drejtat e pakicave për të gëzuar kulturën e tyre dhe për të praktikuar fenë e tyre. Në këtë rast, shumica shqiptare u përjashtua nga institucionet publike, ndërsa në vend të tyre u vendos simboli i një feje të nacionalizuar që i shërbente vetëm pushtuesit.
Në këtë kontekst, vlerësimi ligjor duhet të marrë parasysh edhe dy parime themelore të së drejtës ndërkombëtare humanitare: jus ad bellum dhe jus in bello . Sipas jus ad bellum , përdorimi i forcës nga Serbia për të mbajtur kontrollin mbi Kosovën pas vitit 1989 nuk kishte bazë legjitime sipas ligjit ndërkombëtar. Serbia veproi pa pëlqimin e popullatës vendase dhe pa mandat ndërkombëtar, duke e bërë të paligjshëm pushtimin e saj. Prandaj, ndërtimi i kishës si simbol i pushtimit nuk ishte një akt i izoluar, por pjesë e një aksioni më të gjerë agresiv që cenonte të drejtën për vetëvendosje.
Nga këndvështrimi i jus in bello , edhe nëse Serbia do të kishte pasur një status të njohur si fuqi okupuese, ajo përsëri ishte e detyruar të ruante karakterin civil të institucioneve publike dhe të mbronte pasurinë kulturore. Ndërtimi i një strukture fetare-politike në terrene arsimore të pastruara etnikisht përbën shkelje të qartë të këtyre detyrimeve, duke e kthyer zonën civile në objekt propagande dhe tensioni etnik.
Të gjitha këto veprime, të ndërmarra si pjesë e një strategjie më të gjerë të aparteidit institucional dhe dominimit kulturor, përfaqësojnë një shkelje të frymës dhe shkronjës së ligjit ndërkombëtar. Ndërtimi i kishës në oborrin e Universitetit të Prishtinës nuk mund të trajtohet si akt neutral apo thjesht fetar, por si pjesë përbërëse e makinerisë së okupimit simbolik dhe dhunës strukturore.
Gjatë luftës në Kosovë në vitin 1998, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) ndërmori përpjekje të qëllimshme për të mbrojtur objektet fetare serbe nga dëmtimi dhe vandalizmi, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare humanitare. Sipas një raporti të Agence France-Presse (AFP), të ribotuar nga Albanian Post , luftëtarët e UÇK-së vendosën roje në disa manastire ortodokse serbe për t’i mbrojtur ata gjatë përleshjeve në terren. Kjo sjellje, në kundërshtim me narrativat që e portretizojnë UÇK-në si një forcë përjashtuese, demonstron një përkushtim për ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe diversitetit fetar në Kosovë. Veprime të tilla janë në përputhje me Konventën e Hagës (1954) dhe Konventat e Gjenevës, të cilat ndalojnë shënjestrimin e vendeve fetare dhe mandatojnë mbrojtjen e tyre në kohë konflikti. Derisa regjimi serb ndërtoi strukturat fetare si instrumente të dominimit politik, UÇK-ja duke ruajtur monumentet e komunitetit tjetër fetar afirmoi karakterin mbrojtës dhe etik të luftës së saj çlirimtare.
Dekonstruktimi i propagandës që rrethon kishën në oborrin e Universitetit të Prishtinës
Në diskursin publik të Kosovës të pasluftës, shpesh haset në përpjekje për të rishkruar narrativat historike përmes një aparati të rafinuar të propagandës, që vepron nën maskën e analizës akademike apo shqetësimit publik. Artikujt e publikuar në platformën Kosova Online nga individë me tituj si “profesor”, “analist politik” apo “përfaqësues i shoqërisë civile” nuk përfaqësojnë opinione të ndërtuara mbi fakte të verifikueshme, por formulime të pozicionuara ideologjikisht të krijuara për të ngatërruar lexuesit dhe për të ndërtuar një dikotomi të rreme mes “mbrojtjes së trashëgimisë” dhe “persekutimit fetar”.
Për shembull, në një artikull që citon profesor Popoviçin (“simbolet më të shenjta të komunitetit serb po synohen në Kosovë”), ka një mungesë të plotë të referimeve konkrete për ngjarje, individë apo kontekste specifike. Në vend të argumentimit studiues, na paraqiten përgjithësime të ngarkuara emocionalisht, ku çdo kritikë ndaj Kishës në oborrin e Universitetit të Prishtinës barazohet me sulm ndaj gjithë komunitetit serb. Ky është një shembull i pastër i teknikës së përhapjes së frikës kolektive, që synon parandalimin e debatit racional duke e zëvendësuar atë me panik identiteti.
Po kështu, deklaratat e analistëve si Gudzhic , të cilët pretendojnë se “qëllimi i elitave shqiptare është të fshijnë praninë serbe në Kosovë”, pasqyrojnë një formë të thjeshtuar dhe të rrezikshme të logjikës politike: çdo kritikë ndaj një ndërtese të imponuar politikisht gjatë kohës së luftës barazohet automatikisht me “spastrimin” e një populli. Kjo paraqet një manipulim të drejtpërdrejtë të fjalës “prezencë”, duke e paraqitur objektin e konfliktit si përfaqësues të një kolektivi të tërë.
Veçanërisht shqetësuese është përfshirja e zërave akademikë në këtë diskurs. Në vend që të angazhohen me kritere të bazuara në burime, kontekstuale dhe të matshme, këta individë përdorin titujt e tyre për të vulosur narrativën si një të vërtetë të padiskutueshme. Një profesor universiteti që angazhohet publikisht pa përmendur një burim të vetëm historik, ligjor apo faktik, dhe në vend të kësaj mbështetet vetëm në deklarata normative dhe dramatike, shkel vetë parimet e metodës shkencore: skepticizmin, objektivitetin dhe transparencën argumentuese. Një figurë e tillë nuk është edukuese, por kontribuon në prodhimin e një lexuesi të ideologjizuar, duke fshirë kufirin midis shkencës dhe propagandës.
Kjo mënyrë komunikimi nuk është neutrale: ajo ndihmon në konsolidimin e një mitologjie politike rreth Kishës si viktimë, ndërkohë që fsheh natyrën e saj të vërtetë si një instrument pushtimi kulturor. Fakti që këto pohime shmangin përfshirjen me të dhëna historike (p.sh. periudha e ndërtimit të Kishës, funksioni i saj simbolik, përjashtimi i shqiptarëve nga arsimi, shkeljet e ligjit ndërkombëtar) tregon se qëllimi nuk është sqarimi, por krijimi i një botëkuptimi monstruoz, në të cilin çdo përpjekje për dekolonizimin është e inkuadruar si fanatizëm kundër fesë.
Në këtë mënyrë, diskursi propagandistik nuk është thjesht i pasaktë, por aktivisht i rrezikshëm: ai e bën të pamundur bisedën e sinqertë dhe nxit tensione duke fshehur padrejtësinë nën vellon e “shqetësimit kombëtar” ose “ruajtjes së trashëgimisë”. Kundërshtimi i kësaj lloj retorike kërkon jo vetëm ballafaqim me fakte, por edhe denoncim të vetë metodës, sepse kur shkenca përdoret për të fshehur pushtetin, ajo pushon së qeni shkencë.
Nga alarmi imagjinar në axhendën politike: Kisha si simbol i mobilizimit strategjik
Diskursi i ndërtuar rreth kishës ortodokse të ndërtuar ilegalisht në oborrin e Universitetit të Prishtinës, siç promovohet në disa media serbe, nuk ka për qëllim ruajtjen e trashëgimisë fetare, por përkundrazi të krijojë një narrativë politike që e kuadron çdo debat ligjor apo institucional si sulm ndaj fesë. Kjo formë e propagandës shfrytëzon ndjeshmëritë fetare për të gjeneruar tensione ndëretnike, për të mobilizuar opinionin publik serb dhe për të minuar legjitimitetin e institucioneve të Kosovës në sytë e publikut ndërkombëtar.
Veçanërisht problematike është përpjekja aktuale për ta përfshirë këtë çështje në dialogun Kosovë-Serbi si “temë e trashëgimisë kulturore”. Kjo përpjekje është e pabazë, pasi objekti në fjalë nuk përfaqëson trashëgiminë e mbrojtur fetare, por një ndërtim të kontestuar, i ndërtuar pa pëlqimin e shumicës në një periudhë represioni të thellë institucional.
Përpjekjet e ripërtëritura të propagandës, veçanërisht gjatë këtij momenti të ndjeshëm politik dhe vëmendja e shtuar ndaj kësaj kishe nga Kosova Online, tregojnë se Serbia po përgatit një agjendë që synon mobilizimin masiv, duke përfshirë thirrjen e mundshme për mobilizim për luftë, me qëllimin përfundimtar të marshimit drejt Prishtinës në “mbrojtje” të kishës.
Askush nuk ka bërë thirrje për rrënimin e kishës dhe qëndrimi i Kosovës nuk është qëndrim kundër besimit ortodoks. Megjithatë, përpjekjet për ta trajtuar Kishën Ortodokse Serbe në Kosovë me status të veçantë apo për ta politizuar këtë strukturë shkelin parimin e barazisë fetare dhe synojnë të shndërrojnë një objekt ligjërisht të debatueshëm në një mjet të pazareve politike.
Këto janë taktika të njohura që Serbia ka përdorur në të kaluarën: viktimizimi, ndarja dhe devijimi i debatit nga e vërteta historike në narrativa të ngarkuara emocionalisht. Për këtë arsye, është thelbësore që kjo çështje të mos përfshihet në dialogun ndërshtetëror dhe që veprimet e Serbisë, veçanërisht ato që përdor instrumente të tilla si Kisha Ortodokse për qëllime të nxitjes së konfliktit dhe promovimit të viktimave, të mbeten nën vëzhgimin e ngushtë publik.
Autor: Dr. Gurakuç Kuçi – Hulumtues i Lartë në Institutin për Studime të Luftës Hibride “OKTOPUS” dhe profesor
