Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
Me rastin e botimit të enciklopedisë: “Bota magjike e ilirëve”, po bisedojmë me dr. Salmedina Mesihović nga Departamenti i Historisë, Fakulteti Filozofik, Universiteti i Sarajevës.
A kemi pasur ndonjëherë një vepër të tillë për historinë e ilirëve në Bosnje dhe Hercegovinë, apo në rajon?
– Në territorin e Bosnjë-Hercegovinës dhe në përgjithësi në hapësirën më të gjerë ilire në 140 vitet e fundit, praktikisht e gjithë vepra e Gustav Zippelit për sundimin romak në Iliri (botuar më 1877 në Lajpcig) botoi një numër të madh veprash dhe librash mbi vazhdimësinë etnike e gjuhësore ilire dhe ajo në forma të ndryshme.
Megjithatë, në lidhje me këtë bibliografi të gjerë, Bota Magjike e Ilirëve, spikat fakti se është vepra e parë me karakter enciklopedik. Kjo është enciklopedia e parë, e vërtetë e ilustruar për ilirët, e cila nuk është vetëm shkencore, profesionale apo tekstuale, jo vetëm shkencë popullore, por i ndërthur me të gjitha, që ofron edhe një koncept të ri modern të pranueshëm dhe të kuptueshëm për një audiencë më të gjerë që nuk është profesionist. historisë, arkeologjisë dhe historisë së artit.
Për kë është ky libër?
– Libri është i dedikuar për publikun e gjerë, në mënyrë që ata të njihen me trashëgiminë tonë të lashtë, dhe jo në formën e ndonjë manipulimi nacional-romantik apo të tregimit të asaj që njerëzit duan të dëgjojnë.
Qëllimi ynë ishte që me këtë koncept dhe përmbajtje enciklopedike, boshnjakëve dhe hercegovasve, por edhe ilirëve të tjerë, t’u vëmë në dukje dhe t’u tregojmë se si kanë qenë të parët tanë, si kanë jetuar, në çfarë kanë besuar, si kanë mbrojtur veten, si kanë luftuar, por dhe si iu përshtatën rrethanave të reja qytetëruese dhe politike.
Ne duam që brezat aktualë t’i shohin ato breza që jetuan 3500 deri në 1500 vjet më parë ashtu siç ishin, të gjitha të bazuara në materialin burimor të disponueshëm. Natyrisht, gjithçka është e rregulluar në libër në mënyrë që të jetë qartësisht e kuptueshme për çdo lexues. Kjo është arsyeja pse libri ka një numër të madh pikturash dhe rikonstruksionesh artistike të ngjarjeve dhe ngjarjeve të caktuara.
Në shekullin XIX kemi pasur ‘lëvizjen ilire’, nga ana tjetër ka një mohim të pranisë dhe ndikimit ilir. Cili është imazhi i ilirëve në publikun boshnjak dhe atë rajonal, në shkencë dhe media?
– Emri “ilir” ka ndryshuar shumë herë përmbajtjen dhe atë që i referohej gjatë historisë sonë. Pas përfundimit të epokës së lashtë të qytetërimit në zonën tonë në fund të shekullit VI dhe fillimit të shekullit VII. Emri ilir edhe në kuadrin e dominimit të sllavofolësve mbeti emër kolektiv për popujt, bashkësitë, politikanët, shtetet, fiset nga Ballkani Perëndimor.
Kjo vërehet veçanërisht në veprat e shkrimtarëve nga qytetet e Adriatikut (veçanërisht Dubrovniku) nga koha e Rilindjes dhe Barokut. Ato troje ilire që ishin pjesë e Perandorisë së Napoleonit quheshin provinca ilire. Kjo situatë ndryshoi vetëm në mesin e shekullit të 19-të. kur për shkak të formimit të kombeve moderne sllavo-jugore, të cilat bazohen në krijimet politike mesjetare, emri ilir zëvendësohet me atë jugosllav.
Natyrisht, refuzimin e ilirishtes nga kombet e reja sllavo-jugore, e morën me gjithë zemër ata që po ndërtonin kombin shqiptar. Megjithatë, pas gati 100 vitesh neglizhencë, që nga vitet 1960. dhe në ish-RSFJ, e veçanërisht në Bosnje e Hercegovinë filloi përsëri orientimi i vëmendjes së konsiderueshme ndaj trashëgimisë ilire në kërkime dhe botime. Por u desh gati gjysmë shekulli punë që trashëgimia ilire të rifitonte vendin e saj në kuptimin historik, arkeologjik e të tjera.
Cilat janë gjurmët e dukshme të pranisë ilire sot në Ballkan?
– Ka të dhëna të mëdha. Të parët nga më të rëndësishmet janë në trashëgiminë tonë gjenetike. Popullsia e Bosnjë-Hercegovinës, por edhe e vendeve përreth në pjesën më të madhe të materialit gjenetik të saj ka trashëgiminë që banorët e këtyre vendeve kanë pasur gjatë ekzistencës së kontinuumit etnik e gjuhësor ilir.
Në veçanti, kjo trashëgimi gjenetike është mbizotëruese në mesin e dinarëve, pavarësisht nga përkatësia e tyre aktuale kombëtare ose fetare. Me gjithë proceset e forta të romanizimit, krishtërimit, sllavizimit, islamizimit, perëndimit, janë ruajtur shumë elementë të tjerë të trashëgimisë, p.sh. në mentalitet, mënyrën e jetesës, besimet popullore, arti, kostumet. Pjesërish kjo trashëgimi është më e pranishme tek dinarasit. Për shembull, është interesante se ganga, karakteristike për fushat e Hercegovinës perëndimore dhe boshnjake perëndimore, dhe vallet popullore janë kryesisht me trashëgimi ilire.
Cilat vlera të ilirëve duhet të afirmohen në shoqëritë ballkanike?
– Është e nevojshme që ilirët të ndërgjegjësohen për trashëgiminë ilire, dhe të mos e refuzojnë atë, sepse po humbasim lidhjen me hapin tonë të parë historik, me paraardhësit tanë, por edhe me lashtësinë e këtyre vendeve.
Cilat janë ngjashmëritë nga historia e ilirëve dhe e tashmes sonë, pra ngjarjet tragjike në shekullin e 20-të në Ballkan?
– Historia një herë ndodh si një tragjedi, dhe përsëritet si një farsë… Ndoshta kjo është përgjigja e pyetjes suaj. Popujt ilirë u bashkuan vetëm një herë në histori me vullnetin e tyre, gjatë Kryengritjes së Madhe Ilire, e cila fatkeqësisht zgjati vetëm dy vjet e gjysmë. Në fakt, popujt ilirë, në mënyrë paradoksale, ishin të bashkuar vetëm nga romakët, të cilët u imponuan hegjemoninë dhe i përfshinin të gjithë në provincat që i quanin Iliricum.
Ka shumë ngjashmëri, që nga shfrytëzimi dhe shterimi ekonomik i Ilirikut, nga të gjitha burimet e tyre, tek ndikimet e huaja, romanizimi. Për sa i përket migrimit, krahinat ilire janë atëherë, si dhe sot, zona emigracioni, ndërsa migrimet e huaja janë kryesisht kalimtare, sepse të them të drejtën, zonat dinarike nuk janë aq joshëse për një emigracion masiv të të huajve në ilirisht. ose epokës ilire.(Al-Xhazira, përktheu A,Q.)
