Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
(Mendime për librin e 25-të, të autorit, Mevlud Buci)
Në poemën e vet madhore “Gomari i Babatasit”, poeti ynë i dashur Gjergj Fishta pasqyron një moment. Një deputet vjen me gomar në parlament dhe e lidh zinxhirin e kapistrës tek kangjellat e godinës. Sot deputetët tanë nuk shkojnë me gomar në parlament, por me makina të shtrenjta, po gomarllëqet e tyre nuk kanë fund ndaj, po të rilexonin poemën e Fishtës, do ta kuptonin se po të shkonin me gomerë në parlament do të ishin më afër të vërtetës së tyre.
Them po të lexonin poemën e Fishtës, ndërsa duhet të lexojnë edhe këtë vëllim të Mevlud Bucit që i ka bërë fërtele dhe i demaskon poetikisht me gjuhën e humorit dhe satirës. Shpesh pyes veten: Nga vjen kjo racë mediokrish që, nga njerëz të zakonshëm, shndërrohen në “njerëz të rëndësishëm”, bëjnë një shkëputje si me magji, sikur kanë pirë barin e harresës, nga e djeshmja e tyre; dhe nuk e gjej. Shumë analistë ia vënë fajin të djeshmes diktatoriale, kohërave të shkuara, faktorëve të një të shkuare më të hershme, po nuk e besoj, lëkundem. Si ka mundësi që njerëz të zgjedhur nga vota e popullit, vjen një ditë që i kthejnë krahët atij. Çfarë nuk shkon? Mos zgjedhjet e popullit janë të gabuara?
Një varg pyetjesh, që largojnë përgjigjet deri në pamundësi, të vijnë, ndërsa lexon vëllimin poetik të Bucit, një vëllim me vlera të veçanta për sa i përket thumbimit dhe tonit gjallërues që stigmatizon kastën e politikanëve shqiptarë të të gjitha ngjyrave.
Një nga veçoritë ideore të strukturimit të vëllimit është se autori nuk e shikon këtë kastë si të shkëputur nga fenomeni psikosocial i shoqërisë. Ata gjejnë në radhët e shoqërisë edhe njerëz të posaçëm që u shërbejnë, që i miklojnë, që i idhujtarojnë dhe kështu bëhen të “paprekshëm”, kodoshë të lezetshëm dhe agresivë, njerëz që molepsin edhe shoqërinë. Janë ata dhe pikërisht ata, që ekspozohen në media, që flasin me një gjuhë të drunjtë, të egër, me fjalë jashtë standardit minimal moral, e që shpërndajnë në atmosferën e shoqërisë dhjetëra e qindra modele të së keqes, duke lëshuar tentakulat e dhunës për të kapur brishtësinë dhe elegancën në shpirtin e njeriut të zakonshëm. Duke bërë të fortin ata janë të dobët përballë qenies normale dhe kështu është ndërtuar gjithnjë psikologjia e gabuar e shtetit të fortë përballë njeriut të dobët, në vend që të vinte kjo anasjelltas.
Buci ka kohë që merret me satirën dhe fabulën; satira e tij rreh dhe trajton temën politike e, në këtë fushë, ai shpreh një aftësi të madhe, ndoshta shënon të vetmin poet satirik që e zbërthen këtë temë më mirë.
Satira politike e tij ndërthur mjaft pamje të realitetit politik shqiptar që manifeston karaktere të deformuara të këtij realiteti, herë-herë pamje fantazmagorike të tij. Përmes vargjeve të thjeshta të tij: “Ju nuk e njihni politikanin Sadush/ai kërcen si gështenja në prush” por: “do ta njihni deputetin Adem/ babai i tij ka qenë çoban me dhen”, del në konkluzionin: “Celulari i deputetit/porsi varka në mes të detit”. Ja sa thjesht e jep ai portretin e njerëzve të kësaj klike uzurpuese, megjithëse është e votuar. Jep temperamentin, origjinën dhe shkëputjen e tyre prej origjinës.
Të zhytur në “parajsën” e pasurisë “ata kanë “të drejtë” të sillen kështu, por populli duhet ta gjejë të drejtën e vet të mos i durojë, ndaj zemërimi i poetit është i ligjshëm, ai shpreh zërin dhe intuitën e çdo njeriu të drejtë, të moralshëm, që e do jetën të ndërtohet përmes drejtësisë, punës dhe kulturës, jo përmes egërsisë, padrejtësisë, përdhosjes së vlerave… Janë vlerat ato që ngrenë lart një shoqëri, së pari, vlerat morale, që e inkurajojnë një popull të ngrihet edhe nga hiçi. Por vlerat morale e japin rezultatin me vonesë, ndërsa amoraliteti shpejt. Kjo është tragjedia e ngutjes dhe e moskuptimit, e horizontit të ngushtë dhe e përfitimit të çastit. Këtë, poeti e sendërton përmes vargjeve lakonike. Lakonizmi i tij vjen përmes gjuhës së thjeshtë, në saj të ligjërimit oratorik dhe tribunal; ai me një duf të sinqertë të përçmimit jep dhimbjen dhe padurimin e njeriut të sotëm që shikon si nëpërkëmbet nga kjo klikë pushtetmbajtëse, e cila vjen si mallkim dhe çdo mallkim duhet nënçmuar.
Ky lakonizëm e çon poetin në pyetje retorike, po edhe të marrë sintagma të njohura nga Çajupi, Noli, për t`i funksionalizuar ato aq natyrshëm duke u dhënë shtratin e lëvizshmërisë përmes një përmbajtje të re. “Rend, or rend veç nëpër lluca/o mizorë për pufka e dokrra/koha ju pagëzon derrkuca/karrieristë dhe mediokra/”. Stilema që ta kujton vjershën e Nolit “Rend, o Maratonomak” këtu merr një ngjyresë në një kah tjetër, përplotpjesëtueshëm me të vërtetën satirike. Nëse stilema e krijuar së pari nga Noli, mobilizon dhe fuqizon, këtu stilema asgjëson me tonin ironik të sarkazmës. Poeti vijon: “Ku llomotitet me fjalë lum e det/ku petulla me ujë bëjnë në shtet? Në Shqipëri/ Ku ngjiten në poste për hajdutëri/ ku ka një pushtet me njëqind parti?/ Në Shqipëri”. “Perëndi të qofshim falë/ bëre hënën, bëre diellin/ bëre detin dhe oqeanët/ Ç`deshe që bëre politikanët?” Toni energjik dhe rimat buçitëse përfshihen herë-herë në një valë të natyrshme të bukur tingëllimit që vjen prej aliteracionit. Përkufizimi që u bën Buci politikanëve shprehet me fjalët e gjetura: “O maniakë, o mizorë, o lajkatarë…” Ky kod fjalësh kaq të hapura dhe të drejtpërdrejta arrin fuqinë shprehëse të Nolit tek poezia e tij e famshme “Marshi i Barabait” me fjalët: “O i zhgërryer, i zhyer, i vyer për hu”. Buci është një poet që mbështetet shumë tek poetët tanë të mëdhenj të traditës,tek gjuha e popullit (kujtojmë se ai ka shkruar veprën e merituar “Fjalori frazeologjik i Dibrës”); këtë gjuhë ai e përmason përmes lëndës dhe frymëzimeve të veta dhe e reja qëndron në faktin se ai e rrit, e pasuron, i jep jetë dhe ndërton me të një format të ri stilistikor. “O mini ministrat tanë/ hallall e paçi paranë/ s’ka si ju o burra shteti/ se me ju u zhduk ryshfeti”/. Gjuha e gjallë e popullit është gjuha më ironizuese ndaj së keqes, ndaj fenomenit, ashtu si dhe gjuha lartësuese; kush e njeh, mrekullohet nga ajo dhe di ta përdorë, sepse gjuha e popullit është thesar që ka dalë nga një përvojë shumëshekullore. Karakteri enumerativ i poezive të Bucit është një tipar tjetër që ua përsos rrjedhshmërinë dhe ua gjallëron freskinë e detajit, i bën ato të lexohen me vëmendje dhe me interes. Buci si vëzhgues i hollë, si sociolog dhe politpolog, arrin të na japë këtë panoramë të ngjethur të skizofrenisë politike, herë duke e përshkruar situatën paradoksale ku vihen politikanët, herë duke portretizuar ata me mjete të thjeshta dhe adekuate, të cilat të bëjnë për vete. Portretizimin e tyre ai e bën natyrshëm, pa gjetje të sforcuara, këndshëm dhe bindshëm, me aq sa lejojnë kufijtë e një poezie të shkurtër që nuk e ka këtë mision, por që poeti arrin ta japë. Qëllimi nuk është të demaskohen politikanët, sepse ata janë të demaskuar, por të krijohet situata dhe gjuha e posaçme që ky demaskim të bëhet në mënyrë të bindshme artistikisht dhe me fuqi të fjalës. Për t’ia zgjeruar mushkëritë gjuhës, ai thërret në ndihmë personazhe të njohura nga letërsia botërore si: Prometeun, Tartufin, Makbethin apo Don Kishotin, personazhe nga Bibla, si Kaini, apo sa herë e përdor në kontekste të sakta fjalën Bibël dhe Musaf. “Shtriganë dhe mizorë/ Tartufë të Molierit/ shpifarakë djallëzorë/ binjakët e ferrit”. Ose: “Popull në batak/me këta “Promete”/ llafollogë, kolltukofagë/mashtrues të pafe”.
Mund të vazhdonim me dhjetëra e dhjetëra shembuj të këndshëm, por kaq mjaftojnë për të kuptuar sesi figura të skalitura të letërsisë botërore vijnë e hyjnë natyrshëm në poezinë e tij dhe shpalosin vlera artistike. Shfrytëzimi i mitologjisë pagane dhe fetare postpagane bëhet nga poeti për të vetmen arsye të thjeshtë se ai, jo vetëm e njeh këtë mitologji, por edhe di ta aktualizojë me mundësinë që jep ajo përmes universalizimit të saj të pashtershëm. Po kështu, poeti si një satirist i njohur dhe me plot nerv e gjallëri, tregon, duke përdorur këto figura, groteskun e mjerimit paradoksal të shoqërisë sonë të kapur mat nga politikanët tanë që poeti i quan lanetë, depulanetë, pordhilikanë apo polishejtanë e polithikanë, politikuajt etj…Duke shfrytëzuar mundësitë që jep fjala, ai ka krijuar në analogji me tingëllimin dhe hapësirën e saj fjalë të reja që ngjajnë me fjalën e parë, po që marrin nuanca kuptimore që mbarten në kujtesë. Depulanetë, të djallëzuar, pordhilikanë, të paduruar në propagandë, polishejtanë, të pakapshëm në lojërat e tyre; polithikanë; që të ngulin thikën pas shpine e që i ngulin thikën zhvillimit; politikuajt; ashtu si kali shijnë lëmën e tyre prej bereqetit të vjedhur.
Sa humor shkaktojnë këto fjalë dhe sa origjinalitet shprehin është e kuptueshme, ashtu siç prej tyre gjenerojnë e azdisen kuptime të ndryshme që mund të interpretohen në një fluks idesh dhe interpretimesh. Mund të themi se loja me fjalën është veçori e shkrimtarit që jeton me fjalën dhe Buci “loz me fjalën si Mesi me topin”, edhe kjo shprehje e krijuar prej tij, çka do t`i shkonte çdo shkrimtari që fjalën e ka pjesë të përditshmërisë së tij, nxitëse të opusit krijues. Fjala e gjetur fuqizon imazhin, krijon konotacione bindëse dhe afron mundësi fantaziste.
Poezia e Bucit është e angazhuar, me nerv qytetar, ajo shpreh në tërësinë e saj pikërisht këtë, çka do të thotë se ky angazhim e bën atë të jetë sa më afër të vërtetës social-politike dhe kjo e vërtetë duhet kuptuar si e tillë kur sillet nga pena të stërvitura që, më herët, e kanë lëvruar atë. Kjo poezi, allabrehtiane po edhe në ngjashmëri me satirat e Juvenalit, duhet kuptuar dhe shijuar brenda interesimit të një lexuesi që e shijon atë si të tillë. E në këtë vijë shtjelluese mbërrijnë gjithnjë një arsenal fjalësh nga fjalori i bisedës së vrazhdë, kjo e gjitha për të identifikuar portretin moral të politikanëve; ai merr fjalë nga bota e kafshëve, si: ujk, dhelpër, çakall, ari, luan, urith, ngjalë, kameleon; përdor fjalën tellall, trumpetë, ryshfet (jo mitmarrje), llafollogji, hamshorë, brac, dovlet, kopuk, shpifacak, zuzarë, karagjoz, lukuni, gallatë, vampirë, harbutë, llogje etj, etj. Këto fjalë vërshojnë me një intensitet të fortë dhe gjenden aty ku duhet për të plotësuar arkitekturën e vjershës dhe të idesë.
