Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Kur hasim fjalën “Bask” në mënyrë të pashmangshme mendojmë për organizatën separatiste ETA, shpesh të shoqëruar me imazhe të luftimeve dhe sulmeve, dhe të koncepteve të tilla të autonomisë dhe pavarësisë. Por interesi në këtë popull nuk është i kufizuar vetëm në sferën politike, historia e tij të veçantë ofron edhe njohuri të tjera të vlefshme të hulumtimit.
Baskët janë në fakt, një rast unik dhe të veçantë në skenën evropiane, dhe ne kemi tërhequr gjithmonë vëmendjen e dijetarëve dhe lexuesve kurioz. Por çfarë është kjo unike e rëndësishme? Baskët janë një grup etnik që jeton me shekuj një zonë të vogël prej rreth 21.000 kilometra katrorë në mes të Spanjës dhe Francës. Tipar i veçantë është se ky popull është bartës i një kulture të gjallë, që jo vetëm nuk ka asgjë të përbashkët me territoret e tjera fqinje, por ka disa tipare e dallojnë nga çdo popull tjetër në Tokë.
Baskët kanë një univers kulturor shumë të ndërlikuar, por shumë të veçantë, që ka mbijetuar dhe është dorëzuar poshtë me kalimin e kohës, duke ndihmuar për të forcuar një ndjenjë të kolektivit, që i përkasin dhe të krijojnë një identitet të qartë si një grup i veçantë etnik.
Për ta kuptuar “rastin Bask” është e nevojshme që për fillim të kthehemi në historinë e këtij populli. Duke bërë kështu, del se origjina është e fshehur në mister, një fakt i cili zgjoi interesin e shumë dijetarëve të etur për të zbulojnë atë mister. U ngritën teori të shumta, por asnjë nuk ka qenë në gjendje të krijojë me siguri origjinën e vërtetë të grupit: ajo shkon nga hipoteza më e përhapur e origjinës Baske të epokës së gurit dhe zonave autoktone të Pirinejeve perëndimorë, ku ata janë zhvilluar, dhe që trajtohen si trashëgimtarët e drejtpërdrejtë të Iberikëve. Kjo buron nga ajo që i vendos ata me origjinë nga Kaukazi, në përputhje mitologjike, në të cilën ata do të paraqiten si pasardhësit e Aitorit (njeriu i parë bask, lidhet me Tubalin, birin e pestë të Jafetit, të profetit Enoh), ose me banorët e ishullit të humbur të Atlantidës.
Paralelisht me këto supozime nuk janë edhe ata të cilët janë përpjekur të origjinën të shpjegojnë me zanafillën e “dell’euskera-s” gjuhën Baske, vetëm gjuhën thellësisht të ndryshme nga të gjitha gjuhët e tjera, që fliten në kontinentin evropian dhe, për këtë arsye, tipar më i veçantë kulturor i tërë këtij populli.
Duke analizuar të njëjtën kohë teoritë në lidhje me origjinën e baske dhe “dell’euskera”, më i pranuar është ai që identifikon grupin si “pirenaica” zonë amtare, pasardhës i drejtpërdrejtë njerëzor i Kromanjonit. Baskët, pra, mund të jetë një amalgamë e disa fiseve primitive të cilat janë shfaqur rreth 3000 vjet para epokës, para ardhjes në Evropë të popullsive indo-evropiane, rreth 1000 vjet para Krishtit, Sipas kësaj pikëpamje baskët nuk ishin indo-evropiane, dhe kjo do të shpjegojë me veçoritë “dell’euskera” duke paraqitur karakteristikat gjuhësore para-indo-evropiane: nëse kjo mund të dëshmohet, atëherë mund të vërtetohet se baskët i përkasin grupit etno-gjuhësore më të vjetër në kontinentin e Evropës.
Territori i banuar nga baskët quhet “Euskal Herria”, e cila fjalë për fjalë do të thotë njerëzit që flasin gjuhën, që quhet “Euskera”, që shtrihet në një hapësirë gjeografike të populluar nga baskët që i përket të njëjtit grup të baskëve dhe që kanë gjuhën e përbashkët.
Zona përfshin shtatë territore “herrialdeak”, e cila përkon me rajonet historike ku ata kanë folur gjithmonë gjuhën Baske. Fuqia e vërtetë e anëtarëve të këtij grupi është se ata kanë qenë në gjendje, që në rrjedhën e historisë të mbesin të bashkuar dhe kompakt pa u dëbuar nga territoret e tyre, me të cilët ata kanë krijuar një lidhje të thellë, në ruajtjen e karakteristikave të veta të dallueshme kulturore.
Baskët kanë ardhur në kontakt me popujt e tjerë, sidomos me keltët dhe romakët, por edhe visigotët dhe arabët. Ata ishin ndikuar dhe në disa raste por jo shumë. Ata kanë ruajtur një autonomi të konsiderueshme të territorit të vet kur ata u përfshinë në subjektet më të mëdha politike, të tilla sikur ishte Mbretëria e Aragonit para dhe pas krijimit të Shtetit të Spanjës.
Kjo do të ketë qenë rruga e tyre të gjatë e zhvillimit, e garantuar nga sistemi “Fueros”, bazuar në kodet mesjetare të koduara prej shekullin e VIII deri në shekullin XVI. Kjo përfshinte një sërë të standardeve rregullatore politike, administrative, ligjore dhe ekonomike të shoqërisë baske, duke u përqendruar në zakonet dhe traditat lokale; të cilat janë arritur në marrëveshje reale me qeverinë qendrore. Ata kishin rënë dakord për të dhënë këto privilegje, duke pasur parasysh faktin se Rajoni Bask si një entitet, e ka pasur të njëjtit nivel, duke e lejuar atë për të ushtruar ligjet e veta dhe, për këtë arsye, erdhi te forcimi i kohezionit territorial i banorëve baskë.
Sistemi i koduar “Fueros” mbeti në fuqi deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Humbja, ka ndodhur pas Luftës së Carlisit të vitit 1876, e cila çoi në rritjen e nacionalizmit. Fakti më i rëndësishëm i historisë mijëvjeçare të “Euskal Herria” është se banorët janë mbajtur në mënyrë të vendosur, sipas sistemit të traditave dhe vlerave, të cilat bënë që ata të ndjehen si pjesë autentike e një realiteti të veçantë kulturor, që është identifikuar në mënyrë të përkryer me territorin ku ata kam mbijetuar gjatë shekujve.
Zona gjeografike e Euskal Herria mund të përcaktohet si një rajon kulturor, pasi që kultura baske është shpërndarë në të gjithë territorin e të Hegoalde (Paese Basco del sud, spagnolo) dhe di Iparralde (Paese Basco del nord, french): Llama Euskal Herria o Vasconia është një rajon kulturor evropian, që gjendet në një ambient të zonës së Pirineos dhe përfshin territoret e lundrimit në Spanjë dhe në Francë. Tërësia e elementeve kulturore baske përbën një sistem organik që bashkëvepron në tërësi me qytetarin bask.
Por çfarë janë këto elemente?
Ilustrimi kulturor më i rëndësishëm dhe më i rëndësishëm është sigurisht ai gjuhësore: “euska”, është një idiomë e izoluar dhe përbën shenjën kryesore të diferencimit, në krahasim me të tjerët, si dhe një themel të rëndësishëm në procesin e identifikimit të grupit. Kjo gjuhë ishte ndaluar gjatë diktaturës fashiste të Frankos, si pjesë e programit fashist për eliminimin e të gjitha identiteteve kombëtare, periferike. Pavarësisht nga kjo gjuha nuk ishte flakur por ajo ishte kthyer në simbol të betejave të politikës nacionaliste, për sa i përket karakterit kombëtar të Baskisë.
Një nga vite 60 të shekullit XX gjuha baske iu ka kushtuar një procesi të rimëkëmbjes e vlerësimit dhe rëndësisë që i kanë kushtuar shkrimit dhe traditës edhe mësuesit në shkollat e Hegoalde dhe Iparralde.
Elementet e tjerë që e bëjnë universin kulturore bask janë:
Përkushtimi i thellë i fesë së krishterë, si një komponent thelbësor i shoqërisë.
Kompleksiteti ende i gjallë besimit arkaik, mitologjik, në nivel të folklorit, që shfaqet me tregime dhe legjenda me perënditë pagane, pjesë përbërëse të një panteoni origjinal që ka sunduar nga koha e matriarkatit dhe që ka humbur te popujt tjerë.
Prania e vende të ndryshme të rëndësishme simbolike për identitetin e grupit si “Roncesvalles Pass” ku, ndryshe nga ajo që u tha në “Këngët e Rolandit”, nuk ishin në kurriz të praparojës së Karlit të Madh, por një grup i fermerëve dhe alpinistët baskë, të cilët dëshironin për të marrë hak për fyerjen e tyre nga frankët. Ata i kishin vënë zjarrin Navarres, dhe gjithashtu edhe qytetit “Guernica”, një vend shumë i rëndësishëm për traditën lokale që nga mbretërit Mesjetës, që ishin betuar për besnikëri ndaj Frankos.
“Guerenika” njihet si simboli i tragjedisë kolektive baske, kur më 26 prill të vitit 1937, diktatori fashist, Francisko Franco urdhëroi masakrimin e popullsisë baske, me ç’ rast u vranë e u masakruar një e treta e popullsisë së Guernikë. Kësaj tragjedia, piktori i madh Pablo Pikaso i ka kushtuar tablonë “Guernika” që është një prej realizimeve më të fuqishme të pikturës botërore.
Baskët i kanë ruajtur dhe organizojnë festivale tradicionale, të cilat kanë meritë, sepse gjithmonë kanë mbajtur gjallë traditat lokale të zakoneve, e traditave, që përfshijnë të gjithë popullsinë me vallet, këngët dhe me maska tipike, autentike.
Ngjarjet sportive janë të lidhura dhe të njohura botën rurale si Herri Kirolak, një tjetër kusht i traditës, që përbëjnë festimet publike nganjëherë në afirmimin e diversitetit bask, të tilla si garat e mundjes, gjuajtja e gurit, tërheqja me zinxhirë, prerja e trupit rrumbullak të drurit me sharrë, e lodra të tjera tipike, tradicionale.
Shumë të rëndësishme janë edhe disa objekte të lidhura me tradita, vlera e madhe e paprekshme që të luajë një rol vendimtar në forcimin e procesit e identitetit fizik etnokulturor bask, sikur është shtëpia tipike Baske, e cila ka simbolizuar gjithmonë një vatër, si një vend të mbrojtjes së familjes, duke dëshmuar për rëndësinë e dimensionit kolektive në shoqëri. “Makhila” një shkop me dy degë (tërfurk i vjetër shqip) që është përdorur edhe në të kaluarën për mbrojtje, pjesë e sotme e zejtarisë, që është dhuruar në momentet e rëndësishme të jetës, në raste të tilla si martesa. Pastaj është edhe “Ikurrina”, flamuri i Euskal Herria, simbol identifikimi i një grupi të nivelit kulturor dhe politik.
Kompleksi i këtyre tipareve kulturore formon një paradigmë interesante që është ende pjesë e jetës së baskët, të cilët kanë zhvilluar një lidhje të fortë me traditën e saj dhe me territorin e vet. Prandaj është e qartë se sistemi i quajtur, “Kultura Basque” është unik dhe i veçantë, sistem që e bën jashtëzakonshëm nga veçantitë e disa prej elementeve të tij, që kombinohen për të përforcuar identitetin e grupit dhe ndjenjën e përkatësisë në një realitet thellësisht të ndryshëm nga të gjithë të tjerët.
(Il popolo basco e l’unicità del suo universo culturale www.rivistaetnie.com)
(Përktheu, RKL)
