Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Historia përsëritet, ndonëse personazhet ndryshojnë. Në çdo epokë, në çdo regjim që ndjen se toka po i lëkundet nën këmbë, pushtetarët përdorin të njëjtat fjalë, të njëjtën retorikë, të njëjtën gjuhë të frikës dhe përçmimit për të njollosur ata që guxojnë të ngrihen kundër tyre.
Sot, në Serbi, presidenti Aleksandar Vuçiq dhe funksionarët e tij të lartë shohin në studentët një kërcënim. Ata nuk i shohin si zërin e një brezi të lodhur nga mashtrimet, por si “mercenarë të huaj”, “dhunues”, “rrugaçë”. Ata që kërkojnë të drejtën e tyre për një shoqëri më të ndershme akuzohen se duan “të rrëzojnë pushtetin”. Çfarë ironie! Sikur pushteti të ishte një dhuratë qiellore, e paprekshme, e amshuar! Sikur çdo zë kundërshtues të ishte një tradhti, një prapaskenë e errët dhe jo thjesht një thirrje për liri e dinjitet.
Por këto fjalë nuk janë të reja. Ato na i thanë edhe neve dikur. Neve na quanin “armiq të popullit”, “shkatërrues të vëllazërim-bashkimit”, “kontrarevolucionarë”, “armiq të shtetit e të socializmit”. Çdo emër që mund të shërbente për të justifikuar shtypjen, çdo term që mund të mbillte frikë dhe përçarje, përdorej pa kursim. Ata që kërkonin të drejta, që donin arsim në gjuhën e tyre, që kërkonin barazi, shpalleshin armiq të vetë ajrit që thithnin.
Dhe si atëherë, edhe sot, këto fjalë nuk janë gjë tjetër veçse një mburojë e një regjimi që ndien fundin e tij të afërt. Janë britma të një pushteti që e di se ka humbur zemrat e popullit të vet, që e di se studentët janë gjëmimi i së ardhmes, se zëri i tyre nuk mund të mbulohet me etiketime të rreme.
Sepse historia ka treguar gjithmonë një të vërtetë të pashmangshme: kur një pushtet fillon të akuzojë të rinjtë për rebelim, kur i quan ata “të huaj”, “tradhtarë”, “rrugaçë”, atëherë ai pushtet është tashmë i kalbur nga brenda. Dhe kur brezi i ri nuk ka më frikë nga fjalët, atëherë nuk ka asgjë që mund ta ndalë ndryshimin që po vjen.
Fjalët e udhëheqësve politikë jugosllavë nuk ishin gjë tjetër veçse një përpjekje e kotë për të shuar një zjarr që vetëm sa ndizej më fort. Ata mendonin se duke etiketuar, duke përbuzur, duke shpallur “armiq” ata që guxonin të kërkonin të drejtat e tyre, do të mbillnin frikë, do të shuanin shpirtin e revoltës. Por nuk e kuptuan se fjalët e tyre nuk ishin gjë tjetër veçse benzinë mbi flakët e një brezi që nuk pranoi të nënshtrohej.
Sa më shumë që ata i quanin “kontrarevolucionarë”, aq më shumë studentët tanë ndiheshin revolucionarë të së drejtës. Sa më shumë që i shpallnin “armiq të shtetit”, aq më të vendosur bëheshin për ta ndërtuar një shtet që do t’i pranonte si të barabartë. Sa më shumë që përpiqeshin t’i frikësonin me kërcënime, aq më shumë trimëria u bë pjesë e frymës së tyre.
Reagimet e pushtetarëve nuk i demoralizonin, por i revoltonin. Nuk i dobësonin, por i bënin më të fuqishëm. Sepse fjalët e padrejtësisë nuk mund të heshtin kurrë të vërtetën. Ato mund ta vonojnë, mund ta shtyjnë për një kohë, por nuk mund ta shuajnë. Dhe ashtu siç historia dëshmoi, studentët shqiptarë të Kosovës e mbajtën zjarrin ndezur, derisa ai u bë dritë e pashuar e lirisë së tyre.
Vërtet, studentët shqiptarë bënë një punë heroike, duke sfiduar një shtet që për ta nuk ishte as atdhe, as mbrojtës, por një pushtues i pamëshirshëm. Ata dolën përballë një regjimi që i shihte si të huaj në tokën e tyre, që donte t’i shkurtonte ëndrrat, t’u shkelte identitetin, t’u mohonte të drejtën për të qenë vetvetja. E megjithatë, nuk u përkulën. Nuk u dorëzuan. Nuk heshtën.
Ishin të rinj në moshë, por të pjekur në mendje. Ata e dinin se betejat më të mëdha nuk fitohen me armë, por me guxim, me këmbëngulje, me fjalë të vërteta që nuk mund të shtypen. Ata nuk kërkonin asgjë më shumë sesa atë që me të drejtë u takonte – që Kosova të shpallej republikë, të kishte të njëjtin status si republikat e tjera jugosllave, të mos ishte më një krahinë e shtypur, një zë i heshtur në një federatë që e trajtonte si një trup të huaj.
Kërkesat e tyre ishin të shumta, por në secilën prej tyre ata kishin të drejtë. Kërkonin barazi, kërkonin arsim në gjuhën amtare, kërkonin të drejtën për të punuar pa qenë të diskriminuar, kërkonin liri për të jetuar në vendin e tyre pa ndjenjën e përhershme të frikës. Dhe më e rëndësishmja – kërkonin një të ardhme ku Kosova të mos ishte më në hije, por një komb që qëndronte i lirë, i fortë dhe i pavarur.
Në atë kohë, këto kërkesa dukeshin si një ëndërr e largët. Por studentët nuk luftonin vetëm për veten e tyre. Ata luftonin për brezat që do të vinin, për ata që ende nuk kishin lindur, por që një ditë do të jetonin në një Kosovë të lirë. Dhe historia dëshmoi se ata kishin të drejtë, se lufta e tyre nuk ishte e kotë, se sakrifica e tyre nuk u harrua.
Sepse ka momente në histori kur disa njerëz zgjedhin të mos jenë thjesht dëshmitarë të kohës, por arkitektë të saj. Studentët shqiptarë të asaj kohe ishin pikërisht kjo – ndërtues të një të ardhmeje që sot është realitet. Ata nuk pritën që dikush tjetër t’ua sillte lirinë. Ata e kërkuan, e sfiduan, e ndërtuan me forcën e shpirtit dhe guximit të tyre. Dhe për këtë, historia do t’i mbajë gjithmonë në kujtesën e saj, si ata që i dolën përballë shtypjes dhe fituan të drejtën për të qenë vetvetja.
Dhe çfarë ndodhi pastaj? Pas flakëve të revoltës, pas klithmave të studentëve që mbushën rrugët dhe sheshet, erdhi nata e gjatë e dhunës dhe shtypjes. Demonstratat nuk u shuan me fjalë e as me dialog – u shuan me zjarr, me plumba, me grushtin e hekurt të një regjimi që nuk njihte as mëshirë, as drejtësi. Rrugët që dikur ishin të mbushura me brohoritje për liri, u mbuluan me gjurmët e përgjakura të rinisë që nuk kishte kërkuar asgjë më shumë se atë që me të drejtë i takonte.
Ata që kishin guxuar të sfidonin tiraninë, u përballën me hakmarrjen e saj të pamëshirshme. U arrestuan një nga një, si gjethet që bien në vjeshtë, të shkëputur nga degët e shpresës së tyre. U dënuan në procese gjyqësore të sajuara, ku drejtësia ishte një maskë e shëmtuar e shtypjes. U dërguan në burgje të errëta, ku çdo mur mbante dëshminë e dhimbjes, ku çdo qeli ishte një varr për ëndrrat e tyre të thyera.
Disa nuk dolën më kurrë prej andej. Disa u zhdukën pa gjurmë, si të mos kishin ekzistuar kurrë. Të tjerët u vranë në heshtje, nëpër rrugë të errëta, në burgje të fshehta, pa një varr, pa një emër, pa një të drejtë të fundit për të thënë lamtumirë. Dhe mbi të gjitha, askush nuk u mbajt përgjegjës. Askush nuk dha llogari. Askush nuk u ndal për të pyetur: pse?
Tiranët festuan mbi rrënojat e revoltës, të bindur se kishin fituar. Por ata nuk e kuptuan një të vërtetë të thjeshtë – liria nuk vritet me plumba, shpresa nuk shuhet me pranga, dhe e vërteta nuk mund të mbetet e varrosur përgjithmonë. Sepse ata që u vranë, ata që u dënuan, ata që u zhdukën, nuk ishin thjesht viktima – ishin fara të një lirie që një ditë do të mbinte. Dhe ashtu ndodhi.
Sot, ata nuk janë vetëm emra në faqet e një historie të përgjakur. Ata janë zëri që ende kumbon në kujtesën e një kombi, jehona e një guximi që nuk mund të shuhet. Ata u mundën në betejën e tyre të parë, por fituan në luftën e madhe të historisë. Dhe sot, Kosova është e lirë – jo sepse pushteti i atëhershëm u tregua mëshirues, por sepse studentët e atyre ditëve nuk e lanë të shuhej zjarri që kishin ndezur.
E vërteta ka një ligjësi të saj: mund të vonohet, mund të shtypet për një kohë, por nuk mund të zhduket. Dhe ajo që ndodhi atëherë është kujtesa e një kohe kur errësira e pushtetit mendoi se mund të shuante një popull, por në të vërtetë, vetëm sa e bëri atë më të vendosur, më të pathyeshëm, më të lirë.
Populli thotë: “Atë që e qesh, do e veshë” – një urtësi e thjeshtë, por e pamëshirshme në mënyrën se si historia e bën të vërtetë. Sepse sot, kur sheshet e Serbisë gumëzhijnë nga protestat, kur studentët bllokojnë fakultetet dhe ngrenë zërin kundër padrejtësisë, pyetja ngrihet vetvetiu: çfarë do të thotë Vuçiqi për ta?
A thua do t’i quajë “armiq të popullit”, ashtu si dikur quante ata që guxonin të sfidonin shtetin? Por si mund t’i quajë armiq, kur ata janë vetë bijtë dhe bijat e Serbisë, rritur nën hijen e flamurit që dikur e mendonin të shenjtë? A do t’i shpallë tradhtarë, sikur të ishin të huaj në vendin e tyre?
Historia po e vesh Serbinë me rrobat që dikur ia qepte të tjerëve. Dikur, kur studentët shqiptarë kërkonin të drejtat e tyre, ata stigmatizoheshin si “armiq të vëllazërim-bashkimit”, “kontrarevolucionarë”, “shkatërrues të shtetit”. Ishin të huajt e shpallur në tokën e tyre, njerëzit e shtypur që regjimi i përbuzte dhe i godiste me egërsi. Atëherë, të paktë ishin ata që ndienin dhembje për ta, të paktë ata që guxonin të pyesnin veten nëse vërtet padrejtësia qëndronte tek ata që kërkonin të drejtat e tyre, apo tek ata që i shtypnin.
Dhe ja sot, ky rreth i fatit është mbyllur. Tani studentët serbë janë ata që dalin në rrugë, ata që shteti i sheh me dyshim, ata që pushteti i etiketon si “rrezik”, ata që dëgjohen me frikë nga udhëheqësit. Por si mund ta akuzojë Vuçiqi këtë brez, kur ata janë vetë fryt i politikave të tij, pasqyrimi i një shoqërie që nuk duron më të jetojë nën mashtrim? Si mund ta shpallë armik të popullit vetë popullin e tij?
Apo ndoshta tani, në heshtjen e natës, në vetminë e një mendjeje të trazuar, e kupton edhe ai se fjalët që dikur shqiptonte me arrogancë, tani janë bërë një teh i kthyer kundër vetë pushtetit të tij? Sepse historia është e pamëshirshme. Ajo nuk fal as harresën, as iluzionin se mund të kontrollosh të ardhmen duke shtypur të tashmen. Dhe sot, ajo që Serbia dikur e qeshi, sot po e vesh – demonstratat, revoltën, britmat e një populli që nuk e pranon më shtypjen.
Pra, le të pyesim: A është pushteti i gatshëm ta përballojë pasqyrën e historisë? A do të guxojë të shohë veten në sytë e atyre që protestojnë? Apo do të vazhdojë të ecë në rrugën e verbërisë, duke harruar se asnjë regjim nuk ka fituar betejën kundër popullit të tij?
Aleksandar Vuçiqi duhet ta dijë—dhe nëse nuk e di ende, do ta mësojë shpejt—se bijtë e popullit të tij nuk mund të mashtrohen pafundësisht. Se fjalët boshe nuk mund të ushqejnë një brez të uritur për të vërtetën. Se premtimet e thyera nuk mund të ndërtojnë një të ardhme mbi rrënojat e zhgënjimit. Se maskat e politikës nuk mund të mbulojnë përgjithmonë fytyrën e një realiteti që po bëhet gjithnjë e më i ashpër.
Populli i tij është lodhur. Është ngopur me gënjeshtra që riciklohen nga një dekadë në tjetrën, me mashtrime që e kanë futur Serbinë në një rreth vicioz ku e kaluara dhe e tashmja shkrihen në një makth të përhershëm. Është ngopur me një pushtet që e mban të mbërthyer në të shkuarën, që kërkon armiq të jashtëm për të justifikuar dështimet e brendshme, që përdor nacionalizmin si një perde tymi për të fshehur varfërinë, korrupsionin, mungesën e shpresës.
Çdo ditë që kalon, Serbia e Vuçiqi zhyten më thellë në batakun e padrejtësive—jo vetëm brenda kufijve të saj, por edhe në arenën ndërkombëtare, ku po e humb çdo ditë e më shumë respektin dhe besimin. Udhëheqja e tij ka ndërtuar një mjedis ku frika sundon mbi të drejtën, ku heshtja shpërblehet dhe guximi ndëshkohet. Por sa mund të zgjasë një sistem i tillë, kur ata që duhet ta trashëgojnë vendin nuk duan më të jetojnë nën hijen e tij?
Të rinjtë serbë po e kuptojnë, ashtu siç e kanë kuptuar të rinjtë në çdo regjim që ka përçmuar popullin e vet, se liria nuk dhurohet—ajo fitohet. Se nuk ka ndryshim pa sakrificë, se nuk ka drejtësi pa luftë. Dhe kur një brez arrin në këtë vetëdije, asnjë lider nuk mund ta ndalë valën që pason. As propaganda, as kërcënimet, as përpjekjet për ta portretizuar revolten si një komplot i jashtëm nuk mund të ndalojnë ndryshimin kur ai bëhet i pashmangshëm.
Vuçiqi mund të përpiqet të shtypë protestat, të injorojë zërin e studentëve, të etiketojë kundërshtarët e tij si “tradhtarë” apo “mercenarë”. Por në fund, e vërteta është një mal që nuk mund të shembet me fjalë. Dhe kjo e vërtetë është e thjeshtë: Serbia po zgjohet. Dhe kur një popull zgjohet, nuk ka pushtet që mund ta vërë përsëri në gjumë.
Serbia po dridhej nga brenda, si një ndërtesë e vjetër që gërryhet nga themelet, e tronditur jo nga forca e jashtme, por nga vetë pesha e gabimeve të saj. Rinia e saj nuk dëshiron më të jetojë në hijen e konflikteve të pafundme, nuk dëshiron më të jetë një brez i humbur në një histori që përsërit veten me dhimbje dhe zhgënjim. Ata nuk duan të jenë vetëm spektatorë të një skene politike të mbushur me tensione, luftëra të kota dhe armiqësi të përhershme me fqinjët. Ata duan të marrin frymë lirshëm, të jetojnë si të gjithë të rinjtë e këtij planeti—me ëndrra, me shpresa, me një të ardhme që nuk është e minuar nga politikat e së shkuarës.
Por Serbia, ashtu si një zog i plagosur nga betejat e saj të vjetra, ende lëviz në të njëjtën rrethore të errët—varfëri, skamje, mosmarrëveshje të brendshme dhe izolim ndërkombëtar. Një vend që dikur ëndërronte madhështinë, tani endet i vetmuar në një botë që ecën përpara, duke u përpjekur ta mbajë të kaluarën të gjallë në një kohë kur e ardhmja kërkon një tjetër rrugë.
Por rinia nuk mund të mbetet peng i këtij cikli. Ajo e di se asnjë komb nuk mund të mbijetojë vetëm me kujtime të së shkuarës. Asnjë e ardhme nuk mund të ndërtohet mbi mure të ngritura kundër fqinjëve. Ata kërkojnë një jetë të hapur, një botë pa kufij armiqësie, një shoqëri që i lejon të ecin përpara pa frikën se historia do t’i tërheqë sërish pas. Dhe ky zgjim, ky refuzim për të jetuar në një vend të përhershëm tensioni, është ajo që po dridh Serbinë nga brenda.
Sepse kur një brez nuk pranon më të mbetet i burgosur i së shkuarës, kur ai kërkon të jetojë pa barrën e luftërave të dikurshme, atëherë e ardhmja bëhet një betejë e pashmangshme. Serbia nuk mund të qëndrojë përgjithmonë në këtë udhëkryq. Ose do të zgjedhë të dëgjojë rininë e saj dhe të hapë një faqe të re, ose do të mbetet e vetmuar, e ngecur në të kaluarën që ajo vetë refuzon ta lërë pas.
Mjaft është mjaft. Ka një kufi për gjithçka, edhe për durimin e një populli. Serbia ka ardhur në një pikë ku më nuk mund të fshihet pas iluzioneve, pas premtimeve boshe dhe pas propagandës së vjetër që e ka mbajtur të zhytur në errësirë për dekada. E vërteta nuk mund të mbetet e fshehur pafundësisht, dhe në fund, nuk janë armiqtë e jashtëm ata që do t’ia thonë në sy – janë vetë njerëzit e saj, ata që jetojnë çdo ditë në realitetin e një shteti që ka falimentuar si një vend i drejtësisë, i mirëqenies dhe i të ardhmes.
Sepse shteti nuk është thjesht një flamur, një qeveri apo një fjalim i zbukuruar me premtime të mëdha. Një shtet është shpresa që u jep njerëzve të tij, rrugët që hap përpara brezave të rinj, siguria që garanton për qytetarët e tij dhe marrëdhëniet që ndërton me të tjerët. Dhe Serbia e sotme nuk është asgjë nga këto. Ajo ka falimentuar si një vend i së drejtës, sepse drejtësia nuk matet me ligje të shkruara në letra të thata, por me mënyrën se si trajtohen njerëzit e saj. Ajo ka falimentuar si një vend i së mirës, sepse një shtet që mbijeton mbi frikën, gënjeshtrën dhe manipulimin, nuk mund të jetë as i drejtë, as i mirë, as për popullin e vet, e as për të tjerët.
Dhe këtë nuk mund ta mohojë askush më gjatë. Për shumë kohë, propaganda ka tentuar të mbulojë realitetin, por fjalët nuk mund të ndryshojnë atë që njerëzit e ndiejnë çdo ditë në jetën e tyre – varfërinë, izolimin, mungesën e shpresës. Dhe tani, kur protestat po e shkundin themelet e këtij shteti, kur rinia po thërret për ndryshim, kur njerëzit po e kuptojnë se nuk mund të jetojnë më nën hijen e një iluzioni të rremë, është koha që e vërteta të thuhet me zë të lartë.
Vuçiqi dhe ata që e rrethojnë mund të vazhdojnë të mashtrojnë veten, të fajësojnë të tjerët, të kërkojnë armiq imagjinarë. Por nuk ka më kuptim. Kur një popull arrin të thotë “mjaft është mjaft”, atëherë askush nuk mund ta ndalë më. Dhe ajo që mbetet për të parë është nëse ata që janë në pushtet do të dëgjojnë zërin e këtij populli, apo do të vazhdojnë ta shtypin, duke mos kuptuar se çdo përpjekje për ta mbajtur gjallë një regjim të kalbur vetëm sa e afron më shumë rënien e tij të pashmangshme.
Historia është si një lumë që herë rrjedh qetë, e herë shpërthen si ujëvarë. Ajo i bart ngjarjet e së shkuarës, duke i përplasur në bregun e së tashmes, duke na kujtuar se asgjë nuk zhduket plotësisht, se gjithçka është një cikël që herë përmbyset, e herë përsëritet në një formë të re. Dhe kështu, sot, ndërsa Serbia po përjeton protestat e saj masive, nuk mund të mos shohim ngjashmëritë dhe kontrastet e forta me demonstratat e dikurshme të shqiptarëve të Kosovës.
Ngjashmëria e parë dhe më e madhe është vetë thelbi i revoltës. Në të dy rastet, janë studentët ata që ndezin zjarrin e protestës. Ata janë gjithmonë të parët që ndiejnë peshën e padrejtësisë, të parët që refuzojnë ta pranojnë atë si fat të pashmangshëm. Në Kosovë, studentët ngritën zërin për barazi dhe të drejta themelore, ndërsa sot në Serbi, studentët kërkojnë fundin e një regjimi të korruptuar, i cili e ka mbytur vendin në gënjeshtra dhe në errësirën e një politike të kalbur.
Të dyja demonstratat dhe protestat lindën nga nevoja për të thyer zinxhirët – në Kosovë, zinxhirët e një shtypjeje kombëtare, në Serbi, zinxhirët e një regjimi që i ka tradhtuar qytetarët e tij. Në të dyja rastet, shteti reagoi me arrogancë, me përbuzje, me etiketim dhe përpjekje për t’i diskredituar protestuesit. Në Prishtinë, studentët shqiptarë u quajtën “armiq të popullit”, “kontrarevolucionarë”, “shkatërrues të vëllazërim-bashkimit”. Në Beograd, studentët sot etiketohen si “mercenarë të huaj”, “rrugaçë” dhe “puçistë”. Fjalët ndryshojnë, por strategjia mbetet e njëjtë – çdo regjim që ndihet i kërcënuar, përpiqet ta delegjitimojë zërin e atyre që e sfidojnë.
Por mes ngjashmërive, qëndrojnë dhe kontrastet e pashmangshme. Në Kosovë, demonstratat nuk ishin vetëm një revoltë ndaj padrejtësisë së brendshme, por një betejë për ekzistencë. Studentët shqiptarë nuk kërkonin një pushtet më të mirë brenda një sistemi të padrejtë, ata kërkonin të drejtën për të jetuar si të barabartë, kërkonin ta nxirrnin Kosovën nga kthetrat e një shteti që e trajtonte si një koloni. Ata kërkonin republikën e tyre, kërkonin që Kosova të mos ishte më një hije nën hijen e Jugosllavisë. Në Serbi, protestat nuk synojnë ndarjen nga shteti, por ndryshimin e tij, rënien e një regjimi që ka manipuluar dhe varfëruar popullin e vet.
Në Prishtinë, reagimi i shtetit jugosllav ishte brutal, i pamëshirshëm. Dhuna ishte mjeti kryesor për ta shtypur zërin e protestuesve. Studentët shqiptarë u vranë, u burgosën, u përndoqën për vite me radhë. Në Serbi, edhe pse dhuna shtetërore është prezente, ajo nuk ka arritur ende atë egërsi çnjerëzore me të cilën regjimi jugosllav përndoqi shqiptarët. Megjithatë, frika mbetet, dhe historia ka treguar se regjimet që e ndiejnë rënien, janë të gatshme të bëjnë gjithçka për ta vonuar atë.
Dallimi më i madh i këtyre dy lëvizjeve është ai qendror: në fund të fundit, shqiptarët e Kosovës kërkonin liri nga një shtet që nuk i pranonte si të tijtë, ndërsa serbët sot kërkojnë një Serbi ndryshe, një shtet më të mirë për veten e tyre. Shqiptarët luftonin për të dalë nga një burg që nuk e kishin zgjedhur, serbët sot protestojnë për ta riparuar shtëpinë e tyre të dëmtuar nga brenda.
Historia e revoltave studentore, qofshin në Prishtinë apo në Beograd, na mëson një të vërtetë të thjeshtë por të fuqishme: kur një popull lodhet nga padrejtësia, ai nuk hesht. Dhe nëse zëri i tij shtypet përkohësisht, ai gjithmonë gjen një mënyrë për t’u ringritur. Në fund, nuk është çështje fati, as çështje kohe – është një ligjësi universale. Dhe Serbia sot është vetëm një dëshmi e radhës e kësaj ligjësie të historisë.
15 shkurt 2025
Prishtinë
