Flet Floriana Paskali e bija e “Skulptorit të Popullit”, eseistit, fotografit, Odhise Paskali

22/12/2022 Intervista

Tema të tjera...

Veprat e Odise Paskalit janë imazhi i Shqipërisë për mëse 90 vjet.

“I urituri”, vepra e Enciklopedisë së Artit Botëror e morën italianët si plaçkë lufte.

– Së fundi u zbulua rastësisht dhe boceti i Skënderbeut i Odise Paskalit. i përgatitur në vitin 1955 që u paraqit në konkursin e vitit 1958.

– Shumë prej skulpturave kanë më shumë se 90 vjet në sheshet e Shqipërisë.

– Busti i Skënderbeut që është vendosur që në vitin 1939 në qytetin e Kukësit tashmë është kthyer në simbol kombëtar.

– Luftëtari Kombëtar në Korçë, ka hyrë në histori dhe përmendorja e Partizanit çlirimtar tek varrezat e dëshmorëve në Përmet.

-Në Mat’hauzen gjendet një vepër e babit tim (Partizani fitimtar) që në vitin 1968.

-Në Kalabri janë Bustet e Skënderbeut të De Radës.

– Qoftë Skënderbeu në qendër të Tiranës, qoftë ai i Kukësit, janë imazhi i Shqipërisë.

– Paskali dinte 8 gjuhë të huaja dhe njihte shumë mirë dhe i lexonte çdo ditë filozofët më të mëdhenj të botës.

– Në vitin 1980 është botuar nga Galeria e Arteve një mini broshurë e vogël me foto të disa veprave të Paskalit.

– Pak artistë e dinë apo shumë pak gazetarë apo intelektualë se babi ishte dhe një eseist shumë i mirë

Intervistoi: Albert Z. ZHOLI

Me Florianën kam vite që njihem. Ajo është një intelektuale vizionare e dashuruar marrëzisht pas artit kryesisht pas veprave të babait të saj. Në rrugë gjithmonë e gjen me libra në duar apo piktura të Leonardos të madhësive të ndryshme. Floriana krahas punës ka vite që merret me botimin e veprave të babait dhe propagandimin e kësaj vepre. Interesante është për lexuesin se, “Skulptori i Popullit” Odhise Paskali nuk ka studiuar për skulpturë, por për filozofi arti në Universitetin Mbretëror të Torinos. Sipas saj, shumë vepra të Paskalit janë imazhi i Shqipërisë, por ajo nuk ndihet e vlerësuar nga shteti, pasi veprat e Paskalit, shumëfishohen pa të drejtën e autorit. Ashtu si vepra “I urituri”, është vjedhur nga italianët pas largimit në fund të vitit 1944. Sipas saj, dy botimet e fundit ESE dhe “Best of Paskali” mbeten ndër veprat më të spikatura për njohjen e jetës së tij shumë dimensionale. Odhise Paskali ishte skulptor, eseist, fotograf, por dhe një poliglot. Ai zotëronte plot 8 gjuhë të huaja.

Vepra e Paskalit është shumë dimensionale. Madje ka dhe libra të botuar. Një ndër librat më të bukur të Odise Paskalit, një libër që u thith nga lexuesi mbetet katalogu “Best of Odhise Paskali”? Çfarë përbën për ju ky libër dhe përse e çmoni kaq shumë ashtu sikundër e kanë vlerësuar dhe shumë kritikë arti? Madje ende ka kërkesa për të…Pse?

Nga Ministria e Turizmit, Kulturës Rinisë dhe Sporteve u promovua para 13 vitesh albumi ose katalogu me vepra në skulpturë ( fotografik) “Best of Odhise Paskali”. Ky katalog u promovua në kuadrin e vitit të Paskalit për artet figurative shpallur nga Ministria e Kulturës. Pra viti 2009 u quajt viti i Paskalit. Me këtë rast u botua “Best of Paskali”, ku janë përmbledhur veprat në skulpturë të tim eti, është hera e parë që ka një përmbledhje me një dimension të tillë, një paraqitje të tillë tepër elitare vepra e babit, sepse, më parë në vitin 1980 është botuar nga Galeria e Arteve një mini broshurë e vogël me foto të disa veprave të Paskalit, ndërsa kjo është një vepër tejet e plotësuar dhe shumë dinjitoze. Karakteristikë e këtij katalogu është se ai është botuar në gjuhën anglisht dhe është botuar vepra në 141 faqe, ku ne kemi zgjedhur veprat më të mira… por ajo që duhet të theksoj së dyti është se në këtë katalog të gjitha fotot e skulpturave janë bërë nga vetë artisti. Pra të gjitha këto foto janë nga arkivi i babait. Janë shumë foto të vjetra, që janë bërë në kohën që janë bërë skulpturat.

Pra një katalog ku të gjitha fotot e skulpturave janë bërë nga vetë artisti Odise Paskali. Pra kjo tregon se Paskali e njihte po aq mirë dhe fotografinë?

Sigurisht. Babai im ka qenë dhe një fotograf i mirë, pasi e ka pasur pasion, por njëkohësisht ai kishte miq shumë fotografë, bisedonte me ta dhe bënte foto të ndryshme. Shumë fotografi të kohës së tij, kanë shumë kujtime me të, tregojnë se sa “skrupoloz” ka qenë ai në drejtim të fotove. Ndaj edhe sot unë kam të ruajtur arkivin e tij fotografik, që është po aq i pasur sa ai i skulpturave. Në album janë të ndara medaljonet jo në mënyrë kronologjike, por në shtatore, janë portrete, pra në këtë album janë rreth 100 punë më të rëndësishmet, pasi s’mund të hidheshin në një album gjithë ajo punë voluminoze. Në të ka dhe vepra tepër të veçanta…

Një përkufizim specifik, tepër të veçantë. Ç’do të kuptojë lexuesi më fjalët tepër të veçanta?

Janë ato vepra që shteti shqiptar i ka përdorur për imazh siç janë kartëmonedhat, siç janë pullat e postës, bonot e privatizimit, (këto ndodhen dhe në sajtin e Paskalit vvvvvv.odhisepaskali.com), ku lexuesi anembanë botës do të njihet me krijimtarinë e tij. Madje, së fundi u zbulua rastësisht dhe boceti i Skënderbeut i Odise Paskalit. i përgatitur në vitin 1955. Ky bocet u paraqit në konkursin e vitit 1958. Pavarësisht se, është punë me grup, ky bocet është origjinali i monumentit.

Galeria e skulpturave të Odise Paskalit është e pafundme por kryesisht e rrallë në cilësi. Cilat do të veçonit ju si skulpturat më pikante?

Se cilat janë më të bukurat e kanë thënë miqtë e tij, specialistët, skulptorët, vetë populli. Shumë prej skulpturave kanë më shumë se 80 vjet në sheshet e Shqipërisë, ku brezat i kanë aprovuar këto skulptura të jenë në sheshe për origjinalitetin, për profesionalizmin, për bukurinë apo madhështinë e tyre. Këto janë bërë në imazhe të vetë shtetit, por dhe të qyteteve. P.sh. busti i Skënderbeut që është vendosur që në vitin 1939 në qytetin e Kukësit tashmë është kthyer në simbol kombëtar. Kur them simbol kombëtar duhet të kemi parasysh se, ai është vendosur në çdo zyrë, në çdo dyqan (në riprodhimet e pandershme që kanë pllakosur në Shqipëri), sidomos në këtë fazë, ku e drejta e autorit nuk zbatohet. Ky Skënderbe që ka bërë Odise Psakali në vitin 1939, tashmë është në orat të vogël kudo, si imazh i Shqipërisë, pasi kur themi Skënderbeu themi Shqipëria. Pra qoftë Skënderbeu në qendër të Tiranës, qoftë ai i Kukësit, janë imazhi i Shqipërisë… Për më tej mund të them se ai i Kukësit ka një përhapje më të gjerë. Pas vendosjes të kokës, ai Skënderbe është vendosur në Pallatin Presidencial sot (dje quhej Pallati Mbretëror). Gjithë Presidentët e Republikës titujt më të lartë të kombit, medaljet që u jepen personaliteteve të ndryshme, dekorimet bëhen para bustit të Skënderbeut që është në sallën kryesore të Presidencës. Pra ai është kthyer në imazh. Ky imazh është vendosur dhe në kartëmonedhat, por tashmë ky imazh është vendosur dhe në pasaportat biometrike, që pajisen shtetasit shqiptarë. Tashmë, në vulën e thatë, është portreti i Skënderbeut në të 50 faqet e pasaportës. Luftëtari Kombëtar në Korçë, ka hyrë në histori dhe përmendorja e Partizanit çlirimtar tek varrezat e dëshmorëve në Përmet. Ose në Mat’hauzen që gjendet një vepër e babit tim (Partizani fitimtar) që në vitin 1968, pastaj në Kalabri janë Bustet e Skënderbeut, të De Radës. Skulptura që gjendet në Mat’hauzen është një nga veprat më të vlerësuar aty. Këtë e kanë thënë specialistë të huaj, që e kanë parë. Edhe kjo vepër ka hyrë në imazh të Shqipërisë pasi ka hyrë në pulla, ka hyrë në prerjet e parave. Punët e babit janë kthyer në simbole të qyteteve dhe të vetë Shqipërisë. Kjo tregon se ai ka qenë një artist i përmasave të mëdha. Ndihem krenar për veprat e tij, por ndihem e mënjanuar për të drejtat e autorit, pasi veprat e tij po shpërdorohen dhe ne nuk po e marrim këtë pronësi, të drejtën e autorit. Shteti i ka ligjet, i ka rregullat, por nuk vihen në zbatim. Kemi aderuar në Konventën e Berrnës për këtë problem, por zbatimi shihet shumë i largët. Deri në momentin e fundit në moshën 82 – vjeçare ai kishte shumë plane. Pak artistë e dinë apo shumë pak gazetarë apo intelektualë se babi ishte dhe një eseist shumë i mirë. Kur i vinin miqtë ai i çonte në atelie dhe u lexonte shumë ese të bëra në vite. Kjo ishte ana e padukshme e Odise Paskalit që ai nuk e trumbetonte dhe pse kurrë nuk rreshti së shkruari.

Përse ka studiuar Odise Paskali?

(Qesh). Pjesa dërrmuese s’e dinë, por babai im ka mbaruar për Filozofi Arti. Dhe ku ka studiuar? Në Universitetin Mbretëror të Torinos. Një Universitet i rralël dhe me emër në botë. Pra skulptura ishte një profesion i brendshëm autodiktat, nuk është se ai ka mbaruar për skulpturë.

Kjo do të thotë që dhe veprat e tij kanë një frymë filozofike?

Sigurisht. Atë nuk e them unë. Po të pyesësh specialistët ata të thonë se veprat e tij kanë një frymë të thellë filozofike. Veprat e tij janë në lëvizje, kanë një ekspresivitet shprehës, pasi ai e njihte mirë psikologjinë njerëzore, filozofinë njerëzore, pasi kishte një bagazh intelektual. Ai dinte 8 gjuhë të huaja dhe njihte shumë mirë dhe i kishte dhe i lexonte çdo ditë filozofët më të mëdhenj të botës. Ka punuar që nga viti 1982 deri në 1985. Ai hidhte në shënime esetë e tij. Këto ese ne i mblodhëm dhe i botuam në 105- vjetorin e lindjes në një libër të plotë, voluminoz, në një ekspozitë në Muzeun Kombëtar.

Sa ese ka libri?

Janë 85 ese, mrekulli eseiste, për jetën, lulet, dashurinë, këngën, punën, botën, për ndodhitë, për çdo qenie të gjallë. Për librin me ese, të cilat i botova vetë, ishte një detyrim ndaj punës së atij njeriu ndaj, inteligjencës së tij. Aty çdokush gjen veten. Në këtë ndërmarrje kam gjetur ndihmën e bashkëshorit Leonardo Voci, i cili ishte shtysa kryesore dhe mbështetësi në anën financiare. Jam e mendimit se sot ndjehem e qetë që këto ese tashmë nuk janë pronë vetëm e imja, por e një mase të gjerë lexuesish, pasi puna e tij, profesioni i tij që kishte studiuar ishte Filozofi Arti. Në një nga esetë e tij tregohet qartë se, si e mendonte ai të ardhmen si i mendonte problemet e ndryshme të jetës së përditshme. Ese-ja tregon “në kohëra të ndryshme sa njerëz, sa ngjarje, por koha e pamëshirshme dhe koha pa hatëre i ka hedhur në koshin e historisë. Pra t’i mund të jesh i varfër, mund të jesh pa pasuri, se ndoshta t’i kanë vjedhë, apo s’ke… Koha shumë herë ka treguar se njerëzit nuk vlerësohen më ç’kanë qenë.

-Njeri që ishte në lëvizje, me zemër të gjerë dhe vizionar…Me kë ishte lidhur më shumë Odise Paskali?

Babai çdo gjë e kishte të lidhur me studion. Aty ishte bota e tij, jeta e tij, ëndrra e tij. Kur do që ta kërkoje aty e gjeje. Ai ishte altari i tij. Aty lindën heronjtë, aty lindën mendimet, aty lindën punët e tij lirike, aty hidheshin skicat e së ardhmes, mendimet filozofike. Aty ishte çdo gjë që ai e kishte të shenjtë brenda vetes. Dashamirësit e tij aty gjenin Paskalin e vërtetë. Këtë e kam thënë në 3 librat (kolonën e veprave të tij) “ Për Paskalin nga Paskali”, botim i vitit 2005 me 450 faqe. Leonardo Voci përgatiti një analizë artistike të veprës së Paskalit. Titulli “Paskali themelues i skulpturës shqiptare”. Kjo analizë nuk i është bërë asnjëherë më parë, pasi është bërë një kritikë e sipërfaqshme.

Ku shihet më shumë vjedhja e së drejtës së autorit tek veprat e Paskalit”

Skënderbeu i Kukësit prodhohet sot në sasi marramendëse, në lloje të ndryshme materialesh dhe shitet ndonjëherë edhe 400 euro. Pra punët e tij shiten dhe fitimet i marrin të tjerët. Ndonjëherë i deformojnë sytë, mjekrën. Pra bëhen plagjiatura që s’kanë asnjë të drejtë… Dhe askush nuk pyet as nuk tregon se çfarë qëndron pas këtyre plagjiaturave. Bëhen plagjiatura amatore, jo profesioniste dhe nxirren si imazhe të Shqipërisë. Kjo është e turpshme. S’ndodh në ndonjë vend që e bija boton veprat e artistit me lekët e punës së saj kur veprat e babait shiten duke mbushur xhepat e atyre që s’u takon… Këto janë raste unike në Shqipëri

“I urituri”

Vepra e Enciklopedisë së Artit Botëror

“Vepër që është në Enciklopedinë e Artit Botëror. Kjo vepër është marrë si plaçkë lufte nga italianët, kur trupat pushtuese u larguan nga vendi ynë. Tashmë kjo vepër ndodhet në Itali. Është detyrë e shtetit shqiptar që të ndërhyjë dhe ta sjellë atë vepër në atdhe. Nuk është detyrë e familjes të merret me këtë vepër, pasi duhet një kërkesë institucionale. Kjo është një sipërmarrje e madhe. Kjo vepër duhet të zejë vendin e duhur në Muzeun Kombëtar apo në galerinë e Arteve. Ajo duhet të kthehet ashtu si kthyen gjermanët veprat ruse pas rënies së nazizmit”.

Marrëdhëniet me babanë…Fjalët e Odisesë kur i theva një bocet

“Ai ishte një baba i mrekullueshëm. Ruaj kujtime të jashtëzakonshme. Ai s’më ka bërtitur kurrë. S’më ka qëlluar kurrë. Për mua ai është një baba i buzëqeshur. Mbaj mend që njëherë kur u futa në atelienë e tij, në studion e tij me bukë në dorë, theva pa dashje një model të një skulpture. Unë qava, siç qajnë fëmijët nga frika kur thyejnë ndonjë gjë. Por ai qeshi dhe tha: “Hahaha, u bë çupa ime të thyejë punët e babait. Oh, sa gëzohem! Merr bijë dhe thyeje dhe një bocetë tjetër”. Unë kam qenë shumë e lidhur me të. Ai më shihte si një kukull. Ai mbetet një prind me dimensione të mëdha. Ndaj të gjitha botimet e tij i kam bërë pa sponsor me shpenzimet e mia”.

Skulptori i Popullit është i njohur për rreth 600 vepra në skulpturë, por mbi të gjitha në krijimtarinë e vet të larmishme janë të njohura veprat: