Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Në Romanin: “Luani i Janinës“, ose në origjinal, “Ditët e fundit të Jeniçerëve”, shkrimtari i madh hungarez, Jokai Mor, trajton ngjarjet historike të kohës së Ali Pashë Tepelenës, të cilat janë shpalosur, në një histori emocionuese të kohës së romantizmit evropian. Rrëfimet plot mister, që nga fillimi e deri në fund shpalosin të dhëna për kohën e Perandorinë Turke në Ballkan, veçmas në Shqipëri e në Greqinë e decenieve të para të shekullit 19-të ku është vendosur ngjarja e romanit. Jeniçerët – formacion i njohur e ushtrisë turke në shumë vende kishin ngritur krye dhe kundër Sulltan Mahmudit, i cili kishte bërë përpjekje për ta ripërtërirë perandorinë e shkatërruar. Asokohe, kundërshtari më i madh i Sulltanit ishte Ali Pashë Tepelena që edhe konsiderohej një kundërshtar i denjë. Shumë prej elementëve romantikë të realitetit historik të kohës janë pasqyruar me mjeshtëri në imagjinatën e Jókai Morit. Ndreqja e gjallë e perandorisë lindore dhe ngjarjet e përgjakshme historike në komplotin dhe imagjinatën romantike të shkrimtarit sikur rigjenerohen në tërësinë e veprës. Por zemra e kësaj historie të mrekullueshme është ndërthurur ashtu sikur edhe në romanet e tjera, si një ngjarje historike e besueshme, për botën turke të kohës dhe njohurinë çuditërisht të saktë të jetës turke nga autori. I tillë është Jokai Mor edhe në romanin tjetër, “Trëndafili i Bardhë” ku po ashtu personazh kryesor ka një shqiptar, jeniçerin kryengritës Halil Patrona, nga Hurpishti i Manastirit. Vepra për herë të parë u botua në vitin 1854, në Hungari.
Heroi i dramës së çuditshme dhe të tmerrshme, ose i një seri dramash, të shpalosura me një shpirt të tillë, aftësi dhe gjallëri në këtë roman është Ali Pasha i Janinës, sigurisht njëra nga figurat më të shkëlqyera që ka prodhuar historia turke në atë kohë. Autori me një anë flet për shumëllojshmërinë dhe monstruozitete siç ishin konsideruar krimet e Aliut, por në anën tjetër vërehet edhe aftësia e tij e habitshme dhe guximi i shkëlqyer për t i bërë ballë Perandorisë ende më të fortë të botës i japin një lloj madhështie të egër qoftë edhe karrierës së tij të njollosur me gjak, dhe, në të vërtetë, me forcë të jashtëzakonshme me të cilën pashai shqiptar mbrojti veten në ditët e të fundit të jetës në kështjellën e tij, duke luftuar me trimat e tij besnikë, gegë e toskë kundër gjithë fuqisë së Perandorisë Osmane. Kjo është një ngjarje e veçantë në histori. Me një hero të tillë, është e qartë se libri është stërmbushur edhe skena të jashtëzakonshme; por, edhe pse kryesisht një roman ai nuk përmban disa studime të shkëlqyera të karakterit oriental, turk, arvanitas, grek dhe shqiptar. Jokai Mor është vëzhgues absolutisht i paanshëm, i cili zbulon me mjeshtëri botën e Perandorisë Osmane të kohës e cila rronte mes apatisë dhe brutalitetit të tij. Autori nuk e ka vërejtur sa duhet elementin kombëtar të Ali Pashait sidomos në vitet e fundit të sundimit të tij në Janinë, kur ai hapur pretendonte që me pashallëkun e tij ta krijonte Shqipërinë e katër vilajeteve. (A. Q.)
Humbëtirat në luginën e Seleukit
Në një rajon të egër e shterpë shtrihet para nesh, shpella, në Luginën e Seleukit, një vendbanim i vërtetë për një eremit, sepse aty nuk ka asgjë që lë për të kujtuar ndonjë send nga jeta e nga bota e gjallë. Tërë vendi përreth ngjan me një varr të gjerë, të rrënuar, me bazën e saj të mbuluar me bar nga barërat e këqija, të gjelbër.
Këtu gjithçka që lind, lind në errësirë. Zezona fetare, fanatizmi, dhe monstruozitet më të errëta të besëtytnive. Një keq bërje e përjetshme duket se ka humbur si në një mjegull të rëndë mbi këtë rajon, me siguri të krijuar nga ana e majtë e Perëndimit, që shpërndajnë jashtë vendit shkëmbor fragmente gjigante që godasin tokën, një tokë jo pjellore, duke e bërë atë të pabanueshme për fëmijët e njerëzit.
Njeriut rrallë i takon të vizitojë këso vendesh. Dhe, me të vërtetë, pse duhet të shkohet atje, ose çfarë duhet të kërkojë njeriu atje? Nuk ka absolutisht asgjë të dashur për zemrën e njeriut, në atë trevë. Edhe kafshëve të egra u bëhet varr jeta e tyre në atë luginë. Jo vetëm tani por edhe gjatë ditëve të verës. Vetëm një luan i shkretëtirës, hapëron atje nëpër vapë të zjarrtë, përcëlluese. Ai ndoshta, shkon aty për të gëlltitur prenë e tij dhe pastaj, kur ngopet mirë, ndjekë rrugën e tij dhe duke u grindur me vapën, bën tutje.
Udhëtarët e vetmuar nganjëherë, pa vrarë mendjen e tyre vizitojnë këtë shkretëtirë të zymtë dhe përshtypja e parë, me të cilën ata ballafaqohen i bën ata të marrin guxim e t’i ngulin sytë mbi të. Ata duket sikur kanë kureshtje për ta hulumtuar terrenin historik, por shpejtojnë që sa më shpejtë t’i nxjerrin këmbët e tyre nga ai vend.
Dhe, çfarë ka atje për të parë? Një mur shtrihet poshtë dhe nuk dihet se kush e ndërtoi, madje nuk mund të them që e ndërtoi ndokush, apo ndoshta është ndërtuar vetë dhe pastaj dikush e ka shkatërruar.
Aty shtrihet një kolonadë e gjatë prej guri, kolona e denjë e Simon Stilitës, i cili, me duart e veta ka grumbulluar atë, gur mbi gur, vit pas viti. Duket se e kishte bërë zakon për t’u ulur aty për ditë, së bashku me krahë të shtrirë në formën e një kryqi, duke u përkulur mijëra e mijëra herë, derisa një ditë me kokën e tij preku këmbët e tij. Anët veriore dhe jugore të Luginës janë të shkëputura nga pjesa tjetër e botës, nga masa gjigante e shkëmbinjve të pjerrët, si dhe nga pjesë të ngurta, që duken si bastionet e një kështjelle, në një lartësi prej disa qindra hapash, ku shtrihet një rrip i vogël i bimësisë së gjelbër e të dukshme.
Në intervale kohore, në këtë mur të gjatë dhe të pjerrët shkëmbore janë gojët që shfaqen egërsisht në një seri të shpellave, të madhësive të ndryshme, të gjitha afër së bashku. Duket sikur një garë monstruoze kishte prerë dy ose tre hapësirat e dyerve dhe dritareve në shkëmbin e gjallë, për ta bërë pallatin dhe për të banuar vetë në të.
Muret e këtyre shpellave janë aq të thyera, bazat e tyre janë kaq të parregullta, sa është e pamundur që ata të mund të jenë punë e duarve të njeriut, përveç nëse, me të vërtetë, do të mund të supozohet se ekziston hendeku dhe rreshtimi i rregullt i serive, që dëshmojnë fuqinë punëtore të forcave të jashtëzakonshme, në harqet konkave.
Tre nga hyrjet në këto shpella të gjitha kanë lartësinë e harqeve triumfale; madje, njëra prej tyre, e gdhendur në bazën e shkëmbit, është në mënyrë jashtëzakonisht të madhe sesa ajo në vend dhe i përngjan një pamjeje të një kishe të madhe, dhe thuhet se depërton në të gjithë malin deri përtej detit.
Thuhet se nëse dikush ka guximin të provojë udhëtimin brenda shpellës, ai do të zbulojnë hieroglifet misterioze të gdhendura në mure.
Kush mund të kenë qenë autorë të kësaj gjuhe të panjohur e të vjetër?
Ndoshta Kaldeasit ose adhuruesit e Mitrës. Çfarë sekretesh të fshehura, çfarë njerëzish duhet të ketë qenë ata, përmendoret e të cilëve janë të mishëruara në këto simbole? Kjo pyetje duket se do të mbetet përgjithmonë pa përgjigje.
Me siguri kjo luginë u përdor si vend varrimi nga disa popuj të zhdukur gjatë historisë, varrezat e të cilëve kanë mbijetuar, duke e bërë gjithë rajonin akoma më të tmerrshëm, që duken sikur hapësira të hapura të shkëmbinjve shpellorë, si nga njëqind gojë të hapura, që këtu, dikur një racë të zhdukur ka gjetur vendin e fundit të pushimit. Për më tepër, shpella më e madhe e të gjithëve, ka misterin e pazakontë që ndonjëherë duket se lëshon tinguj fishkëllimë, sikur të jenë zëra të pandërprerë njerëzorë…
Barinjtë në majat e maleve dëgjojnë terrorin e goditur për këtë thellësi të fytit të saj shkëmbor. Në fillim ajo i ngjan zhurmës së grerëzave të burgosur, por duket se ato dinë gradualisht ta mbledhin forcën dhe vëllimin deri atje, sa duket sikur demonët e erës kishin humbur rrugën e tyre brenda në shpellë, dhe po zhurmonin zhurmshëm, në përpjekjet e tyre për të gjetur një dalje. Kjo zhurmë është ndjekur përgjithësisht nga shpërthimi i saj, e cila pa dyshim depërton në shpellë përmes një boshllëku në anën tjetër dhe kështu i shpërndanë zërat misteriozë të luginës.
Por jo vetëm në këto raste. Edhe në stinët e tjera edhe shpella sikur ka një zakon për të folur. Ka ndodhur dhe ndodh tani që një bari, më i guximshëm se sa miqtë e tij, merr për sipër që në zgavrën e shpellës ta ndezë zjarrin, dhe, plot me guxim, provokon Divin e shpellës i cili shfaqet, derisa shpella papritmas rikujton zërin e tij; por jo fjalët që ai nxjerr, por përgjigjet në një theks të butë, të ulët, si i pafuqishëm, duke e kërkuar atë të tërhiqet dhe të pushojë së talluri me Perëndinë…
Në një rast tjetër, një grua kurorëshkelëse dhe dashnori i saj shëtisnin në drejtim të vendit me qëllim të përdorimit të errësirës së thellë si mantel për gëzimet e tyre mëkatare. Por çfarë terrori i mbushnin të dashurit fajtorë, kur pëshpëritja e tyre e ëmbël ishte ndërprerë nga një zë, që ishte as afër aq edhe larg, dhe as i përkiste njeriut, as shpirtit, por psherëtimat e tyre të ftohta kthehen nga gjaku i tyre i nxehtë në akull, pikërisht ashtu siç pëshpëritej: “All-llahu është i pranishëm kudo!”
Edhe një herë, disa grabitës u shtrinë në pritë për shokët e tyre, të cilët ata synonin të vrisnin, po në atë vend, mirëpo kur fillonte ajo zhurmë misterioze në shpellë, që dukej sikur po sillej në unazën shumë të përhershme, vrasësit kishin dalluar qartë fjalët e tmerrshme: “Syri i All-llahut është mbi të, ju dhe flakët e djallit po digjen për shpirtrat tuaj! “, pas së cilës, ata si të çmendur nga frika me nxitim kishin dalë nga shpella.
Kushdo që jetonte afër vendit dinte dhe besonte në të Katallanin e shpellës, për të cilin, ata thonë, nuk i bën dëm të mirëve e të urtëve, por i përndjek keqbërësit.
Por nuk ishin vetëm zemrat e goditura nga terrori, të cilët e njihnin zërin e padukshëm të Divit. Zemrat e grimcuara nga gjakderdhje po ashtu riparohen atje. Dhe Divi i padukshëm i lexon sekretet e tyre. Ata, nuk kishin sa duhet mundësi ta njoftojnë atë me pikëllimet e tyre, dhe ai u dha atyre këshillë të mirë, dhe, pjesën më të madhe, i dërgoi për t’ i ngushëlluar. Pa dyshim askush tjetër nuk mund t’iu ketë dhënë atyre këshilla të ngjashme; por në qoftë se kishte këshilla, ato vinin nga burra të zakonshëm, madje edhe lutësit ndoshta nuk do ta kishin mirëpritur me entuziazëm të tillë, ose e kanë kthyer atë në një llogari kaq të mirë.
Dhe njerëzit shkuan aq shpesh atje për të pyetur Qenien e padukshme për të ardhmen e tyre, sepse besonin se ajo mund të bënte dallim mes atyre që vinin tek ai në ankth të vërtetë të mendjes dhe atyre që kishin për të tërhequr vetëm si kuriozitet, ose që thjesht dëshironin ta provonin atë. Për këta të fundit ai nuk dhe asnjë përgjigje, por më parë, ai foli shpesh me profeci, me shëmbëlltyra, me kuptimin e thellë figurativ, i cili shpesh përmbushej fjalë për fjalë.
Populli i zakonshëm që beson në besëtytni ka shprehur meritë t’u sakrifikuar për këtë Div të panjohur. Banorët rreth e rrotull u bënë një pikë jetese për të mirën e tyre. Ata u kujdesen që të mos e provokojnë atë me fjalë të kota, dhe të mos shkojnë tek ai për gjëra të vogla.
Në një rast, një Kadi i Seleukit madje kishte dënuar me rrahje këmbësh, një çift të pacipë që ishte kapur duke hedhur gurë në shpellë.
Nga goja e shpellës, përbrenda saj shtrihet një lloj shkalle e përbërë nga rreth dyzet hapa, duke përfunduar në një pikë, ku drita e ditës zor se ka arritur ndonjëherë. Këtu qëndronte një gur i madh, jo ndryshe nga një altar i vrazhdë, në mes të cilit ishte një zbrazëti e vogël. Banorët e devotshëm e të uritur të rrethit e kishin përdorur atë zgavër për të mbushur me oriz dhe kur ditën tjetër kthehen atje, ata do të shohin se Divi e kishte larguar orizin nga vendi. Ata, si shpërblim kishin lënë një monedhë të vogël argjendi, në një pellg natyral, një monedhë nga ato që i përkiste argjendit të vjetër, paratë që ishin kalitur në ditët e moçme, të shkëlqyera, që kishin vlerë tri herë më të madhe se monedhat aktuale të Perandorisë turke. Ishte krijuar bindja se Divi nuk merrte asgjë falas, por do të paguante për çdo gjë të gatshme, me të holla.
…
Në vitin njëmijë e tetëqind e nëntëmbëdhjetë, kishte rastisur që një anije pirate të kishte lundruar në parajsën e Sudës, dhe kishte parë rrënojat deri atëherë të papara dhe të mrekullueshme të Seleukit. Korsarët bartën flamurin francez, por ekuipazhi i saj përbëhej tërësisht nga shqiptarët. Kuverta ishte e ngarkuar me rrënojat, ishte hedhur poshtë afër Luginës nga një furtunë dhe me fat të mirë, ekuipazhi ishte energji për të angazhuar në heqjen e rrënojave. Të gjithë në breg, u mahnitën kur panë në të vërtetë, një vend që ofronte shumë më tepër materie rrënojash, sesa ato që i kishin humbur gjatë lundrimit.
Por pastaj, sipas mënyrës së udhëtimit të përgjithshëm, anija ishte shumë më mirë e pajisur me dy shtylla dhe lundra, sesa anijet e tonazhit të zakonshëm. Në të njëjtën kohë ishte anija që kishte hedhur spirancën më të madhe të anijeve. Nga ajo doli njëri nga njëzet e katër trinariotët e armatosur mirë. Secili prej tyre është i fortë, ata mbanin urdhra të meritave në fytyrat e tyre, madje hetoheshin edhe nga plagët e shumta që kishin marrë gjatë betejave e cila shprehte ashpërsinë e egër që ishte përballur nga që moti.
Një burrë i vogël zbriti pas tyre, në barkë. Kali i tij u zbrit poshtë me anë të një vinçi. Ky ishte oficer i komandës. Ai ishte tashmë një burrë i vjetër, me trup mesatar, por shumë muskulor. Kishte më shumë se shtatëdhjetë vjet por ishte aq i fuqishëm, si në mendje ashtu edhe në trup, ashtu sikur kishte qenë i ri dhe kur kishte pasur mjekrën e gjatë, që tani i shtrihej në gjoksin e tij si krahët e një mjellmë. Ishte i errët si pendë korbi. Supet e tij të gjera flisnin për forcë të jashtëzakonshme, ndërsa shprehja e fytyrës , shkëlqente me dy sy të ndezur në qetësinë e tij dhe shikimin e guximshëm, dëshmonte për faktin se kjo forcë nuk ishte nënshtruar nga frika… ( Përktheu, Ahmet Qeriqi)
