Radio Kosova e Lirë Radio-Kosova e Lirë, Radio e luftës çlirimtare, paqes dhe bashkimit kombëtar, Zëri i lirisë, besnikja e pavarësisë dhe e bashkimit të shqiptarëve.
Tema të tjera...
(NË DITËLINDJEN E 83-të TË PROFESOR ISAK SHEMËS)
Duke përkujtuar Konicën, i cili sipas Apolinerit: “Është shqiptari më erudit i Europës” dhe “enciklopedi lëvizëse”, sot ndjejmë krenari të ligjshme. Fan Noli shkruan në Hyrje të librit “Shqipëria-kopshti shkëmbor i Europës Juglindore”:”Të gjithë autorët shqiptarë që vijnë pas Konicës janë nxënësit e tij, duke përfshirë edhe shkruesin e këtyre radhëve. Me madhështinë e tij si krijues Konica është prore i pranishëm në jetën tonë kulturore dhe shkencore. Me krijimtarinë e tij letrare ai kthehet ngadhënjimtar në Historinë e letërsisë shqiptare. (Prod. Dr. Isak Shema: ‘Faik Konica personalitet i shquar i kulturës shqiptare dhe evropiane’)
Duke qenë në vazhdimësi i përkushtuar në studimin e vlerave të mirëfillta letrare dhe kulturore, si të traditës e gjithashtu edhe atyre bashkëkohore, por duke shfaqur në vijimësi prirjen e tij të theksuar për të vlerësuar dhe përkujtuar në vazhdimësi këto vlera madhore, prof. dr. Isak Shema me studimin e tij kushtuar veprimtarisë së Faik Konicës, ka ofruar një kontribut të ri dhe mjaft meritor.
E veçanta e këtij studimi është kundrimi i shumanshëm i figurës poliedrike të Faik Konicës. Ky personalitet me përmasa të mëdha në fushën e letrave shqipe, si dhe në ate të publicistikës, të diplomacisë, të përkthimeve, të hulumtimeve dhe të gjurmimeve nëpër arkiva, në dritën e studimit të dr. Isak Shemës, jo vetëm që nderohet por edhe me të drejtë lartësohet për kontributin e tij të pamhoueshëm.
Duke e cilësuar atë si eseist dhe pamfletist mjaft të zotin, duke sjellur risi nga jeta dhe krijimataria e tij e larmishme letrare dhe publicistike, sikurse edhe nga veprimtaria e tij e bujshme atdhetare, studiuesi Isak Shema e shpalos figurën e Faik Konicës prej një personaliteti të shquar të kohës, i cili me peshën e mendimit të tij intelektual sikurse edhe me përmasën e guximit të tij atdhetar, arriti që të përfaqësonte çështjen shqiptare duke i njohur mjaft mirë rrjedhat politike të kohës në raport me interest e Turqisë, Italisë, të Austro-Hungarisë, apo edhe të Greqisë kundrejt Shqipërisë dhe shqiptarëve.
Studiues i përkushtuar i jetës dhe veprës së Faik Konicës
Në këtë vepër me mjaft interes për Faik Konicën, dr. Isak Shema dëshmon se ky shkrimtar dhe erudit shqiptar ka qenë objekt i përhershëm i interesimeve dhe studimeve të tij. Që në ‘Parathënie’ të librit, dr. Isak Shema vë në pah aktivitetin e shumanshëm të Konicës, duke theksuar se:
‘Faza e parë e angazhimit patriotik të Faik Konicës në Bruksel gjatë është ajo e periudhës kohore 1896-1902, kur autori është marrë me krijimtari letrare, kulturore, gjuhësore, me veprimtari publicistike etj., e cila ka qenë shumë e rëndësishme për njohjen e qytetërimit shqiptar, për formimin e lëvizjes shqiptare për liri, pavarësi kombëtare dhe për emancipimin e gjithanshëm kulturor, shoqëror, politik, si dhe për afirmimin ndërkombëtar të popullit shqiptar, të Shqipërisë, të viseve të tjera shqiptare dhe të mbarë diasporës së shpërndarë në Europë, në SHBA dhe në kontinente të tjera të botës’.
Duke e vënë figurën poliedrike të Faik Konicës në një prizëm të tillë vrojtues, studiuesi i përkushtuar i jetës dhe i veprës koniciane, e kundron këtë erudit të rrallë në përmasën e tij të plotë, duke vënë kështu në pah kontributin e veçantë si studiues dhe publicist me një gamë mjaft të gjerë të shkrimeve: ‘Konica shquhet si hulumtues dhe autor i zellshëm i shkrimeve për historinë e Shqipërisë. Duke gjurmuar në arkiva, në muze, në biblioteka të ndryshme, gjen material për ngjarje dhe për figura të ndryshme historike. Artikujt me tema të historisë janë të shumtë dhe janë botuar në organe të shtypit dhe të periodikut shqiptar, por edhe në ato të vendeve të ndryshme në gjuhë të huaja. Të kujtojmë me këtë rast shkrimet për flamurin shqiptar (Konica zbuloi Flamurin Kombëtar dhe më 15 shkurt 1909 botoi punimin “Shqipëria ka një flamur authentik”), për jetën, portretin autentik dhe për armët e Skëndërbeut, portretet për shqiptarë të shquar, artikullin për Patrikun shqiptar, shkrimet për arbëreshët e Zarës, për ngulmimet e tjera shqiptare, për humanistët shqiptarë dhe për mesjetën shqiptare në përgjithësi, për Rilindjen Kombëtare dhe për çështje të veçanta të historisë dhe të qytetërimit shqiptar. Dokumentet e panjohura për Shqipërinë, që i publikon Konica, kanë vlerë të madhe për studimin e historisë së popullit shqiptar. Vlerë të madhe për historinë, për kulturën dhe për shkencën shqiptare kanë shkrimet “Parashtresë mbi Lëvizjen Kombëtare Shqiptare”, “Gjermania dhe Shqipëria”, “Shqipëria si m’u duk”, “Shqipëria: kopshti shkëmbor i Europës juglindore” etj. “
Nga kjo shkëputje e parathënies së librit, vërehet qartë se dr. Isak Shema parapëlqen të shpalosurit në plotni të veprimtarisë së shumanshme të Konicës. Duke qenë studiues i përkushtuar për të bërë sintezën e figurave të shquara kombëtare, ai e ka dëshmuar zotësinë e tij të admiruar për të mos lënë asgjë mangut në vlerësimin e kontributit të Konicës. Së këndejmi, ai e paraqet Faik Konicën me të gjitha përmasat të cilat e shquanin dhuntinë e tij:
“Faik Konica zhvilloi veprimtari të gjerë kulturore, letrare, publicistike dhe shkencore. Ai shquhet edhe me veprimtarinë e dendur diplomatike.
Në fushën e publicistikës që nga viti 1896 angazhohet me tërë qenien e vet për botimin e organeve të ndryshme publicistike. Kontributi i tij si poet, prozator, kritik letrar, pamfletist dhe si përkthyes është shumë i madh. Njëzet poezitë dhe prozat e tij poetike, sajojnë një vëllim poetik, në të cilin trajton motive dhe tema të larmishme. Portretet letrare dhe prozat e shkurtra, të shpërndara në shtypin dhe periodikun e kohës, si dhe poezia bëjnë një një vepër të veçantë letrare.”
Tek ndalet kështu në meritat dhe në vlerat e veçanta ideo-estetike të Konicës, dr. Isak Shema përkujton me të drejtë se Faik Konica “ka përkthyer disa artikuj të filozofëve dhe dijetarëve botërorë.”, kurse tek proza satirike ai vëren prirjen e Konicës “për humor dhe satirë”. Ndërkaq, lidhur me prozën poetike, me të drejtë thuhet se: “Përshkrimet e bukura të natyrës, lirizmi i theksuar, stili dhe gjuha e pasur, janë veçori artistike të disa prozave që kanë vlerë antologjike. Dashuria e madhe për vendlindjen, për Atdheun, që ka bukuri të jashtëzakonshme natyrore, shkrihen me mallin e pashuar kurrë ndaj atdheut.”
Edhe në shkrimin tjetër, të titulluar “Faik Konica-personalitet i shquar i kulturës shqiptare dhe europiane”, autori i librit pasi përkujton se ai “me të drejtë është quajtur “princi i gjuhës dhe i letërsisë shqiptare”, shquan meritat e Konicës si kritik: “Konica si kritik letrar i vë bazat e kritikës letrare dhe e afirmon ate në planin kulturor dhe shkencor. Librin e vlerëson si një “monument” të rëndësishëm. I tillë është edhe opusi krijues i këtij autori të famshëm të shekullit XIX.”
Ndërkaq në shkrimin e titulluar “Vlerësime të Faik Konicës për veprimtarinë e Jeronim De Radës, dr. Isak Shem ka përdorur një term nga më të veçantit në vlerësimin e kritikës koniciane:
“Duke dhënë shpjegime lidhur me veprën e dijetarit Dr. Mikele Markiano: “L’Albania e l’opera di Giroliamo De Rada” në shënimet bibliografike dhe sidomos në artikullin “A propos d’un livre italien”, po ashtu vlerëson me sy kritik këtë botim dhe shpreh mendime për De Radën. Në këto shkrime Konica kultivon kritikën e kritikës”.
Konica vlerësohet gjithashtu edhe për meritat e tjera: “Faik Konica është njëri ndër përkthyesit më të shquar.”, “Konica njihet si hulumtues dhe autor i zellshëm i shkrimve për historinë e Shqipërisë”, “Faik Konica ka nohur shumë krijues të shquar dhe ka komunikuar me shumë personalitete të shumta të kohës kur ka jetuar dhe vepruar. Letërkëmbimi i tij është shumë i pasur. Ai u ka dërguar letra dhe materiale të ndryshme bashkëkombësve të vet, diplomatëve, shkrimtarëve, asrtistëve, albanologëve të njohur, publicistëve, shhkencëtarëve, burrave të shtetit, diplomatëve dhe sidomos figurave të njohura të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare”, “Konica mbajti korrespondencë edhe me dijetarë të shquar, profesorë të universiteteve dhe albanologë të njohur, siç janë: Albert Thumb, Emil Legrand, Holger Pedersen, Jan Urban Jarnik, Julius Pisko, Lui Benlev, Max Muller, Mishel Breal, Ogyst Dozon, Viktor Anri, Zhyl Oper etj.”.
Revista “Albania” dhe sfondi i saj
Studiuesi i jetës dhe veprës së Faik Konicës ndalet veçmas tek qendra e kohës, duke theksuar se: “Brukseli, ku doli për herë të parë “Albania” dhe shumë revista e gazeta të huaja, ka qenë në të kaluarën dhe ka mbetur gjithnjë si qendër e rëndësishme midis Parist dhe Londrës. Nëse nuk ka arritur t’u dalë para, së paku i ka imituar, ka qëndruar në hijen e tyre, me të gjitha ngjrat konvencionale dhe moderne të jetës shoqërore, politike dhe kulturore”.
Më tej, duke iu qasur kontributit të revistës “Albania”, vihet në të pah se: “Revistën e mbajtën patriotët e shquar të lëvizjes patriotike kombëtare dhe shkrimtarët e Rilindjes, duke i siguruar asaj karakterin kombëtar dhe rolin pozitiv gjatë kohës së botimit dhe më vonë. Në ato rrethana specifike aty botuan punimet e tyre edhe albanologët e huaj. Konica “Albaninë” e konsideronte si armë të mëmëdhetarëve shqiptarë në luftë për pavarësi dhe emancipim të përgjithshëm kombëtar”.
Fjala vjen, duke e vlerësuar “Albaninë” e Konicës, prof. dr. Isak Shema thekson me të drejtë se ky “thesar i çmuar kulturor u ka mbetur të gjithë brezave, trashëgim nga tradita pozitive e periudhës së Rilindjes Kombëtare Shqiptare”.
Revistën “Albania” të Faik Konicës, prof. dr. Isak Shema e vlerëson si “monumentin e puublicistikës shqiptare” si dhe njërën “prej revistave më të njohura të periudhës së Rilindjes Kombëtare Shqiptare”.
Ky mendim dëshmon sërish predikimin që Konica i kishte bërë revistës së tij, se Albania “këtu e 6 muaj do të bëhet një gazetë aq e vlefshme, sa s’ka nër popujt e tjerë të Ballkanit” (Përparimi i shqipes).
Në mënyrë të veçantë, dr. Isak Shema vë re se: “Nëse shikohet me kujdes piktura që bëri Nocquet për faqen e parë të “Albanisë” vërehet qartazi figura qendrore e vendosur në plan të parë: shqiptari me kostumin kombëtar i cili mban armën në njërën dorë dhe në tjetrën librin e hapur, për të treguar dy synime themelore të rilindësve. Portreti i Skëndërbeut është vendosur në kornizë të rrumbullakët, të cilin e rrethon një shirit me mbishkrimin: Gjergj Kastrioti i thanun Skënderbeg.”
Krahas kësaj, gjithashtu vihet në pah edhe ana tjetër e sfidave të mëdha që kishte Faik Konica:
“Gjatë vitit 1901 dolën edhe disa vështirësi lidhur me botimin e “Albanisë”. Faik Konica ishte i ndjekur nga qeveria turke. Legata e Turqisë për dënimin e Konicës e njofton zyrtarisht Ministrinë e Punëve të Jashtme të Belgjikës. Në raportin nr. 6090 të dates 13 gusht 1901 të sekretarit të përgjithshëm, dërguar ministrit të Punëve të Jashtme, shkruhet se kryeredaktori i gazetës revolucionare “Albania”, që botohet në Bruksel, është dënuar me vdekje nga gjykata kriminale e Konstantinopojës, dhe shton se ky njoftim është i dobishëm për administratën e sigurimit publik”.
Lidhur me këtë, jepet edhe një detaj tjetër: “Kështu për shembull, gazeta turke “Ikdam” e vitit 1901 kishte shpallur dekretin e Sulltanit, ku për shkak të ikjes dhe për shkak të shkrimeve me përmbajtje armiqësore kundër Turqisë, Faik Konicën e kishte dënuar me dënimin më të rreptë, me vdekje”.
Faik Konica zbuloi Flamurin Kombëtar
Në vazhdën e një vlerësimi të tillë prej figure poliedrike, autori i librit e shfaq në plotni përmasën e përkushtimit të Faik Konicës: “Konica shquhet si hulumtues dhe autor i zellshëm i shkrimeve për historinë e Shqipërisë. Duke gjurmuar në arkiva, në muze, në biblioteka të ndryshme, gjen material për ngjarje dhe figura të ndryshme historike. Artikujt me tema të historisë janë të shumtë dhe janë botuar në organe të shtypit dhe të periodikur shqiptar, por edhe në ato të vendeve të ndryshme në gjuhë të huaja. Të kujtojmë me këtë rast shkrimet për flamurin shqiptar (Konica zbuloi Flamurin Kombëtar dhe më 15 shkurt 1909 botoi punimin “Shqipëria ka një flamur autentik”), për jetën, portretin autentik dhe për armët e Skëndërbeut, portretet për shqiptarë të shquar, artikullin për Patrikun shqiptar, shkrimet për arbëreshët e Italisë dhe për arbëneshët e Zarës, për ngulimet e tjera shqiptare, për humanistët shqiptarë dhe për Mesjetën shqiptare në përgjithësi, për Rilindjen Kombëtare dhe për çështje të veçanta të historisë dhe të qytetërimit shqiptar. Dokumentet e panjohura për Shqipërinë, që i publikon Konica kanë vlerë të madhe për studimin e historisë së popullit shqiptar. Vlerë të madhe kanë shkrimet “Parashtresë mbi Lëvizjen Kombëtare Shqiptare”, “Gjermania dhe Shqipëria”, “Shqipëria si m’u duku”, “Shqipëria: kopshti shkëmbor i Europës Juglindore” etj.’
Dy dashuritë e Faik Konicës: Sophie Annette Hygo (në Francë) dhe Marie Forbes-Rodhna (në Londër). Faik Konica mes Scillës dhe Haridbës, mes kudhrës dhe çekanit, si dhe mes flakëve të Amorit
Përveç ofrimit të të dhënave të dokumentuara arkivore reth qëndimit të Faik Konicës në këto dy epiqendra mjaft të rëndësishme europiane, studiuesi Isak Shema ka shpalosur detaje mjaft interesante edhe lidhur me jetën personale të Konicës, i cili përveç se një njeri me dhunti të veçantë lerare e publicistike, shafqet edhe si ‘anarkist revolucionar’, por gjithsesi edhe si një figurë mjaft komplekse për sa i takon jetës së tij intime.
Duke iu referuar vitit 1901, e në mënyrë të veçantë përndjekjes që i bëheshin një të dënuari me vdekje nga i sëmuri i Bosforit, me një përkushtim të veçantë për të kapur detaje të reja nga jeta personale e Faik Konicës, Isak Shema ka shpalosur detaje të reja mjaft interesante:
“Duke përcjellë lëvizjet që bënte ai në dy vitet e fundit, autoritetet zyrtare të qytetit të Brukselit në shkresat e ndryshme që japin edhe disa shënime, të cilat, përveç të tjerash, tregojnë edhe diçka më tepër për arsyet që e shtynë Konicën të largohet nga Brukseli më 1902 dhe të vendosej në Londër. Po në atë dosje gjejmë edhe disa të dhëna nga jeta private e familjare e Konicës. Gjatë kohës kur jetonte në Francë, kishte njohur një grua të quajtur Sophie Annete Hygon, me të cilën më 1897 kishte një djalë me emrin Henrik. Sipas një raporti tjetër të policisë së qytetit të Brukselit të dates 25 shtator 1901, i cili i dërgohet drejtorit të përgjithshëm të sigurimit publik, Konica gjendej para një ‘problemi tjetër. Zonja Macay Rodhna-Forbes, kishte arritur nga Anglia dhe në administratën komunale të qytetit kishte kërkuar disa informata lidhur me Konicën, i cili sipas fjalëve të saj të shënuara në raport, duke qenë një anarkist revolucionar, ishte redaktor i një gazete po ashtu anarkiste me titullin “Le Scandale”. Ajo pastaj shton se e bija e saj Marie Forbes-Rodhna para një kohe ishte njohur me Konicën. Nëpunësi kishte raportuar më tutje se zonjusha Forbes është shumë e pasur dhe se e ëma e saj supozon që Konica synon shfrytëzimin e pasurisë së saj. Mirëpo nga vajza, thuhet në raport, nuk është nxjerrë asnjë fjalë lidhur me të, përveç se është duke u përgatitur të shkojë për të jetuar me të dashurin e vet.
Në një shkresë tjetër të 29 prillit 1902 gjinden shënimet se gazetari i huaj, i shoqëruar nga një vajzë njëzetvjeçare, shfaq gatishmërinë ta lëshojë vendin për t’u vendosur në Londër. Shkresa e datës 16 gusht 1902 njofton se Konica nuk banonte edhe më tutje në Bruksel. Ai kishte udhëtuar në Londër, ku do të vazhdojë botimin e revistës “Albania”.
Është e udhës të theksohet se në shkrimin e tij “Ese mbi edukimin”, Konica ofron një shënim mjaft interesant, e që mund të hedhë sadopak dritë lidhur me marrëdhënien e tij bashkëshortore: “Duke qenë me një nervozizëm të skajshëm, që më bën të tronditem dhe të vuaj mjaft për shkakun më të vogël, për derisa e kam një djalë – dhe që është me nënë po ashtu nervoze, – bota e jashtme nuk do të jetë për këtë fëmijë veçse një subject trishtimi, zemërimi dhe dhimbjeje”.
